Aw Lalpa, i malsâwmna hlu

‘Aw Lalpa, i malsâwmna hlu’ tih hla phuahtu Pu Ch. Pasena (Chawngnghilhlova) hi kum 1893 khân Khawrihnîmah a lo piang a. Sir Herbert M.P. châwmin kum 1924 & 1925 khân London-ah lehkha a zuk zir a; Mizote zîngah London-a lehkha zir hmasa ber a ni nghe nghe. Theih tâwpin Pathian rawng a bâwl a, kohhran upa niin kohhran sikul Principal a ni. ‘Tichuan, a rawng a bâwl thin Lalpa hnênah December ni 2, 1961 khân a lo châwl ta.

Ch. Pasena hian Pathian malsawmna kan dawn nasatzia a hmu chiang hle a. Kawng thenkhatah chauh ni lovin “Kan engkim chungah a lang,” a ti hial a. Kan lût leh kan chhuak, kan thu leh kan ding pawh hi Pathian thu vek a ni a, keimahniin engmah kan ti thei lo tih a hmuh chian êm avangin “I thu lo chuan kan nunna hlu, kan neih zawng nên a ral ang,” tiin a au chhuahpui a ni.

Mihring famkim lo, duh tinrênga khat, awhna suala hrin, thinlung uire kan ni chung pawha kan aw neih chhuna “Fak tâwk lo” tia insit tak chung leh Pathian thlazâr hnuaiah lo chuan himna leh damna a awm lo tih hre bawk siin “Min ensan suh” tiin a ngên a; “I duhzâwng min zirtîr rawh,” a tih hian a zawm famkim theih dâwn vang ni lovin Pathian duhzâwng hriat hi khawvêl finna hriat aiin a tha zâwk a, A duhzâwng anga awm chu mihringte tihtûr awm chhun a ni tih a hriat chian vang zâwk a ni. Mihring duhzâwmg hi zawng sual lam âwn sa a ni rêng a.

Kum hlui mual a liam a, hnah hluite an tîl a; khawvêl mawina te, mihring ropuina te rial angin a ral a. Kan sualna te chu tu ma nawh reh theih tawh lohin hunin a liampui ta vung vung mai si. Kan ‘thatlai hun’ te chuan Lalpa hmaa kan dinpui hun nghâkin zamual a liam ta. Nimahsela, ringtute chuan thlasik zîng ni chhuak êng sar ang maia beiseina duhawm kan nei. Chu beiseina chu Ch. Pasena hian hla hmangin “Kan sualna zawng zawngte Lalpa, I theihnain a tihfai hun hmuh kan châk,” tiin nghâkhlel takin rinna mitin a thlîr dauh dauh a ni.

Kum 2013-a kan tihsual te, kan lo tawlh thlûk tawhna te chu tu nge nâwt reha siam tha thei awm? Tu mah kan awm lo. A nih chuan beisei nei lêk lovin kan indawm kun reng dâwn em ni? Ni lo ve. Ch. Pasena bawk hian “Kan faka che, I khawngaihna kan hmuh hian,” a lo ti mathlâwn lo va; Pathian khawngaihna leh hmangaihna avang chuan kan sualna te chu nawhreh theih a lo ni leh ta! Kan tihsualah ngaihdam dîl a, TISUAL LEH TAWH LO tûra Pathian chakna rinchhana ke kan pên a pawimawh hle. Beiseina thar nên, kan chunga Pathian thiltih mak hmuh inbeiseiin Pu Ch. Pasena ang hian rinna mitin kum 2014 hi i thlîr ang u.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 29.12.2013 khân dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 11

Hmangaihnain man a nei lo

Tum khat chu loneitu hian ui note pali a zuar a, a huan kil khatah a dah a. Mipa naupang hi a lo kal a, “Ui note i zawrh zînga pakhat ka lei duh e,” a rawn ti a.

Loneitu chuan a nghâwnga a thlan hrûk zoh zoh pah hian, “Hêng ui note ka zawrhte hi an nu leh pate rêng an tha a; chuvangin a man pawh a sâng hle asin,” a lo ti ve thung a. Mipa naupang chuan a ipte a han zen a, pawisa nawi tam fe hi a rawn hûm chhuak a. “Ka pu, cent 39 ka nei a, tikhân min entîr phal tawh ang em?” a ti zui a. Loneitu chuan lâwm hmêl takin a lu a bu nghut nghut a, mipa naupang chu ui note a dahna lamah a hruai nghâl a.

Mipa naupang chuan ui note chu a han thlîr a, a neitupa sawi ang tak chuan an lo duhawm hlawm hle mai a. Loneitu chuan ball a han lîr lût a, ui note chuan man tumin an ûm laih laih a. A hnuhnung berah chuan pakhat hi hlim takin a tlân ve tiang tiang a, a thiante a ûmphâk lohziaah leh a tlân dân atang chuan a ke a dik tâwk tih a hriat theih mai. A hnuhnung bera ui note tlân chu a hmuh veleh mipa naupang chuan rang takin a kâwk va a, “Saw saw ka duh e,” a ti ta a.

Loneitu chuan mipa naupang lu chu a han chûl a, “Bawiha, saw zawng eng tikah mah tlân pangngaiin a tlân thei dâwn lo va, i infiampui thei ngai dâwn hek lo; chuvangin a dang hi thlang zâwk rawh khai,” a ti a.

Mipa naupang chuan engtin mah a chhâng lo. A kûn hniam a, a kekawrtlâwn chu a tawn tawnin a han hlîm a; mak tak maiin a ke khing hnihah chuan thir ke lem hi a lo invuah reng mai a. Mipa naupang chuan loneitu chu a han en a, “Ka pu, i hmuh ang hian kei pawh ka tlân chak thei bîk chuang hleinem; chuvangin kan pahnih hian kan inhrethiam tawh ngawtin ka ring,” a ti ta a.

Loneitu chuan mipa naupang chu a en vawng vawng a. Ui note chu a’n pawm kâng a, mipa naupang chu a pe nghâl a. Naupang chuan a man zât tur a lo zawt vat a. Loneitu chuan naupang chu duat takin a kuah a. Dam dap hian “Bawiha, a man a nghai lo ve. Hmangaihnain man a nei ngai hleinem,” a ti ta a.

Lal Isua hi a ropuina leh makna nên rawn kal ta sela, kan inhrethiam tawn thei hauh lo vang. Chuvangin nang leh kei anga rawn insiamin, ran thlêngah a lo piang a. Kan chak lohna te hriain kan tawrh ang hrehawmna leh lungngaihna te a rawn tuar a ni. Ani tluka min hrethiamtu hi vanhnuai khuavêlah hian an piang leh tawh lo’ng!

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 22.12.2013 khân dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 10

Lâk aiin pêkin lukhâwng a nei

Paula chuan a unaupa hnên atangin Krismas present-ah car thar nalh tak mai hi a dawng a. Urlâwk tlaia a office atanga a lo chhuah chuan a motor thar chu mipa naupang retheih hmêl deuh maiin ngun tak maia a lo thlêk kual vêl hi a va hmu a, “Ka pu, i car thar em ni?” a lo ti a.

Paula chuan, “Aw, ni e, ka unaupain Krismas present-a min pêk a nih hi,” a han tih chuan chu naupang tê chuan mak a ti khawp mai a. “I unaupa pêk che maw? A man engmah i chawi lo va maw? Theih ni se chuan...,” a ti chuai raih mai a.

Paula chuan chu naupangin sawi a tum chu a lo rin hriat a, ‘Theih ni se chuti ang unaupa neih ve chu ka va han châk êm!’ a tih a ring a, mahse, “Chuti ang unaupa nih chu ka va han châk êm!” a ti ta daih mai chuan a tiphu zawk mai a.

Paula chuan mak ti deuhin naupang chu a en a, “Ka car tharah hian i chuang châk em?” tiin a han zâwt a. “Chuang châk lutuk,” a lo ti var a.

Rei lote an chuan kual hnu chuan mipa naupang chuan, “Kan in bulah tlân kual ila, rem i ti em?” tiin a zâwt a. Paula chu a nui ru deuh tat tat a, chu naupangin a tum niâwma a rin chu an thenawm te hmuhah va intihtheih vêl a châk a nih a ring a. Mahse, a rindân chu a lo dik leh ta hauh lo mai. Mipa naupang chuan, “Kan in bulah sâwn i ding lawk ang aw,” a ti a.

An inah chuan a tlân lût a, a rawn chhuah leh chuan a unaupa piangsual hi a rawn paw chhuak a. Car bulah chuan a thuttîr a, “He car hi alawm ka hrilh che kha. A unaupain Krismas present-a a leisak a nih hi. Pawisa a pêk ve pawh a ngai lo. Eng tik niah emaw chuan heti ang car hi ka la leisak ve che ang a, dawra Krismas thil mawi tak tak an zawrh ka hrilh thin che kha i la hmu ve dâwn nia,” tiin a hrilh mawlh mawlh a.

Paula chuan chu naupang piangsual leh a u chu a car-ah chuan a chuantîr a. Hmun hrang hrangah a kalpuiin hlim takin hun an hmang ta a.

Chu urlâwk nia thil thleng avang chuan Lal Isua thusawi, “Lâk aiin pêkin lukhâwng a nei zâwk,” tih chu Paula chuan a awmze dik tak a lo hre ta a ni.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 15.12.2013 khân dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 9

Lehkhamawi

Hmânlai hian pa pakhat, a nupui fanaute tâna hna thawk rim êm êm mai hi a awm a. Krismas lo thlen hma deuh hian tûk khat chu a fanu kum nga mi lek hian a sum thawh chhuah sa chu lehkhamawi leh bâwm lei nân a lo hman ve avangin a hrem a.

Sum leh pai an pachhe hle a, Krismas eve a lo thlen phei chuan a rilru a hrehawm hle a. An Krismas tree hnuaia thilpêk bâwm, a fanuin lehkha mawia a tuam a hmuh phei chuan a lâwm lo letling zâwk hial a. Chu bâwm chhûngah chuan eng nge awm ang tih te a ngaihtuah neuh neuh a, a chhûnga dah tur pawh chu a lei ngei a ngai awm si a, khawia pawisain nge a lei ang tih te chuan a rilru a tibuai hle.

A tûk zing a lo thlen chuan naupang te chu hlim takin a lo tho a, a phûrin a thothâng hle a, a present bâwm chei mawi chu nui var var chungin a pa hnênah a rawn keng a. “Ka pa, hei i tân,” tiin a pe a.

A fanuin chutia uluk taka a chei, pawisa eng emaw zât a hman ralna chhan chu tha tâwk hlein a ring a. A hmaa a fanu a lo hauh hrepna te pawh chu a inthiam lo ru ang reng hle a. Bâwm chu a han hawng a, a chhûngah chuan engmah a lo awm hauh lo! A pa chu a thinrim hle a, “Mi thilpêk i pêk rêng rêngin a chhûngah eng emaw tal a awm tur a ni tih i hre miah lo em ni?” tiin a hau leh ta hrep mai a.

A fanu chuan mittui parawl teuh chung hian a pa chu a chhoh en vang vang a, zawi te hian “Ka pa, a ruak ringawt a ni hleinêm. A khah hma chu ka duhsakna fawh thianghlimin ka fâwp asin,” a ti a. A pa thinlung chu a kehsawm ta! A fanu duhawm tak chu duat taka kuahin a fâwp ngawih ngawih a. Awmze nei lova a thinrim vak avangin ngaihdam a dil mawlh mawlh mai a.

Ni tam a ral hmain chu hmeichhe naupang tê chu accident avangin a thi ta hlauh mai a. A pa chuan a fanu bâwm chu a khum bulah dahin lunglêng êm êmin a thlir vawng vawng thin. Harsatna leh lungngaihna a tawh châng te hian chu bâwm chu hawngin a chhûnga a fanuin hmangaihna thinlung nena a fawh thianghlim a dah chu a zuk fâwp ve thin a ni.

Keini pawh hian hmuh theih loh bâwm chhûngah, hmangaihna fawh thianghlima khat thilpêk hlu tak chu kan fate, kan chhûngte, kan thiante leh Pathian hnên atangin kan dawng thin a ni. Chu aia hlu leh ropui chu tu mah hian present kan dawng ngai hauh lo.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 08.12.2013 khân dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 8

Zanthiang reh lai takin 

Joseph Mohr-a hi kum 1792 khân Salzburg, Austria ramah a lo piang a. Naupang tê a nih lai atangin zaipawlah te a tel thin a. Kum 1815 khân Roman Catholic puithiam-ah nem ngheh a ni a. Kum 1818 khân St. Nicholas, Alps tlâng ram mawi tak maiah puithiam hna thawkin a awm a. Chumi rama hna a thawh lai chuan ‘Zanthiang reh lai takin’ tih Krismas hla ropui leh mawi tak mai hi German tawngin a lo phuah ta a ni.

A thianpa, an biak ina rimawi tumtu ni bawk nên chuan Krismas hla tha tak biak ina sak tûr an nei lo chu an veizia an sawi dûn fo a. An biak in piano a tha lo bawk nên, rimawi an duhthusam an nei dâwn si lo, an hma lawka Krismas lo thleng mai tûra sak atân he hla hi a phuah ta a ni. A thianpa hnêna a hla thu a va hmuh chuan ani chuan, “Thianpa, Krismas hla mawi ber mai i siam chhuak ta a nih hi. Lalpa chu fakin awm rawh se,” tiin a lo au chûl mai a ni.

Heti ang takin khawvêl pumpuiah sak hlawh a ni ang tih rin ngaihna rêng an hre pha lo a, an khuaah bâk sak a hlawh an ring lo rêng rêng. An biak in piano siam tha tûra lo kal Karl Maurachen-a chuan chu hla chu a la chhâwng a, Austria leh Germany-ah te chuan a lo lâr ta hle mai a. Chûng hun laia zaithiam lâr tak Strasser Children’s Quartet an tih te chuan an sa lâr hle mai bawk a. Kum 1839 khân United States-ah lo lâr ve tanin, saptawng ringawt pawhin chi riatah an let chhuak hial a ni. Tûnah chuan khawvêla tawng hman lâr chi hrang hrangah lehlin a ni deuh vek tawh nghe nghe.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 01.12.2013 khân dah a ni.

Read more »

Ka pa-in min vua

Naupang tê ka nih laiin tum khat chu ka pa-in kan unau thumin min vua a, chhuat laiah kan tlu khâwm dal a, kan tap hliam hliam a. Kan khawngaihthlâk hlawm khawpin ka ring. Office chawlh nikhuaa ka nu leh pa huana an kal chângin chaw lo chhûm turin min ti thin a. Eng emaw chânga ka lêng rei lutuk hian chaw chhum ka theihnghilh leh zauh thin. Ka nu leh pa an rawn haw a, chaw ka lo la chhum loh hian a chhan min zawt a, kei lah hian mawi zet zetin dâwt ka sawi ve ziah thin. Ka nu leh pa erawhin dâwt ka sawi tih chu an hai hauh lo thung.

Ka pa hian min vaw khât hle a, kan unau thuma a ruala min vuak chu tûn thleng hian a la chhunzawm leh ta lo va, ka lâwm hle! Min vuakna chhan erawh ka hrechhuak zo ta lo. A chhan ka hriat chhuah zawh tawh loh avang chuan a chhan a holam hle tihna erawh a ni chuang lo. Kan sim ta te pawh a ni ang. Ka naupan laiin kei aia rual û zâwkte ka kâwm nasa hle a, meizial zûk rûkte ka chîng a, ka hrât ve hle thin. Tum khat, chutia biri bung, kawngsir vêla mi kan chhar kan zûk zawh chuan inah ka hawng a, ka nu leh paten min hriat ka hlauh êm avangin chhûngte pawh be ngam lovin tui khawihnaah ka kal nghâl a. Uluk thei ang berin kam ka thuah a, a reh har hle thung. Fihlim taa ka inngaih hnu chuan, engthâwl leh thawveng tak chung hian ka inher a, ka nu leh ka pa chuan ka hnung lam atangin min lo en reng chu niin! Ka hmu chiah chu ka phu chiang hle!

Min hau ang a, min vua ang a, chhuatlaiah ka let leh tawp tawp dâwn a nih hi ka ti rilru hman a. Mahse, chuti ang chu a thleng ta hauh lo. Engmah an sawi lova kam khat pawhin min hau ta miah lo. Ka rin loh dân deuha thil a thleng ta chu ka ngaih lam lam te pawh a tha lo rum rum a. Ka tihsual ka inhriat chhuah phah a, ka zak ta ngawih ngawih a ni. Ka pa min vuakna chhan kha ka hre lo a, ka sim ta em tih pawh ka inhre hek lo; nimahsela, min hau miah loa ka hnung atanga ka thil tihsual thup tuma ka bei lai, hmangaihna leh lainatna nêna min thlîr reng lai erawh ka theihnghilh thei lo. Chu hmangaihna thinlung chuan ka sual tih duhna rilru chu min hnehsak ta a, tûn thlengin meizial ka zu leh ta lo. A fawh pawh ka fâwp chhin ngai ta eih lo.

Read more »

Beiseina Rûn No. 7

Ken Gaub

Ken Gaub-a chu khawvêl hmun hrang hrangah rawngbâwlin an kal thin a. Magazine, radio leh TV mai bâkah thalaite zingah rawng a bâwl bawk thin.

1970 khân Dayton, Ohio-ah rawngbâwl tura an chhungkuaa an feh chhuak chu a inngaihtuah buai hle a. A rawngbâwl dân chu Pathian duhzâwng a ni em, a duhna hmunah a rawng a bâwl em tih te ngaihtuahin a rilru a buai hle a ni.

Eitur zawrhna hmun an thleng a, remchang hmasa berah inhnawh puar tûrin an ding a. Signboard lo intar tuar mai a hmuh chuan chuti ang hriattirna (sign) chu Pathian hnên atanga hmuh a mamawhzia a rilruah a lo lang nghâl a. An bus an hûn rem hnu chuan eitur zawngin an chhuk ta sap sap a. A nupuiin thil ei tura a sâwm pawh chuan a ril a la tam loh thu leh vah thawven a duh zâwk thuin a lo chhâng mai a.

A tei kual vêl lai chuan a bul maia public phone booth-a telephone chu a lo ri ral ral a; a han hawi kual a, dâwr hnathawkte lah chuan an rawn ngaihsak bawk si lo, a ri reng mai bawk si. Emergency a nih tâkin tiin phone chu a va la a. “Hello,” a han tih chuan operator-in “Ken Gaub-a an be duh e,” a rawn ti chu a phu chiang hle.

Chulai hmun chu an zinkawng mai a ni a, chutia telephone-a an rawn be duh ta mai chu a mak ngawt rêng a ni. “Ken Gaub-a an be duh e,” a rawn tih leh pawh chuan miin an tihder a nih a ring hial a. Operator chuan vîn deuh hlek a, “Ken Gaub-a an be duh e,” a rawn tih leh chuan a harh chhuak zawk a, “Ken Gaub-a ka ni e,” a han tih chuan hmeichhe aw hian, “Kha mi ngei kha ka biak duh chu a ni,” a rawn ti nghâl a. “Ka hming chu Millie-i a ni a, Harrisburg, Pennsylvania atangin ka rawn phone che a ni. Ka nun hi a mangangin a buai êm êm mai a, mahni intihhlum mai pawh ka pawisa tawh lo. Ka chhûngte lehkha hnutchhiah tûr ka ziah laiin ka rilruin Pathian hnênah ka tawngtai a, “Lalpa, mahni nunna êm lâk hi chu ka duh bîk lo; mahse, kawng dang ka hre tawh si lo, min ngaidam ang che,” ka tih lai takin ka mitthlaah TV-a i thusawi lai kha a lo lang a. He thuhriltu hian ka mangannaah min tanpui thei dâwn a nih hi ka ti a. Mahse, tu nge i nih leh i phone number ka hre bawk si lo.”

“Ka lehkha ziah lai ka chhunzawm leh dâwn lai chuan ka rilruah number a lo lang zut zut a. Lehkha themah ka chhinchhiah nghâl a. Chu number chu ka en vang vang a, Pathianin i phone number min rawn pe a nih ka ring ta tlat mai a. Telephone operator hnênah number chu min thlunzawmsak tûrin ka ngên a. Tûna heti anga ka han be thei ta mai che hi mak ka va ti êm!” a rawn tih pah te chuan a la inhnît hlawp hlawp a. Dayton, Ohio hmun pakhata Ken Gaub-a te zin hahchâwl lai a rawn zawng hmu nawlh mai a nih chu! Ken Gaub-a chuan telephone hmang chuan Millie-i chu Pathian thu a hrilh a. Isua hnênah chumi zân la la chuan a hruai thleng ta a ni.

An inbiak zawh hnu pawh chuan Ken Gaub-a chuan mak a ti tâwp thei lo. A hma lawkin a tawngtai a, Pathianin a rawngbâwlna a hriatpui a ni tih chiang takin a rawn hrilh a, hriattirna (sign) a rawn pe a ni tih a hrechhuak leh ta a.

A thinlung chu hlimna leh lawmnain a luangliam a, “Barbara, Lalpan ka rawngbâwlna hi min hriatpui asin,” tiin a nupui chu a hrilh thei ta a ni. Nang leh kei hian kan rawngbâwlna hi Pathianin min hriatpui a ni tih hriatna chiang tak emaw hriattirna (sign) emaw kan hmu ve ngai em?

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 24.11.2013 khân dah a ni.

Read more »

Ka lo vanduai lo

Kum 10 vêl lek ka nih laiin zai ka tâwk tawh a. Ruhseh (rheumatic) natna avangin kum 6 chhûng thla khatah vawi 2 penidure-in ka inchiu a. Inkhelh nuam ka tih ve êm êm thin chu doctor-in ti tawh lo tûrin min ti a. Tûnhma deuh te phei kha chuan ruhseh avangin kum tin na zet maiin ka dam lo ziah a, damdawi in te pawh ka lût fo mai. Sinusitis avangin thla a sik dêk dêk tawh hi chuan hnâr hi a za cheng a, Khuangchawi thlaah pawh khuang chawi ve hlei thei lovin hahchhiau hlapui ka rem a. Tûn ang hunah ngat phei chuan hnâr thlawr (nasal drop) tel lo chuan chêngkawl ka hîp leh hruih hruih tawh nia!

MAHSE, ka hrisel lohna leh ka harsatna tawrh te hi ka bul vêla mite thil tawrh râpthlâk tak tak te nêna khaikhin chuan ‘Ka la vannei hle mai’ ka ti fo thin. Zânin tawngtai thupuiah kohhran upa pakhatin naupang kum 2 mi lek cancer natna a vei thu a rawn sawi a, naupang u chiah chu hmân ni deuh khân a lo thi tawh bawk a, a nu leh pa tawrhna nasatzia ka ngaihtuahin ka vanneihzia ka inhre chhuak a. Kum khatah vawi khat emaw lek ka dam lo ve a, mite chuan an duh vâng rêng pawh ni lovin kum tluan deuh thawin natna khum an thawhsan ngai lo.

Naupang kum 10 pawh la tling lo eng emaw zât chu nu leh pate thihsanin an awm a, a then home-ah an awm a, a then chu miten an lainat avangin an enkawl a. Tûn thlenga ka nu leh pain min la dampui hi ka vanneihzia ka inhre chhuak a. Vanduai bîk riau nia inngaih châng ka nei thin; damchhan nei lo ang mai te hian ka inngaihtuah thin. Mahse, khawvêl pum pawh thlîr kual kher ngai lovin ka bul vêla mite leh thil thleng ringawt atang pawh hian ka vanneih bîkzia leh ka chunga Pathian thatzia hi hmu duh ni ila hmuh hmaih theih a ni hauh lo. Ka vanduai viau emaw ka intih laiin kei aia vanduai an lo awm ve zêl a. Chu mite ka thlîr châng chuan an vanduaina avanga lainat tak chung leh ka vanneihzia ka inhriat avangin Pathian hnênah lawmthu ka sawi ta zâwk thin a ni. Ka lo vanduai lo ve!

Read more »

Beiseina Rûn No. 6

Nihliap

Ruah sûr lohna a rei tawh êm avangin lova thlaite chu a ro zo tawh a, leite pawh chu a châr khaw ro zo tawh bawk. A khaw mipuite pawh an mangangin ruah a lo thleng hnai nge hnai lo hriat tumin kâwlkil lam an thlîr an thlîr thin a. Ni leh thla te a lo liam a, ruah lah chu lo thlen tik ni a awm thei chuang si lo.

Chu khuaa kohhrante chuan a khaw mipuite chu ko khâwmin ruah dîla khawlaia tawngtai rual an rawt ta a. Mipuite hnênah chuan Pathianin an tawngtaina a chhâng ngei dâwn a ni tih an lantîr nân eng emaw tal rawn keng theuh tûrin an chah bawk a.

Chu an ni ruat chu a lo thleng ta a, a khaw mipuite chu an lo chhuak khâwm a, beiseina lian tak neia lo kal khâwm an ni tih pawh an hmêl atang chuan a hriat theih a ni. Kohhran rawngbawltute pawh chuan chuti ang mipui lo pung khâwmin beiseina lian tak neia an rinna entîr tûra thil an rawn keng chhuak far mai an han hmuh chuan an rilru a khawih hle a. Thenkhat chuan Bible an rawn keng a; tin, Kraws, rosary leh thil chi hrang hrang te pawh an rawn keng hlawm a.

Khawlaiah chuan an tawngtai ta mur mur mai a. An han tawngtai zo chu thu petu awm ang mai hian ruah mal a lo tla tan ta pheuh pheuh mai! Mipui chu lâwmin an au dur dur a, an rinna tihlanna tûra an thil rawn kente chu vân lam hawiin an phar chhuahpui sup sup a. Pathian hnênah lawmthu leh fakna nasa takin an hlân a. Chûng mipui tam takte’na an rinna entîrna an rawn ken, an phar chhuahpui zîngah chuan mit la tak leh thil dangdai tak mai hi a awm a – mipa naupang kum kaw miin NIHLIAP a rawn ken chu a ni.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 17.11.2013 khan dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 5

Hemi piahah hian eng nge awm?

Dam lo chuan damdawi in pindan atanga a chhuah pah chuan amah enkawltu daktawr lam chu rawn hawi kîr lehin, “Ka pu thih hi ka hlau a ni. He nun piah lamah hian eng nge awm i hria em? Eng nge thleng ang?” a ti a. Doctor chuan a hriat bîk loh thuin a lo chhâng a. “I hre loa maw?” dam lo chuan mak tih hmêl deuh hian a zâwt leh a.

“Nang Kristian pa hian he nun piah lama thil thleng tûr leh awm tûr hi i hre loa maw?” tiin dam lo chuan a zâwt nawn leh a. Daktawr chuan kawngka chu a kik kauh kauh a, chu veleh bang lehlamah chuan thâwm a rawn chhuak a. Ui pakhat hi a rawn bauh vak vak a.

Daktawr chuan kawngka chu a hawng a, ui pa hi an awmna pindanah chuan bauh tuar tuar chungin a rawn tlân lût a. Ui chuan a pu a hmuh chuan a bauh lai chu a tâwp a, a ke bulah chuan a thu a, a pu chu a liak a. Daktawr chuan a dam lo enkawl lai dârah chuan dawmin heti hian a sawi ta a, “Tûna ka ui pa chêt dân kha i lo hmu em? Ani hi he pindanah hian tûn hmain vawi khat mah a la kal ngai lo. A chhûngah hian eng nge awm tih pawh a hre lo. Mahse, a hriat awm chhun chu, ‘he pindanah hian a pu ka awm a ni’ tih chauh hi a ni. Chuvang chuan he pindanah hian hlauhna nei miah loin a rawn tlân lût ta a ni.”

“He nun piah lama thil awm tûr leh thil lo thleng tûr chanchin hi kei chuan eng vak mah hriat ka nei bîk lo. Mahse, he nun piah lamah hian ka Pathian chu a awm a ni tih ka chiang a, chu chu ka tân chuan a tâwk hle a ni. Chu kawngka a inhawn hunah chuan kei pawh hlauh nei miah loin ka lût ve ang a, ka ui pa ang bawk hian thlamuang takin ka Pu ke bulah chuan ka bawk ve tawh ang.” a ti ta a.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 10.11.2013 khan dah a ni.

Read more »

Thil nawi thenkhat

Thuhma

Hmasâwnna leh changkânna a nasat poh leh mi remhre zîngah awm a nuam a, mi hawihhai lo bulah erawh buaina a chhuak nasa thin. Mi fing bulah chuan fing emaw intih ve mai te pawh a awl a, mi â bulah erawh kan hawi hû hû zêl. Ram thang mêk (developing country) kan nih ang ngeiin tûnhmaa kan thil tawn ngai loh, awlsamna siper kan dawng ve tan a, kan awlsam phah em tih erawh mimal ngaihdân ni ta sela. Mite thil tih that entawn te hi a sualna a awm hauh lo; mahse, chu thil entawn tûr chuan kan tlâk (qualify) em tih erawh kan inzawh nawn fo a tûl hle ang. Kan rama thil thleng mêk, tam takin kan ngaihtuah ngai lem loh, thenkhatin an vei êm êm si ka rawn thailang ve duh a. Mi thenkhat mit tihvâra a awm hlauh chuan he thil nawi hi a kila lung pawimawh tak a la ni ngei ang tih ka ring tlat a ni.

Biak in sak dân

Kan ram ropuina leh mawina ber chu kan biak in hi a ni. Mipuite tanrualna leh inpêknain kan sa a, a chhûnga luh inthlahrunawm rum rum khawpin kan chei vul thin. A chhûnga inkhawm thin chu kohhran mipui – a pui a pang, a lian a te, dam lo leh khawphal, zeng, hritlang khawsik ser ser atanga cancer natna vei leh HIV+ve vei te kan ni. Amaherawhchu, dam lo leh zakdawh hman ngai, wheel chair-a nawr ngai te tân erawh pan buai loh mai a châkawm châng a tam awm e. Heti ang mite tâna sak a nih ve tho si chuan awlsam taka an kal ve theihna tûr ‘kawng’ kan siamsak a ngai ngei ang. Kan biak in te hi kan tithianghlimin kan serh viaua dam lote tân inkhawm kan phal ve lo a nih erawh chuan thuhran ni se. Pang damte tân kea kalna chauh kan ngaihtuah chhûng chuan dam loten eng tin nge biak inah Pathian chibai an bûk ve theih ang? Awlsam taka an kal ve theihna tûr kawng kan sialsak lo a nih chuan kan biak Pathian hi a lungawi ka ring hauh lo.

TV programme leh inkhâwm

Kristian ram kan inti a; nimahsela, Kristian inti te zîngah inkhâwm ngaihsak miah lo leh a tuma tum chhin eih lo pawh kan awm fur ta! TV channel neitute hi Kristianna leh sakhuana lamah chuan mi tha tak vek an ni. Amaherawhchu, inkhâwm awm hun laia TV programme hmuhnawm tak tak leh reality show neih kan la chîng fo hi chu a fuh ber lo maithei. Inkhâwm boruak tichhe thei leh thenkhat rinna kawnga chak vak lote inkhâwm kan thulhtîr fo mai hi thil pawi tak a ni. Kristian ram a nih ang ngeiin inkhâwm hun lai chuan TV programme pawimawh zual bîk te chu reh thuap sela, a inhmeh viauin ka ring.

Hnatlâng leh chhungkua

Khawtlâng a awm dâwn chuan chhungkaw tin thawhhona tha a awm a ngai. Vêng tin thâwm thangva ngaihthlâk hian a bîk takin inrinni phei chuan hnatlâng hriattirna au thawm hi a ri chuah chuah thin. Hnatlâng hi a pawina leh a sualna a awm hauh lo, kan tihmâkmawh a ni zâwk. Chhungkaw tin kan ngaih pawimawha kan zah thiam erawh a tûl hle. Kâr tluanin rim takin hna kan thawk a, zan lamah kohhran inkhawm leh thil tûlah nu leh pa te kan chhuak a, chhungkaw inkawm khâwmna leh intihhlimna hun tha awm chhun chu inrinni hi a ni. Tûn dinhmunah erawh inrinni hi YMA, VC/LC, leh pâwl hrang hrang hnatlân ni a ni a, chhûngkaw tam tak tân phurrit a tling tan ta! Hnatlâng ve lo inphat kan tih te pawh hi ngaihtuah that a hun tawh hle. Hnatlâng hi tlâwmngaihnaa thawh a ni a, tihluihna a ni ngai lo. Miin a phat duh chuan a pha ang a, a phat duh loh chuan rûn kher hi a tûlin ka hre lo.

Tûnhma kan pi leh pute kha lal hnuaia awm an ni a, lalin tihtûr a tih chu an ti ngei ngei tûr a ni. Khawi sawrkar atang maha khawtlâng enkawlna sum a awm loh avangin hnatlângin an thawk thin. Chu kalphung chu kan kal pêl tawh. Tûnah chuan khawtlâng enkawlna tûr sawrkar atangin sum leh pai kan dawng a, mi thahnemngai ten an thawh khâwm bawk thin. Hnatlâng hi ka sawisêl a ni lo, kum khat chhûngin a tam lamah vawi nga te chu awm ve ang hmiang. Khawtlâng nuam leh thianghlim neih kan duh chuan chhungkua kan dah pawimawh hmasak a tûl hle. Chhungkaw inenkawlna tha atanga rawn zi chhuak chuan khawtlâng thatna tûra thawh chu a peih hle si a.

Information mike

Aizawl leh District khawpui vêng tinin ‘information mike’ hi kan nei theuhin a rinawm. Khawtlâng tâna hriat tùr pawimawh (thihna, gas, ration, khawtlâng hnatlâng, adt.) puan a ni thinin hmanraw tangkai tak pawh a ni ngei e. Amaherawhchu, tùnlai hian kohhran hnatlâng, inkhêl en tùra sawmna leh thil tùl lêm lo vêng thenkhatin puan an chîng ta riau mai. Thenkhat phei chuan thu ngai hi vawi thum te zuk puang thin a. Inrinni phei chuan Aizawl leh khawpui dang hi a ri chuah chuah thin. Tùna Aizawl SP ni lai mêk sawi dân chuan USA-a training an neih laiin khawtlâng hriattùr pawimawh hi mike-ah an puang ve ngai lo. A mawhphurtuten telephone-in an hrilh darh mai a, mipuiin an tihtùr dik tak an hriaa an ti chat chat thin a ti. Mizoramah ve thung chuan a mawhphurtu (VC, LC, YMA, kohhran)-ten kan au ûl ûl a, kan au tam ang hu-in a zâwmtu erawh kan tam lêm si lo. Bengchheng tia sawi tham a tling ta hial mai!

Environment humhalh

Environment venhim leh humhalh kawngah Mizote kan thangharh mêk zêl a. Zirna sikulah pawh kalpui a ni. Ecological balance pawimawhna te pawh a thu mai chuan kan hre bel hlei hlui, a tak ramah erawh nunpui harsa kan ti tlat. A chhan chu, kan thil hriat a taka hmuh leh tawnna remchâng kan neih loh vang a ni. Zirlai naupang ten lui sa chi tinreng pawimawhna, thing leh mau pawimawhna, ramsa leh thilnung chi hrang hrang pawimawhna te an zir a; nimahsela, an hmu ngai lo. School, college leh University-ah te chuan an zirlai tanpuitu atân study tour te an nei thin. Environment & Forest Department emaw state sawrkar atang emaw hian zirlai naupang, NGO leh kohhran thalai tân Environment tour/hiking/tracking emaw te hi awm thei sela, a tangkai ngawtin ka ring. A titheitu department lam te hian nasa zâwkin tan han la sela, sâwt zâwk leh hlawk zâwka awareness campaign neih dân hi awmin ka ring.

OPD vs. Private Clinic

Hmân deuh khân Aizawl Civil Hospital skin OPD-ah ka inentîr a, doctor bulah ka thu fel chiah tih chuan doctor chuan “Khawi lai nge?” a ti a, ka inkeu sawt sawt a. Uluk takin a en ang a, enlenna te kha a bulah a chhawp ve a, a hmang ve îk dâwn emaw ka tih laiin ding lamah a thle bak a, ka OPD card-ah eng emaw a ziak neuh neuh a, a zo chu a ni dêr! Kei lah thil chîk mi leh duh uluk ve tak ka nih avangin ka lungawi zân lo va “A tha ang maw?” ka ti a, doctor chuan “Tha ang” a ti a. Ka la duh tâwk ta lo cheu, “A dam ang maw?” ka la ti tâlh a, ani chuan “Dam ang” a ti awlsam leh mai a. A course min pêk ka la zo vek tawh a; hei, thla khat chu a liam leh mai dâwn, tûn thlengin ka la dam lo chu a nih hi!

Doctor te hian natna zawng zawng an enkawl dam vek lo tih te chu kan hre theuh ang, enkawl dam vek se, tu nge thi duh ang? Nimahsela, thiamna nei, kan natna pawh hria leh a enkawl dân tûr pawh thiam an ni. Kan pan a, dam kan inbeisei thin. Civil Hospital doctor thenkhat hi chuan an dam lote hi an ngai pawimawh tâwk lo hle. OPD card man Rs. 5 a nih lai khân doctor pakhat chuan “Rs. 5 man leh Rs. 200 man te chu a endân a inang thei hleinêm,” a ti e an tih chu! Heti ang hi kan doctor-te rilru put dân a nih tak tak chuan a pawi hle ang. OPD-a an dam lo enkawl dân leh private clinic-a an dam lo enkawl dân hian danglamna a neih chhûng chuan kan ram hi eng tikah mah a hrisel ngai lo ang. Mi rethei leh harsa zâwk te chuan private clinic kan pan ngam lo a, civil hospital kan pan hrâm hrâm thin. Chutih laia pawlawh taka doctor-ten min lo en a, min lo sâwngbâwl hian kan rilru min hliam a, beidawngin kan hawng fo. Kan beiseina doctor-te hian tan han la lehzual sauh sauh teh se. Sum leh pai ringawt hi kan damchhan a ni si lo a.

Read more »

Beiseina Rûn No. 4

Thil hlu pahnih

Puithiam rinna ngah tak mai hi a nupui leh fapate pahnih nên hlim takin an chêngho a. Ni khat chu thil tûl avangin ni eng emaw zât thang bo tûrin a zin a. A zin hlân chuan a fapate pahnih chu car accident-ah an thi ve ve ta hlauh mai a.

Thu inthawn zung zungna a awm loh avangin puithiam nupui chuan a pasal lo hâwn hun nghâkin khawhar takin a tuar ta ngawt ngawt mai a ni. Hmeichhe tuarchhel tak, huaisen tak leh Pathiana rinna ngah tak a nih avangin chu thihna râpthlâk tak pawh chu a tuar chhuak thei hrâm hrâm a. A rilru tibuaitu leh hlauhthâwn ber zâwk chu a pasal rawn hâwn hunah eng tin nge a lo hrilh ang tih chu a ni. A pasal chu tûnhmain lung lam that lohna avangin damdawi inah te a lo awm tawh thin a, a fapate thih thu a hriat chuan a lung tha lo chu chhuak lehin a thih phah mai ang tih a hlau hle a ni.

A pasal rawn hâwn hma zânah chuan theih tâwpa tawngtaiin a mamawh chhânna chu Pathianin a rawn pe ta a. A tûkah puithiam chu a rawn hâwng a. A nupui chu duat taka kuahin a fapate chanchin a zâwt nghâl a. A nupui chuan a fapate chu ngaihtuah buai rih lo tûrin leh inbual faia châwl hahdam rih tûrin a ti a.

Darkar a liam leh chuan chaw ei tûrin an thu dûn a. A nupui chuan a zinna chanchin te a zâwt a. Puithiam chuan a zinnaa Pathian zahngaihna leh awmpuina a chan nasatzia te a hrilh a. A fapate chanchin chu a zâwt nawn leh ta a.

A nupui chuan zawi sat leh hrilhhai ang reng tak hian a pasal hnênah chuan “Ngaihtuah buai duh suh, nakinah kan la sawi chhunzawm dâwn nia. Tûnah chuan harsatna lian tak ka neih hi min chinfelpui hmasa phawt la ka duh a ni,” tiin a chhâng a.

Puithiam chuan ngaih tha lo tak leh hlauthawng ru tak chung hian “Eng thil nge thleng? I chauh hmêl êm êm lehnghâl! I harsatna chu min han hrilh teh. Pathian tanpuinain kan chingfel ngei ang,” a ti a.

A nupui chuan, “I zin bo hlân khân kan thian pakhat a lo zin a, thil hlu tak pahnih hi min rawn pe a. Khati ang rêng rênga thil hlu kha ka la hmu ngai lo. Kan thian chu ni eng emaw zât hnuah a rawn kîr leh a, a thil hlu min pêkte chu lâk lêt leh a duh thu a rawn sawi a. Ka duh êm avangin kei chuan ka pe phal ta lo a. Ka chân phal hlawl lo a ni! Nang eng nge i ngaihdân?” a ti a.

Puithiam chuan, “Kan ta ni lo kan pêk lêt hian chân kan ni lo. Kan ta ni lo kan kawl tlat hian rûkru tluk chauh kan ni zâwk. Kan pe kîr leh ngei tûr a ni. Vawiinah ngei hian kan pe kîr leh ang, ka pui ang che,” a ti a.

“Ka duh tak, i duh ang tak chuan kan ti dâwn nia. Chu thil hlu tak pahnih chu kan pe lêt leh ngei ang. A nihna takah chuan kan thil tih tum chu hlenin a awm tawh zâwk asin. Chu thil hlu pahnih chu kan fapate kha an ni. Pathian chuan min ring zo a, min enkawltîr a, i zin hlân khân a rawn la leh ta a ni,” tiin puithiam nupui chuan hnuk ulh teuhin a sawi a.

Puithiam chuan a nupui chu a kuah vawng vawng a, an mittui a sûr zung zung a. A nupui thusawi awmzia chu a hre chiang hle. Chu thihna râpthlâk tak chu lâwmna, lungawina leh lungchhiatnain an hneh ta a ni.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 03.11.2013 khan dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 3

Lehkhachaih

Mipa naupang pakhat hi a pain lehkhachaih a siamsak a, a pian a hnu lama a vawi khat chaihna tur a ni nghe nghe a. A pa nen vawi eng emaw zat an beih hnuah lehkhachaih chu a thlâwk kâng ve ta a. A thlawh sân zêl theih nân a hrui chu an zawm a, sâng takah a thlâwk ta delh delh a.

Mipa naupang chuan nuam a ti hle mai! A aia sâng zâwka thlawhtîr a duh a, a zawm belhna tur hrui a awm tawh si lo. A pa hnênah "Ka pa, a hrui hi tichat mai ang, sâng deuha a thlâwk lai ka hmu chak a nia," a ti a. A pa chuan, "A hrui kan tihchah chuan a thlâwk sâng thei lo ang, a tla daih dâwn asin," a ti a.

Naupang chuan, "A thlâwk sâng ngei ngei ang, a hrui hian a thlawh sânna tûr a dâl tlat a nih hi," a ti a. A pa chuan a fapa chu chemte a pe a. Naupang chuan lehkhachaih hrui chu a zai chat ta a. A hrui a zai chah veleh lehkhachaih chu awmze nei loin a vir kual mawp mawp a, a tâwpah chuan a thlakap tliak rumin leiah a tla ta a. Naupang chuan a hrethiam lo hle mai! A hrui khân lehkhachaih kha thlâwk sâng thei loin a pawt bet tlat ni khân a hria a; mahse, a hrui a zai chah erawh chuan awmze nei loin a tla leh daih bawk si.

Pathian thupêk hrang hrang, a dân thu leh a zilhhauna te hi lehkhachaih hrui ang a ni. Kan ke atân khâwnvar, kan kawng atân êng a ni. A thu zai chata thlawh sân kan tum tikah ruh tliak rumin kan tla zâwk thin. Pathian thu a nih anga zawm mai hi remna, beiseina leh hlimna a ni a, kawng dik zawhna tûra min hruaitu meichher a ni.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 27.10.2013 khan dah a ni.

Read more »

Pi Lalhleii

Vêng chhak lamah i han lêng lawk teh ang. Kâwn vêng atanga electric transformer bul, Vaisam pêng bulah a lo chho euh ang a. Bûng zâwl panna short cut lo zâwk, kawngpui pangngai, black top la ni chiah lo, leirawhchan mawi taka rem thlapah kal chho zêl ila. Kawi khatna kan thleng ta maw tihah tlêmin a lo zâwl deuh a, chumi piah chiahah chuan chho zâwngin kawngpui chu a lo indawh leh pur ang. Kawng chu zawh lêm loin veilam kawng thlang lam chu han hawi thla ila, thil ropui tak hmuh tûr a awm hran lo. In tha vak lo pali vêl a lo ding ang a, a lo hnai ber thlang chiahah chuan midang in el pha rêng rêng lo, te reuh tê, enkawl loh tih dâwn chuan chêng an awm tih erawh hai theih hauh si loh hi a lo ding ve pân ang. A khaw tual mite chuan tu in nge tih an hre chiang khawp mai. A chhûngah chuan zân mû a chhîng a, tûkthuan a ei a, zanriah pawh a kîl ve ngei ang le.

Fapa zawng a nei ve ngei alawm. Hlâng chunga chuangin a hring a, a nulât mawina leh hmêl thatna zawng zawng vui liamin a chawi lian a. A hrisêl loh mawlh a hlau a, mite a phâk lo ang tih hlau rêng rêngin kâwla ni chhuak a chhiar thin. A hmingah Dâwla a sa a, a hming chuan atan awmzia eng nge a neih tih lam pawh a ngaihtuah zui ngai hek lo. Dâwla chu a lo thang lian zêl a, a nu tân hahdamna leh thlâkhlelhawm a ni dâwn emaw tia khawtlângin an thlîr laiin vêng dai lama hmeithai zu thlum tha a hre thei fu mai. Nuih a hreh ngawih ngawih a, ruih erawh a châk zek zek thung. Tlangvâl tha chak lai nafam chuan mau pawh pu se têl lian pui pui a keuh ri dur dur ang chu an tih laiin a nu nulât lai hmêl tha tak leh duhawm tak, tar hri vun chuar leh hmai sâwng bii bei chu a kut hlai pui leh a bân sek phiar fut mai chuan a chûl ngai hauh lo a, a kâwk sawk sawk zâwk thin.

Tlâkchham nei âwm pawha mawi lo kha tapchhak hnung puakin a thu a, a nu tar chak lo tak chu hna thawk tûrin zuk nawr liam thin a! Thawh loh na nâ nâ chuan vân Pathian khian tu mah ei tûr a pe ngawt ngai si lo. Pi Lalhleii pawh nu mâwl tê, ziak leh chhiar thiam lo mah ni se, chu thu kher zawng a chhiar hmaih bik hauh lo. A theih ang tâwkin hna a thawk a, ram lamah hna rim thawk thei a nih tawh loh avangin mi tui chawiin a inhlawh thin. A tui vawi khat chawi lah naupang tualchai tlak ral tham lek a la ni zui. Tuikhur kawng lah ing euh zet mai, thalai tân pawha hui pap papna tham a la ni ta cheu! Chuti chung chuan ni sa leh ruah sûr a thliar hrang ngai lo a, a thliar hran dân pawh zirtir mah ila, a thliar hrang duh chuangin a rinawm loh. A pên a, a pên zêl a, tuikhur a thleng a; hâwng tûrin a inher a, chho zâwngin a pên chhet chhet a, vawkhniahzawn thlaah phei chuan a ke hniak a chiar dep dup a, a ke zungpui hniak phei chu a khuar chuk zêl.

A nikhat hlawh chhuah hi naupang chithlum mûm leina khawp ai zawngin a tam hret mahna. Chuti chung chuan a phunnawi ngai lo a, phunnawi dân pawh a thiam hek lo. A lû-ah kel sam a to var vo tawh a, mi â ni hauh si lo hian a phun nuah nuah thin. A nulât laiin a hmêl a tha emaw, a châwn leh ke thiah a nalh emaw pawh ni se, tûnah zawng rinhlelh loh rual a ni ta lo. Eng tik atang khân nge pheikhawk a bun tawh loh a, hmaihnawih pawh a hnawih tawh loh tih inrinsiak liah laih tham a tling hial âwm e.

A pumpuiin chaw tha a hmu zo lo a, thingpui thlum takngial pawh a ka-in in tûr a dawng ngai hek lo. Tui in tûrah erawh mi hausa pui puiho aiin a nei thianghlim a; a tui in tûrte chu tû ma tih bawlhhlawh loh kâwl êna a chawi thin a ni; nimahsela, midangte tui in tûr aia thianghlim bîk a ni tih erawh a ngaihtuah ngaih hauh lo thung. A nung a, a thi lo. Chu zawng chu ama chungchanga sawifiahna tha ber chu a ni. Eng tik atang khân nge sahriak hneh zeih zawiha chawhmeh a kan sar sar tawh loh tih phei chu a chhût lêt zo tawh lo hial ang. Chhût lêt thei pawh ni ta sela, a chhût lêt duh chuangin ka ring lo. Chaw a chhûm a, a riltam hun hunah chi nên a thut chilh mai dâwn a ni. Chaw chhum tûr a neih loh châng pawh awmin ka ring.

Khawngaih ngaihna a awm lo a, khawngaih loh tum pawhin khawngaih loh theih loh a ni thung. Mite khawngaihna dîl dân a thiam lo a, mite laka intihkhawngaih thlâk phei chu a thiam lo lehzual. Thenkhat chuan an lainat a, thenkhat erawh chuan an chhaih nawmnah thung. Chû’ng a chunga an thiltih zawng zawng chu hrethiam âwm pawhin a lang lo. A nunphung a khawih buai lo a, a tui chawina kawng an dâl bawk hek lo. A tui chawina kawngah thang lo kam ta se, a âwk ngei ang. A tûkah pawh lo kam leh ta se, a âwk leh tho ang. Chumi avang chuan mi â tiin tu man an sawi ka la hre ngai lo a, mi fing an ti ngai pawh a ni zeng lo.

Thingpui thlum a in châk apiangin a mi nêl deuh te inah a lêng kual a, ama titi bawk chu a phunpui mawlh mawlh thin. Be miah lo mah ila a vui lo a, bia pawh ni ila lâwmna châng a hre chuang hek lo. Mi naran tân chuan kawm thiam har tak a ni. A beng lah chu ama parh parhin a parh ve hluai a, ri te chu khuap tha hle mah se, hriatna erawh a hloh nual thung. Ring takin han bia ila, a hriat fuh châng chuan dik thluamin min chhâng a, a hriat fuh loh erawh chuan chhânna mumal kan dawng ngai lo. A thil thlâkhlelh êm êm, mi nazawngin an pêk ngai lêm loh thingpui thlum han pe ila, a lâwm ve êm êm a. Lawmthu erawh a sawi ngai hauh lo, a sawi thiam bawk hek lo. A lawmthu sawina ve erawh tui ti taka a in ri khulh khulh chu a ni. Tûnlai mite chuan thingpui te hi tlêm te tein an in a, ri miah loa in dân te an thiam a, Pi Lalhleii erawh chuan a ring thei ang berin a in thin. A in thâwm a nat poh leh a lawmthu sawina a chiang ting mai a ni.

Hawihhâwmna a hrethiam lo a, tawngkam tha pawh a man hek lo. Mi chaw ei laia lên luh hi a mawi lo e tih ngaihtuahna châng a hre lo a, a duh tawh chuan a lût a, an chaw eina bulah ama titi bawk a phunpui leh a, a châng leh a nui a, biak miah loh pawh hian amahin a hlim tâwk êm êm thin. Chutia ama titi a phulpui hlut lai chuan midang fiamthu thawh a mamawh lo a, ama fiamthu ngei chuan a nuihmu a sawh keh tâwk hle. Chumi avang chuan miten mi â an ti ngai hauh lo. Tawngkam thain “Chaw lo ei ve ta che,” i tih chuan i tawngkam tha chu sial angin a rawn man ang a, i sâwmna chu a der pawh ni se, ani chuan a der mai atân zawng a chan phal hauh lo ang. Ngawi teh, kut silna lamah a chhuk thla ta dûn dûn mai, a hnunglam atang pawhin a hlim tih hriat takin a biang ki te chu a rawn zum ang vir ver a. Thutna remchâng a rawn zawng nghâl a, i lo kawhhmuh ngei chu a ngai ang. Rawn ei ve suh i tih ngawt a thiang tawh lo.

Hmeh tha hmeh ngai lo ta chu a ei tam dawn tih hriat sa a nih avangin mi pahnih pathum vêl chuan in chaw ei thin chanve theuh chu Pi Lalhleii tân in hauhsak a ngai ang. Inmelh hrek hrek chungin pumpui nuar thlêm nân inhnawh puarna dang zawn nghâl ruai a ngai thin. Chaw khawrhtu ber chuan a nghâk rân ang a, “Han khawrh leh teh” a tih apianga khawrh zat zat kha hna pui berah a neih a ngai ang. Pitar ei atân chuan a lutuk deuh a ni ti tâwk pawh an awm maithei; mahse, a inhmeh lohna rêng rêng a awm lo. Rim takin hna a thawk a, ei tha hmu ngai lo ta chuan mi pangngai ei lêt pawh ei se a inhmeh êm êm vek mai. A duh tâwk a ngah ta maw tihah a tho a, a irh uk a, a kut a sil a, a hmui berh ang lei luai chuan tui a in a, a la duh tâwk ta lo cheu! Chaw ei khamah eng nge kan beisei thin kha? Ani pawhin chu beiseina chu a fin vâng pawh ni chuang loin a nei ve fan a, thingpui thlum ngei mai kha thlitsak a ngai thin.

A chhuah dâwnah lawmthu sawina châng a hre lo a, a tûr ve rêng emaw a ti pawh a ni chuang hek lo. Chuti ang naw naw chuan a nung a, mite aia hniam a nih a inhre lo a, mite aia sâng ni pawhin a inngaihtuah ngai chuang hek lo. Ei tûr tha leh in tur tui hnai awmna chu a hai bik hauh lo, a pan leh chat thin. A beisei ang a hmuh lohin vui dân a thiam lo a, vui pawh a tum chhin ngai hek lo. Mite lawm a hlawh lo a, mite duhsak pawh a hlawh ngai hek lo. Ama zir loh vâng liau liau a ni bik lo asin. A pian leh mûrna hmunin a zir loh vâng pawh a ni chuang hek lo. Pi Lalhleii ni tûrin a rawn piang a, mite khawngaihna dîl lawr a, mite thingpui thlum leh ei tûr tha beisei avanga lêng kual dun dun tûrin a rawn piang bîk hauh lo. Mahse, chuti ang mi chu a ni tho si.

A tawngtai ngai lo a, Pathian awmzia pawh hrilhfiah chawp a ngai ngei ang. Mi mâwl ni tûrin a lo piang lo a, Pi Lalhleii ni tûrin a lo piang zâwk a ni. A nulât lai chuan hmalam hun êng tak a thlîr pha ve ngei ang; nimahsela, tûnah chuan a thlîrna mit tihdelin a awm a, hmalam chu sawi loh ama ke bul ngei pawh a hmu fiah thei tawh lo chu a ni si a. Eng vangin nge heti ang tûr hrima khawvêlah a lo pian? Eng vangin nge hmeithai rethei tak, fapa sual tak nei bawk si, tar kûn thleng thlenga a dam? Khawngaihna leh lainatna thinlung chhe te nei mi tan chuan nui hawk hawk chunga a in kal pelh chu har tak a ni. Hmangaihna pianpui mi tân chuan a bâl viau emaw pawh ni se mittui sûr zung zung chunga kuah vawng vawng tham a tling asin. Sum leh paia malsawmna dawng mi tân chuan chhawmdâwl a, a dinhmun chawikân ve deuh îk te pawh a châkawm thin. NIMAHSELA, chuti khawpa rethei chu a ni tih a inhre lo a, khawngaih thlâk a ni tih a inhre lo a; lainatna leh hmangaihnaa kuah vawng vawng tûr niin a inhre lo a, sum leh paia tanpui ngai a ni tih a inhre bawk hek lo. Amah chu amah a ni a, a nun chu a nun a ni. Midangah a buai lo a, amahah pawh a buai hek lo. A nung a, a thi lo.

Read more »

Baibing Love

He thu hi ziah lohah ka tlâk dâwn takngialin ka hria. Tu ma hriat lohin ka thluakah a thâm ral ang a, lei hnuai feet ruk aia thûkah phûm boin a awm ang tih ka hlau ve tum hrang bawk si. A hunlai khân thianpa Zartea’n “Ziak rawh” min ti min ti a, kei lah chuan “Ka la ziak ang” ti reng chungin tûn hi ka thleng chu a ni si a. A sârhu lai, lunglênna leh thinrimnain min bual ât lai khân ziak ta ila, tûn aia ngaihnawm hi chuan a chhuak ngei ang maw le. Mahse, ziak ta lo chu, ngaihnawm châna châng tân a ninawm ang a, thu leh hla huangah khung dâwn ila, a zahpuiawm ang lawi bawk si. Eng pawh ni se, thu mu hnu kaihthawh lam ni loin dah that ve hrim hrim atân diary ang deuhin ka’n ziak teh ang.

Kum 2006 daih tawh kha a ni. A lo rei ve ta hle mai. Tûna kan kum hman lai nên a inkârah kum 6 chu thâwl takin a tla zep hal hal thei. Kum ruk hnua thil thleng, hmaih nei hauh loa chhui chhuak dip dep thei tûr khawpa hriatna tha nei ni ila, tûn ang mai mai hi chuan ka awm lo ang maw le. Officer lian tak ka nih loh pawhin officer tê tak chu ka ni bîk hauh lo ang. Chuti khawpa hriatna nei tha lo ta chu, hei en ta che u, tûn thleng thlenga thlêkna bîk mumal pawh nei loa ka la sîksawi chhên hi. Khai mah aw... Hriat ang chhun chhun, tlar hnih khat lek tal i han thai lang ve hrim hrim teh ang. ‘Zah fâkah lû êm chhum suh’ an ti a, a la chhum lo a ni chêk ang chu, mite zîngah thui pin leh huphurhawm khawpa thler duai duaia ka la nuih ve fo hi!

A ni leh thla zawng ka hre tawh hauh lo, kum 2006 a ni tih erawh ka la hria. Chu pawh, a nihna takah chuan ka chiang chuang lo, ‘niâwmin ka ngai’ ti zâwk teh ang! Maranatha Computer Institute, Upper Bazar-a mi lâr vanglai kha a ni a. Kei pawh kum 2005 atang khân ka zir ve a, thla kaw course kha, a kârah Krismas leh kum thar boruak vêl nên, kum khat lai ka zir. Ka zir tâwp dâwn lamah chuan zir belh zêl chu khawi lamah zirlai rawn awm thar te kha ka lo zirtir ta vêl a. Mite chuan an zirtir man hlawh an la a, kei ve erawh zirlai fee pe chungin mi ka zirtir ta zâwk a. Mahse, ka vui lo. A chhan pakhat a awm. Zir belh tûr vak ka nei tawh lo. An course siam ang zawng zawng kha ka thiam vek tawh a, a thla-bia a la kim loh avangin fee pe chung sia ka kal ve reng a ngai a ni. Midang ka lo zirtir khan keimahah inrintâwkna tam tak min pe a. Ka thiamna ka tipung zêl a, ka lâwm zâwk daih. Ka zir hun tûr thla-bi a kim chuan “Certificate min pe tawh rawh u,” tiin ka dîl a, grade ‘A’ chu min pêk ve ngei kha. Exam te kha a hming chuan ka hmachhawn ve ngei alawm. A hming chauh tak tak a ni. A chhan chu ka thil sawi tawh khian a hrilhfiah vek âwm e.

Chu Maranatha Computer Institute atang chuan alawm ‘Baibing Love’ tia a hming ka phuah chu a rawn intan ni. Ramhlun Vengthar lam nula hian computer a rawn zir ve a. A tîrah chuan kei, tlangvâl zakzum tih takah tua mah be hmasa ngam hek lo. Biak chu khawi lamah a melh pawh ka melh ngam mang lo. Chû’ng hunlai chuan tûnlai incheina jeans te hi ka la ha ve ngai lo, formal/track kekawr ka ha deuh ber thin. Kan zirpui ka thianpa hnênah nula thenkhat chuan “Jeans te hi a ha ve ngai lo em ni?” tiin an lo zâwt nghe nghe. Tûn hnua ka ngaihtuah hian ka lo thing fâl bîk hle mai tih ka inhre chhuak chauh! A hunlai kha chuan ka thing tih rêng ka inhre lo.

Chutichuan, chu Ramhlun Vengthar nula nên chuan eng tin tin emaw tihpalh tak meuh meuhin kan inbe chho ta a. Chu pawh insi deuh thawa kan thut thin vang chauh a ni. Hun a kal zêl a, chutia ni tin thu dûn, zir thuhmun bawk ta chu, kan inbe lo thei lo a, kan innêl chho ta zêl a. Keia lah, zei lo tih takah zeina rêng rêng ka nei lo, khati chen kan inbiak hnu pawh khân tunlai tawng taka ‘chhas’ an tih ang lam hawi rêng rêngin ka be ngam lo. Min duh ve tho tih ka hria a, kei lah tum loh deuhin chu thangah chuan ka lo âwk titih der tawh bawk nên. Duh ila ka tâl chhuak thei; mahse, ka duh lo lui tlat thung!

Chutia, kan tih nek nek tâkah chuan an vêng thleng thlenga va thlah chang te ka nei a, lên zeuh zeuh châng te pawh ka nei. Zânah erawh ni loin inrinniah te ka lêng thin. Ka awmna lah Chhinga Veng a ni si a, zâna lêng tûrin hâwnna tûrah ka buai dâwn chiang sa a, ka tum chhin duh ta lo. Tum khat ka in luahah ka hruai ve a, kan titi kan titi a, a tâwp a tâwpah tukverh lamah kan dâk dûn vang vang a, khaw hawina lah a tawngchham ve ropui si. Hmuhnawm awm chhun lah kawmthlangnu puan zar phe hlep hlep chauh a ni râwn a. Ka thinlung chuan ‘ka sawi ang em, sawi lo ang em’ tih ringawt hi zuk phûtpui dup dup a. Mi thin phu te chuan ‘phu dup phu dup’ a tih laiin kei ve chu ‘sawi ang, sawi lo’ tih ringawt zuk thiam a. Ani lah chuan ‘A van sawi har tawh tak’ tih ngaihtuah neuh neuh chungin min chhân dân tûr a lo ruahman lâwk chu a rilruin a lo chham nawn chhên bawk a. Ka huaisenna zawng zawng sâwm khâwmin aw khûr lek lek hian amah pawh en ngam loin tukverh atanga râl hla tak thlîr niâwm tak, eng mah hmu chuang si lo hian ka han sawi ve ta pawp mai a. Hmeichhe tih dân tûr reng ni maw, “Ka awih lo” a lo ti. A dik takah chuan a awih reng, easy lutuk nih a hlauh avangin a tang der mai mai a ni reng si a. Keia lah pek, zei lo tih takah a chikima zei lo ta chuan, min duh lo a nih hi ka ti hman dêr! A pawi thin. Ka sawi nawn leh ngei chuan ka hria. Min chhânna erawh a ngai reng maithei. Ka chiang lo. Chuti ang te chu thil chiang sa a ni reng si a. Khati khawp khân kan inkâwm a, kan lêng dûn a, an inah te ka va lêng a, ka in luahah ngei pawh lêng tûrin ka sâwm thei a. Mahse, ka hmasâwnna chu ka hrethiam miah lo. Eng mah loah ka chhuah a, a fawh pawh ka fâwp chhin eih lo. Ngam ngang hek lo i. Hmeichhia te hian an duhna te hi an tilang ve bawrh bawrh tura ka ngaih hunlai a ni a. Ani lah chuan “Ka awih lo” a ti satliah mai a, kei lah chuan ka thutak pawm hmiah thung. A mâwl theih ngei mai!

Hman châng chângin ka lêng ve deuh reng a, telephone pawhin kan inbe ve deuh reng. Min duh lohna âwm rêng rêng ka hre lo, keimah zâwk hian ka tikhaw lo zo vek a ni. Tum khat an ina ka va lêng chu a zirlaia (hetih lai hian B.Sc a zir mêk) drawing ziah tûr awm te ka ziahsak vêl a, ka la ziak thiam lo êm êm zui. Rin aiin ka awm rei ta phian, zanriah ei a hun ta! Ei ve nghâl tûrin min sâwm, ka zak si, min tihluih tâk tlatah chuan ka ei ve ta nghâl a. Chhûng inkhawm neih a hun, kan thu kual pap a, ani chuan Bible châng a chhiar a, a chhiar zawh chuan banglaia Mari lem intâr lam chu kan hawi thap a, Lalpa tawngtaina kan sawi ta! “Kan Pa, vâna mi, i hming zahawm rawh se. I ram lo thleng rawh se...” tih thleng chu kan la sawiho thei, a bâk chu kan inthurual thei ta lo. Têtlai atanga min zirtir thin, ka bel êm êm leh tûn thlenga ka la chhawm zêl tâk ang kha a ni ta hauh lo. Tihngaihna vak awm hek lo, ka chhia leh tha hriatna chuan “Ngawi mai rawh” min ti hian ka hria a, ka ngawi tluan ta thak a. Chaw chu puar takin ka ei ve tho.

Tum khat chu ka chhûngte’n baibing awm hunlai hian min rawn thawn a. A thar thain a hmêl a mawi êm êm a. Ka duhsak ber chu pêk ka tum a. Kan inbe lâwk thlap a, phûr takin baibing keng chuan ka tei chhuak ta alawm le! An in ka thleng, a lo inkalh ta tlat mai. Ka han telephone chuan hmun dangah a lo kal daih chu niin. “Kan in kil bang bul, mi hmuh theih lohna laiah khân lo dah mai rawh,” min han ti meuh kha chu, ka sa teh asin. Ka dah chiang khawp mai. Baibing te pawh kha a sawm deuh nuai maithei a ni. Ka haw nghâl nal nal. Eng vâng maha sa ka ni lo, ka inhliauna tûrin meiling ka chhêk khâwl a. Ka zei loh luatah chu meiling chuan ka indep ta sawt sawt mai a ni. Ani chuan kei tlangvâl ve lêm, hma la hmasa turin min beisei a, kei lah heti mai hi ka ni si. “Ka awih lo” tih te kha a nihna takah chuan “I va tilawmawm êm! Ka phu hlawl lo che asin. Nang meuhin min duh a nih chuan ka hnar phal nang che,” a tihna zâwk a ni a. Kei lah chuan ani awih loh kha ka lo awih hlauh thung. A bilhah ka tho tawh lo zawng a nih hi. Chuta tang chuan ka lêng leh ngai ta lo a, ka be leh ngai ta hek lo. Ani pawh keimahah a beidawng a ni ngei ang, a reh ve ta hmak mai.

Baibing Love chu eng dang a lo ni lo. Chhum hmin that loh chuan hrawk a thak a, awm a tinuam lo a, hrehawm min tuartir thin. Tui hle mah se, a sâwngbâwl dânin a zir miau loh chuan a hnu lawkah buaina a chhuak leh nge nge thin. Baibing Love apply ve lo tûrin ka thiante zawng zawng kha fîmkhur hle ang che u. Mipa kan nih chuan mipa anga awm a, mipa rilru put mai hi a lo tâwk viau mai. Chu chu hmeichhiaten an ngaihsân a, an duh a, an ngaihzâwn êm êm chu a ni. Mipa tih avanga hmeichhe theih tum ngawt te hi a mipa hna lo, a rilru chhe hna zâwk. Mipa chuan hmeichhia a vênghim tûr a ni a, a thlamuan tûr a ni a, a hmangaih tûr a ni a, a hliahkhuh tlat tûr a ni. A hming chu ‘R’-in a intan a, ‘Y’-in a tâwp a, a kârah ‘O’ leh ‘S’ a awm. A tâwp ta.

Read more »

Beiseina Rûn No. 2

Thing Kittu

Hmânlai hianin thing kittu chak deuh mai hian inhlawhna a zawng a, pa pakhat hian a ruai ta a. Hlawh pawh tha tâwk tak a pe a. Chumi avang chuan thing kittu chuan theih tâwp chhuah a tum a.

A pu chuan hreipui pein thing a kih tûr te chu a kawhhmuh nghâl a. A ni khatnaah chuan thing kittu chuan thing 18 lai a rawn hâwn a. A pu chuan “I titha lutuk e, ti chhunzawm zêl rawh aw” tiin a fuih a.

Thing kittu chu a phûr ta khawp mai a, a tûkah chuan nasa lehzual zâwkin a thawk a. A ni hnihnaah chuan thing 15 chauh a kit thei ta mai a. A ni thumnaah chuan nasa lehzualin a bei leh a, mahse, thing 10 chauh a kit thei ta a. A ni têlin a thing kih theih zât chu a tlêm tial tial ta mai a.

Thing kittu chuan “Ka chakna zawng zawng ka hloh zo ta a nih hi” a ti rilru neuh neuh a. A pu kiangah kalin thil awmdân a hriat thiam loh thu sawiin ngaihdam te a dil a. A pu chuan “Hreipui i tah hriam hnuhnun ber eng tikah nge?” tiin a lo zâwt a. Thing kittu chuan “Tah hriam a? Hreipui tah hriamna hun rêng rêng ka nei hleinêm. Thing kit ringawtin asin ka buai” a ti a.

Kan nun pawh hi heti ang hi a ni. A châng chuan kan buai êm êm a, kan hreipui tah hriamna hun kan nei lo fo. Tûnlai sanah ngat phei chuan mi tin mai hi tûnhma aiin kan buai êm êm vek tawh a; mahse, tûnhma ai khân kan hlim lo zâwk bâwk si.

Hna thawh nasat leh thawhrim hi a sualna a awm hauh lo. Mahse, kan nuna thil pawimawh – kan mimal nun, Pathian chibai bûkna, chhûngkua, lehkhabu chhiar, adt. hlamchhiah thak khawp chuan kan buai tûr a ni lo.

Hahchawlhna hun, ngaihtuahna hun, zirna hun, Pathian chibai bûkna hun leh chhûngkuaa inkawmna hun kan mamawh a ni. Hreipui tah hriamna hun kan neih loh chuan kan ngui ang a, kan chau ang a, kan theihna zawng zawng pawh a luang ral thuai ang.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 13.10.2013 khan dah a ni.

Read more »

Kohhran

Kohhran hi Krista taksa, a rawngbâwl tûra serh hran a ni. Pâwl hrang hrangte chuan an tum (objective) tihlawhtling turin dân leh hrai tam tak an zam thin. An pâwl invên nân leh danglam bîkna tihlan nân inhungna an siam a, an pâwla rinawmte chauh an ngaihsakin an duat thin. Kohhran erawh a ni ve lo.

Kohhran danglam bîkna chu kohhran dân kal pêla tisa châkna leh sual chi hrang hranga tlu, a thunun mêkte pawh tawngtaisak thintu a ni. Kohhran chuan mi chhia leh mi tha a thliar ngai lo a, active member leh active member lo pawh a thliar ngai hek lo.

Kohhran hian eng tik lai mahin zu leh drug hi a pawm ngai lo a, zu in mite leh drug tih chîngte erawh a member ni tûrin a pawm thung. Kohhran hian eng tik lai mahin zûk leh hmuam hi a pawm ngai lo a, zûk leh hmuam ti mite erawh a member ni tûrin a pawm thung. Member-a pawm ringawt hi kohhran tihtûr erawh a ni lo.

Mathaia 25:35&36 kan en chuan “Ka ril a tâmin nangnin ei tûr mi pe a; ka tui a hâlin in tûr mi pe a; mikhual ka nihin mi thleng a; saruak ka nihin puan mi sintîr a; ka dam lohin mi kan a; tân ina ka awmin ka hnênah in lo kal si a,” tih kan hmu. Helai thu hi mimal tihtûr leh mawhphurhna chauh ni loin kohhran tihtûr leh mawhphurhna Lal Isuan a sawi chhuahna a ni. A nih leh zu, drug, zuk leh hmuam avanga dam lo, damdawi in hial lûtte hi kohhran hian a kanin a ngaihsak thin em? Thenkhat chuan Lal Isua ngaih pawimawh ber an thlarau nun aiin a thlentîrtu (cause) avangin kan ngaihsak lo fo.

Kohhrana inhmang tak (active member)-te kan ngaihsak a, sual rawngbâwla ruihhlo bawiha tâng mêk te leh kohhran ngaihsak miah lote kan ngaihthah si hian Pathian lung kan tiawi ang em? Mathaia 5:45-48 kan chhiar chuan “Ani chuan mi sualte leh mi thate chungah chuan a ni a chhuahtîr thin a, mi felte leh mi fel lote chungah pawh ruah a surtîr thin a ni. In hmangaitute chauh in hmangaih hian lâwmman engnge in hmuh ang? Chhiahkhawntute pawhin chuti angin an ti ve lo’m ni? Tin, in unaute chauh chibai in bûk hian engnge in tih hnem chuan bîk? Jentailte pawhin chuti angin an ti ve lo’m ni? Chutichuan, in Pa vana mi a tha famkim angin in tha famkim tûr a ni,” tih kan hmu. Pathian chuan mi tha leh tha lote, mi fel leh fel lote pawh thliar hrang hauh loin a duhsakna a hlân a, a hmangaihna a lantîr thin. Kohhran pawh chuti ang chuan ti ve tûrin min duh a ni.

Kohhran danglamna chu, amah (kohhran) hawtu leh sawisêltute a tawngtaisak a, a duh loh zâwng sual ti thin te pawh kawng dik an zawh leh theih nân a ngaihsak thin. Ruihhlo bawiha tâng mêkte chhanchhuak tûrin ke a pên a, dam lote a kan a, hmeithaite a tanpui thin. Sual vang emaw vanduai vang emawa a member-te chunga harsatna leh dam lohna lo thleng chu a chhan a chhui chhuak hmasa kher ngai lo a, Lal Isua hnung zuiin a tanpuiin a kan mai thin.

Kohhran hi khawvêl mite laka inla hrang (koh hran) kan ni a; nimahsela, min ko hrangtu hian min koh hranna khawvêl mite hnêna rawngbâwl tûrin min tîr leh ang lawi bawk si! Min koh hranna te ngei kha kan ngaihsaka kan hmangaih tûrte chu an ni. Chu chu pâwl hrang hrang leh khawvêl mite laka kohhran danglamna chu a ni si a.

Read more »

Beiseina Rûn No. 1

Kan nuna thil pawimawh

Philosophy professor pakhat hi a zirlai naupangte hmaah a ding rân a. Class an tan chuan engmah sawi lovin dawhkana bûr ruak, lang tlang theiah chuan lung lian deuh eng emaw zât a thun a. Naupangte hnênah bûr chu a khah leh khah loh a zâwt a. A khat an ti vek a.

 Professor chuan tiaulung (pebbles) eng emaw zât chu bûrah chuan a thun leh a. Bûr chu dîm tein a thing kual a. Tiaulung te chu lung lian zâwk kâr âwlah chuan a lum lût sung sung a. Naupangte hnênah bûr chu a khah leh khah loh a zâwt leh a. A khat an ti leh theuh a.

Professor chuan tiauvut (sand) eng emaw zât hi chu bûrah chuan a chhûng lût leh a. Lung lian zâwk leh tiaulung inkâr âwlah chuan tiauvut te chu an pût thla leh ta zung zung mai a. Naupangte hnênah chuan bûr chu a khat em tih a zâwt leh a. Naupangte chuan mak ti takin “Aw” an lo ti dual a.

Tichuan, Professor chuan, “He bûr hi in nun entîrna a ni. Lung lian deuh te hi thil pawimawh an ni a – chhûngkua, kawppui, hrisêlna, fate – thil dang eng pawh hloh ta ula, hêng thil pawimawh te hi in la neih chhûng chuan in nun chu a la khat (full) a ni. Tiaulung (pebbles) te hi thil dang in mamawh – hna, in leh lo, lirthei te a ni a. Tiauvut (sand) erawh hi chu thil dang dang, tenau deuh te a ni.

“Bûrah khân tiauvut in thun hmasak chuan, tiaulung leh lung lian zâwk tân hmun a awm thei lo. In hun leh chakna chu thil tê tham zâwkah in hman nasat chuan thil pawimawh zâwk tân hun leh chakna in nei thei ngai lo vang. In fate nên infiam ula. In kawppui te chu lên chhuahpui rawh u. Hna thawhna hun te, in leh lo tihfaina hun te, chaw eikhawmna hun te, leh thil dang tihna tûr hun chu eng tik lai pawhin a awm reng thin.

“Lung lian zâwk te chu ngaihven hmasa rawh u – thil awmze nei zâwk a ni si a. In nun atâna a pawimawh dân indawtin rem fel thin ang che u. A dang zawng chu tiauvut mai a ni si a.”

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 06.10.2013 khan dah a ni.

Read more »

Inthlan rim a nam leh ta!

Thuhmahruai:

Mizoram Legislative Assembly inthlan vawi 7-na chu November thlaah kan nei leh dâwn ta reng mai! Inthlan thâwm pawh a ring ṭan ta khawp mai le. Khawvêl ram zau zâwk leh India ram pumpui te kan thlîr chuan inthlan hi chuan khawi hmunah pawh huhâng a nei lian hrim hrim. Mizote zîngah pawh MLA inthlan a hnaih meuh chuan “Politics ka ngaihtuah ve lo” ti te pawhin ṭhiante zîngah an phunpui ve ta sup sup mai. Inthlan awm dâwn apianga Mizo mipuite buaina ni ṭhin chu – mimal thlan tûr ṭha chu kan hria, political party thlan tûr ṭha erawh kan hre lo hi a ni. Mi ṭha nia kan hriat kha thlang tling ta ila, sawrkarna latu party a nih loh chuan kan chuti hlauh thung. Party invulhna nasa lutuk hi kan buaina a ni ṭhin a, a la ni zêl dâwn a nih hmêl.

Political Party:

MLA inthlan awm dâwn apianga party inchirh thehna leh in vut vawmna hi thlasik anga khêl lo emaw ti kan awm nualin a rinawm. He thil ninawm tak hi vawm bo daih a châkawm hle. Lal kan duh luattukna lamah midangte ṭhat lohna kan hai chhuahsak a, chaurau êk thaitîr kan tum fo ṭhin. Kan tum tak chu ‘vote hmuh tama hnehna chan’ a nih laiin hmanrua erawh kan thlang sual fo. Mahni infak mawina hmanraw zahpuiawm tak hi i paih ngam teh ang u. Mipui rilru hnehna ṭha ber chu ‘policy’ ṭha leh tihhlawhtlin hi a ni. Mipuite rilru hneh kan duh tak tak a nih chuan policy maker ṭha politician kan neih a ngai a, a tihlawhtling thei tûr hruaitu ṭha kan mamawh hle bawk.

Politician:

Party lama tlâk tlum avanga party ticket-a MLA seat chuh ve ngawt te hi a finthlâk ber lo. MLA nih châk avanga mahni inzuar te leh lek phei chuan chawngkawr thâwm nat pawh an tluk ngai lo. Ram ropui zâwka an politician-te kan thlir chuan seat chuh ve tûra mipui leh political party-ten an sâwm ngawih ngawih an ni tlângpui. Ram leh hnam tân hian ka ṭhahnem lo ang tih an hlauh avangin an insit a; nimahsela, mipui lamin an mamawh miau avangin an ding ve a, an tling deuh zêl bawk. Kan ramah erawh kan insawi mawi a, kan infak a; mipuite erawh chuan kan ei lo êm êm lawi si! Politician dik tak, ram hruaitu tûr atâna mipuiten a nawra kan nawr chhuah hruaitu ṭha kan mamawh hle.

Policy:

Inthlan awm dâwn apianga political party-ten policy ṭha pui pui an chhawp chhuak ziah pawh hi a mawh lo e. Election manifesto te phei chuan ‘hei lo liam’ tia Halleluia pêk ṭhuai ṭhuaina tûr khawpa ṭha a ni tlângpui. Nimahsela, policy ṭha âwm taka lang hian he ram, khûp zawia tlu sawp mêk hi a chhan chhuak zo si lo. Eng vangin nge policy ṭha nei si a, ramin hma a sâwn theih loh? Kan policy te hi ṭhain chhuanawm hlawm hle mah se, a tihhlawhtlinna lamah erawh kan pachhe hle. Kan policy duan te hi policy chhia tih tûr chu a awm hauh lo; mahse, policy tling erawh a awm meuh lo thung. Kum 5 chhûng pawh daih ṭha ṭhum lo tûr policy kan duang a, kan ngaihtuahna a tawi ang maiin kan policy pawh a tawngchham hle ṭhin. A chhan niawma lang chu, party hrang hrangten party dang policy kan chhunzawm duh loh vang a ni. Chumi avang chuan laklawh deuh deuha hna kalsan leh khingbai taka chawlhsan a awm pheng phung ta a nih hi.

Mipui:

Inthlan rim a nam dêk dêk a, a bengvâr zual te chuan sawrkarah hmuam-te-lel aṭanga district thlengin kan ngên a. Patling leh nutling pui pui, meng ker kurin kan nuar sup sup a. NGO hrang hrang lahin an dân hrûlah politics an khêl a. Mipuiten kan tuar dâwn tih hre reng chungin bandh an huaihawt a. Hre reng sia tisual inti, inthiam tak chunga inthiam loin mipuite hnênah ngaihdam an dil ṭhin. Kan duh tihhlawhtlin nân chuan mipuite tawrh pawh kan pawisa miah lo. Election model code of conduct kut phuar a nih lai, Minister-te hnêna thil dil hun kan hre thei êm êm a. Kan dilna chu chhânin a awm dâwn tih kan hriat chian êm avangin huaisenna dik loin kan huaisen a, kan dîla te lah chuan min hmangaih vâng ni loin nakin lawka thil thleng tûr hre rânin chhânna duhawm lo min pêk an hreh hle ṭhin. A tua pawh mai hian inthlan rim kan rui a, indem thei kan awm lo e.

Sum sem:

Inthlan rim a nam apianga a thâwm kan hriat ve ziah chu sum sem hi a ni. Policy hrang hrang en hian Bible-in “I hmaia thlan tui luang zawh zawhin chaw i ei tawh ang” a tih kha kan tlansân tial tial ta! A thlâwna inpe tawp si loa sum sem dân policy kan duang chhuak thiam te hi eng emaw kawng tak chuan kan fakawm letling ang lawi bawk si! Hei hian kan ngaihtuahna (moral) a tichhia a, mahni kut kawiha thawh chhuah ai chuan a thlâwna dâwn duhna rilru kan lo pu ta ṭhin. Miin hah taka a thawh chhuah sum leh pai chu holam mai maiah a hmang ngai lo. Sum hmanna invênsak a, hmang sual hrem a, an dawn zêl tûr kan tihtâwpsakna chhan pawh a hmuh chhuahna lam a fuh loh vang a ni. Hna thawh dân ṭha inzirtîr a, kan ram leilung hausakna haichhuah dân kawng ṭha kan inzirtîr a hun tawh hle.

Dân leh hrai:

Cabinet meeting-in MLTP Act siam ṭhatna dân a pawm a; party ṭhenkhatin sawrkarna an chan chuan zu a duh te tân a zalên tûr thu an puang. Hêng kan thil tih mêk leh tih tum te hi mipuite ṭânghma kan ngaih vâng ni loin vote kan zawnna hmanrua te pawh a ang rum rum. Zalên taka zu in tûr a awm duh pâwl hi Mizote zîngah a tam zâwk an ni hial maithei. Chu rilru chu hre rânin dân leh hrai chungchângah hma an la a ni thei ang em? Inthlan dâwn hnaih hi chuan vote kan zawnna lamah ngaihtuahna fîm tak hmanga thil ṭha leh ṭha lo thliar hran kan harsat fo reng a ni.

Transfer & Posting:

Inthlan rim a nam apianga thâwm ring ber pâwl chu sawrkar hna thawk transfer & posting hi a ni. Minister ni lai ten an duhsak zâwngte hmun him leh nuam zâwkah dah an duh a. Sawrkar hna thawk awmna hmun sawn hi an inpêl suau suau ṭhin. Chhûngkhat laina leh ṭhian ṭha te hna pêk theihna hun ṭha a ni a, chumai bâkah a ngheta la awm lote dah nghehna hun remchâng a ni bawk. Hei hian kan hna thawhna kawngah nghawng a nei lian hle. Mi tling leh tlâk ni lo thawktu atâna lâk an nih hian ramin a tuar a, hlîng zum tak an ni ṭhin.

Tlângkawmna:

Women Welfare Front chuan kumin MLA inthlan lo awm tûrah party hrang hrangte chu 10% tal hmeichhe candidate siam tûrin an ngen. Eng vangin nge hmeichhe candidate hi a bîka siam tûra an ngen? A bîka reserve kher lo pawh hian seat an chuh thei alawm. Nimahsela, chu ‘theihna’ chu an ûmzui ngam lo a, ‘thei lo’ niin an inngai a, a pawi hle. MLA inthlan awm dâwn apianga remchânna lei tum ṭhin, mimal leh NGO hrang hrangte hi ram hmangaihtu an ni ngai lo. Inthlan awm dâwn apianga political party dang sawichhe chiam a, mahni party fak phûl hlut ṭhin te leh sum tawktar-a party inzuar ṭhin te hi thlan tlin tlâk an ni lo. NIMAHSELA, eng party nge chuti ang ti lo awm? Inthlan rim a nam apianga party thar rawn piang ve ziah pawh hi a fuh vak lêm lo. Ṭhahnem ngaihna avanga party din ve ngawt ai chuan party awm sa siam ṭhat tum hi a fuh zâwk ngei ang.

Kan hma lawka MLA inthlan lo awm tûr hi pangngai takin, rilru fîm tak nên i hmachhawn ang u. Mipuiten kan vote tur mimal tin te hrechiang ila, party-ah lâwmna kan neih tawh loh avangin mi ṭha thlan chhuah lamah ṭan la zual ila. Mi ṭha na nâ nâ chuan eng emaw kawng takin thil ṭha a paw chhuak ngei ang.

Read more »

Doctor-ten min rawk em?

Hmânah pawh kan sawi tawh ṭhin a, kan la sawi zêl ngei ang. Vanglaini 22&23 September, 2013 chhuaka ‘Aizawla doctor private clinic bihchianna’ tih kha kan lo chhiar deuh furin a rinawm. Vanglaini palaiin doctor private clinic a zirchianna kha a rintlâk tûrah ngai ila. He zirchianna hian tûn hma pawha kan lo sawi fo tawh ṭhin sawrkar doctor-te NPA (Non-practicing allowance) chungchangah mipuite beng a tihvâr ngei ka beisei a, NPA an lâk bawk si chuan thla khata an sum lâk luh tam tûrzia leh dân loa mipui leh sawrkar sum min rûksakzia pawh a lang chiang hle âwm e.

Doctor hna hi anmahni (doctor) ngei pawh hian an hai fo ṭhin. An hna thawh hi service (rawngbawlna) a ni a, business (sumdawnna) a ni lo. Mi duhâm leh mahni ṭânghma hai mi tân doctor hna thawh ve ngawt chi a ni bawk hek lo. Thiamna avanga doctor zir tûra nu leh paten kan fate kan nawr liam ve ngawt ṭhin pawh hi kan inbihchian a hun tawh hle. Miin sum leh pai neih ṭeuh a duh a, hlâwkna a beisei chuan commerce zir sela, sumdawng mai rawh se. Midangte tâna malsawmna nih duh a, miten damna an chan theihna a ni dâwn phawt chuan tia rawngbawlna rilru pu tak tak te tân chauh MBBS hi zir chi a ni.

Mizoram doctor tam tak te hi chuan hlâwkna ringawt ûmin hna an thawk tih a chiang reng mai. Service rilru pu lovin business rilru an pu tlat a. Hei vang hian mipuiten harsatna namên lo kan tâwk a, kan sum leh pai pawh min sawh hêksak nasa hle a nih hi. Businessman aiin doctor, sumdawng rilru pute hi an hlauhawm zâwk. Businessman chuan a customer-te tihlâwm a tum a, hlâwkna tam tak a hmuh theih nân tlâwm takin a insiam ṭhin. Doctor, sumdawng rilru pu te erawh mipuiten kan mamawh a, kan pan lo thei lo tih an inhriat chian êm avangin anmahni pantute rilru an hliam fo ṭhin. Heti ang tih chîng doctor-te hi rawngbawl hna thawk an ni lo va, sumdawng an ni zâwk.

Doctor, sumdawnna rilru pu te hian kan sum leh pai chauh min chhuh a ni lo va, kan rilru thlengin min rawk a ni. Anmahni aṭangin damna leh hahdamna kan beisei a; mahse, rilru na deuha min chhuah châng a tam mai. Sum tam tak sêng chungin ṭawngka vîn leh ngaihnobei lo zet zet kan dawng a, kan rilru min tihhnual châng a va tam êm! Min induh khumtute hi sum tam tham tak kan la pe ta deuh deuh zui!

6th Pay Commission Report (March, 2008)-a doctor-te NPA pêk an nih chhan chu – an zir hun chhûng a rei bîk vang leh hna an thawh hun chhûng (service) a tawi bîk vang te, office hun chhûng mai bâkah emergency thilah an thawh chhuah fo a ngaih vang te leh adt. Finance Department, Govt. of Mizoram-in 2010-a notification a tihchhuahah chuan sawrkar doctor-te basic pay + NPA hi Rs.85,000 p.m. aia sâng lo tûr a ni tih a chuang. NPA la lo ngam doctor chuan thla tin chêng sing chuang chu a hloh zêl dâwn niawm tak a ni. Chutih laiin private practice-na lamah thla tin chêng nuai dâwn emaw nuai chuang an la lût ziah thung. Thla tina NPA an lâk pawh hi mi tam tak thla khat hlawh aia tam a ni a, private practice-a an lâk luh ngat phei hi chu mi tam zâwk thla khat lâkluh aiin a sâng fe a ni.

Sawrkar doctor duat lai, private clinic neia non-practicing allowance la bawk si te hian mipui leh sawrkar min rawk a ni. Heti ang tih chîng doctor-te hi sawrkar hian chhui chhuak vat sela, a ṭûl a nih chuan an phu tâwk hremna pawh pe ngei bawk rawh se. An thil tihsual avang mai pawh ni lovin mipuite min rawkna avang pawhin hrem an phu a ni.

Kum 2010 khân private clinic-a inentîr man Rs.100 aṭangin Rs.200-ah an tisâng a, mipui lam tân chuan na ṭalh ṭalh tak a ni. “Ka pu, hei ka result chu” tiin lehkha pan thlir thler kan hmuh a, an lo thlêk vung vung a, hawrawp chhe fahranin damdawi ei tûr tlêma zâwng an lo ziak a, Rs.200 chu kan chawi a ni dêr! Kan sawisêl ve viau ṭhin na a, a sâwt mawh hle. Doctor-te’n an nihna dik tak an hriat leh lutuk hian mipuiten kan tawrh phah fo.

Doctor thiam tak tak an ther fup te hian kan thla a muang a, natna khirh tak pawh vei ila, dam leh ngei kan inbeisei ṭhin. Mipui rawngbawltute rau rauah doctor leh nurse-te hi chu an fakawm bîk a, kan nunna hi an kutah a awm tak meuh meuh a ni. An tel loa awm thei lo kan ni a, an kutah kan tlu lût a ni ber mai. Chu hun remchâng chu laa kan mamawh ngawih ngawihna chu mahni inhaivûr nâna an hman chuan kan chuti hlauh thung.

Hei erawh kan hriat atân a ṭha âwm e. Kan inentîr dâwn rêng rêngin serious lutuka kan tlûk thal tawp hma ngei hian civil hospital-ah ngei inentîr ṭhin ila. Test hrang hrang pawh civil hospital-ah ngei ni thei se. Mipuite mamawhna a sân avangin doctor-te hian clinic an hawng ṭhin. Chu ‘mamawhna’ chu remchângah lain ṭhenkhatin sumdawn nân an lo hmang a, a pawi hle. Hlâwkna tel lovin tu mah kan thawk ngawt peih lo. Mahse, hlâwkna ûm ngawr ngawra kan thawh erawh chuan midangte tân hlîng kan chang thuai ṭhin. Sumdawnna rilru pu lova rawngbawlna rilru pua hna thawh kan thiam a hun tawh hle a ni. Sum leh pai ît vang maia NPA la chung renga private clinic hawngtute hi ram leh hnam hmêlma, mipui leh sawrkar rawktute an ni.

Read more »

Beiseina Rûn

Beiseina leh Rinna hi thil inhnaih tak, inhne reng leh sawi hran hleih theih loh a ni. Bible chuan “rinna hi thil beiseite awm ngeia hriatna, thil hmuh lohte hriatfiahna a ni,” (Hebrai 11:1) a ti. Thil ṭha kan beisei a, chu kan thil beisei chu hmu si lova a awm ngei a ni tih kan hriat fiahna hi rinna chu a ni. Beiseina tel lovin rinna hi amah ngawtin a awm thei lo va, a famkim thei bawk hek lo. Rinna kan neih theihna tûrin beiseina kan neih hmasak phawt a ngai. Rinna tel lovin beiseina erawh kan nei thei thung.

Mihring nun hi thil lian pui pui pathumin a kaihruai a, chûngte chu – Hmangaihna, Rinna leh Beiseina. Beiseina hi hringnun kawng chhuk chhoah hian a driver seat-ah a ṭhu ṭhin. Eng vangin nge kan inkhawm a, kohhran thil tihna kawng tinrêngah a kûl a taia kan thawh ṭhin? Thlarau nun lamah malsawmna dawn kan beisei vang leh thih hnu vanram kan beisei vang a ni. Eng vangin nge tûk chhuakin office, dawr, leh hna hrang hrang thawk tura kan chhuah ṭhin? Thawh hlawh hmuh kan beisei a, chu chuan kan chhungkaw mamawh a phuhru thei ang tih kan beisei vang a ni. Eng vangin nge naktûk la dam tuma chaw kan ei a, kan hriselna ngai pawimawh a, damdawi te kan ei ṭhin? Hma lamah beisei kan la neih vang a ni. Dam kan thlâkhlelhna chhan tak pawh beisei kan neih vang a ni. Beisei nei lo ila naktûk dam thleng peih tu mah kan awm lo vang. Beiseina chhe te, mit ṭêp tawh pawh kan neih chhûng chuan nun hian awmzia a la nei a; beiseina kan neih tawh loh erawh chuan miin dam a thlahlel tawh lo va, thihna kut vâwt a inmantîr mai ṭhin. Beiseina tel lo chuan hringnun hian hmalam a pan thei lo. Eng kimah a ṭha ber beisei zêl rawh.

He 'Beiseina Rûn' hi kan kohhran (BCM Shalom, Mission Vengthlang, Aizawl) chanchinbu 'Shalom' Pathianni apianga kan chhuah thinah September ni 29, 2013 atangin column pakhatah chhuah tel thin a ni dawn a. Keiman ka enkawl bik ang.

Read more »

Ex-File

Kum 5 a lo liam ve leh ṭêp tawh mai ka ti. A hunlai kha chuan ‘hmangaihna’ te kha hrethiam êm êmin ka lo inhre ve ṭhin a. Mahse, ‘inhriatna’ mai a lo ni. Kâwla ni a liam a liam hnu chuan ‘Hmangaihna hi ka lo la hrethiam hauh lo’ kan ti chuai leh raih ṭhin nia! A nia sin, hmangaihna hi chu sawia fiah chi leh ziaha hriat thiam theih chi pawh a ni lo. Favang ni chhuak te chu fiahin chiang hle ṭhin mah se, hmangaihna erawh tû pa hrilhfiahnaah pawh a la chiang zo lo fo ṭhin.

Zânin chu dâr 9:35 khân kum 5 liam dâwn dâwna ka Ex-in min rawn text ve teh khiah a. Thil hlui hai chhuah leh ka tum pawh a ni hran lo, ‘thi thei lo’ chu a la dam a ni tih min rawn hriattîr a ni ber mai! Kan in text-na file ‘Ex-File’ tia ka vuah tâk mai chu ka’n rawn dah ve mai mai ang e:

Ex: Mu tawh em?

Me: Hla zir zo chiah.

Bla bla bla...

Ex: Zai ka ngaithla a, ka hla ngaihthlâk ka hrilh ang che, i hre duh em?

Me: Han zai chhin phawt la.

Ex: “Ṭuanna tlâng chu dang ṭhin mah se, ka hmangaihna ka hlan che kha vawng reng ang che,” ka aw a lai em?

Me: Lai chhe lutuk lo. Aw pêk dân i zir hlek a ngai a nih kha 

Ex: Nia, min la zirtir la \ha ang, i peih chuan 

Bla bla bla...

Ani chuan fanu kum 3 mi lai a nei ta! Pasal erawh a nei lo. Fa a pai chuan kan inṭhen daih tawh. Damlai lusûn ka ni lo a nia aw! “Nangmah vang a nih hi” min han tih teh tlat chu! Ka sa mai mai. “Min duh lova, min ṭhen a, ka rilru na ka insûm zo lo va, keimah pawh in control zo lovin heti hian ka awm ta a ni” a ti. Mahse, ka pawm lo. An bialpa ten an ṭhen avangin hmeichhe ṭhenkhat chuan runluih nân bialpa dang an nei ṭhin a (mipa ṭhenkhat pawh an ni ve tho), an rilru na thawi dam nân insûm zo lovin hmeichhiat/mipatnaah an tlu lût ṭhin, an ti. Ka pawm lohzia mai chu(h)!

Eden bawhchhiatna malsawmna anchhia avanga tisa châkna lo chhuak, mahni pawh invêng zo lova hum sual an dai lai khân, a tisualtu ang hrima an thisen mawh kan chunga an han vûr ta daih mai ṭhin hi hriat thiam a har mang e. Vantirhkoh a ṭah laia, hremhmun lalpa a nuih lai khân, ‘sual’ tih chu hre mah se, an thinlunga ‘dik’ hriatna chu tihdel a ni a, ‘sual’ hmu thei lo tùrin ‘hriatna’ chu thuhrûk a ni. A nih leh, chutia tisa châkna buan hneh lo va, hmangaihna emaw tia a vâwr tâwp thleng a, thianghlimna pâr an thliah lai chuan ‘kei’ chu a thinlung kil khatah min hre rengin min runluih nâna ti a ni tih a inhre reuh reuh reng dâwn em ni? Hnai lo mai.

Seol sipaiten hnehna hlado chham a, lâwmhla an rem lai khân nuam tiin a si hlawrh hlawrh âwm si a. A ke lêr aṭanga a lu chhîp thleng chuan a khawi lai kutzungte tin kârah tal pawh ka hming, ka hmêl, ka ṭawngka chhuak, ka rim, ka thâwm, ka engmah chuan hmun a chang lo tih ka hria. Chuti si, ‘nangmah’ vang a nih hi, min han ti leh si ni. A lo ni pawh a ni maithei e, ka sawi phâk a awm lo. Eng pawh ni se, mahni chungah meiling emaw malsâwmna emaw chu kan chhêk khâwl ṭheuh ṭhin alawm. Kan chunga thil thlengah hian midang kan mawh puh thiang lo, keimahni tuh rah \heuh kan seng zâwk ṭhin.

Le, in Ex-File lo ngaithla ve tawh ila...

(Written in 13th October, 2012)

Read more »

Aw, kawngkhar

Tûk tinin kan hawng ṭhin a,
Zan tinin kan khar ṭhin;
Nang vangin kan him ṭhin a,
Nang vangin kan lawm ṭhin.

Mawi duhin kan chei che a,
Mi mit fûkna ber i ni;
I phênah sual mah ila,
I phênah vêk mi fel kan ni.

Nang vangin kan mawi a,
Mahse, i zahawmna ro;
Kan nawm kan mâkah,
Kut thak kan hnawih fo.

Thinrim eng phiarin,
Kan hawng ṭhuai ṭhin che;
Min mawitu i nih haiin,
Kan khâr ri bur ṭhin che.

Nang chuan engmah sawi lovin,
Ngawih i chuh tlat si a;
Kan himna leh mawina i nih hi,
Kan hai zêl dâwn a nih hi a.

Read more »

Hmêlma

Paul Newman-a chuan “A man with no enemies is a man with no character,” a lo ti dim diam tawh a. ‘Mi 10 awmnaah chuan ngaihdân sawm a awm’ an lo tih ṭhin angin ‘hmêlma’ tih chungchanga kan ngaihdân pawh a inpersan hlawm viau maithei. Hmêlma nei tûrin kan inzirtir a ni lo a, hmêlma nei ngam tûr khawpa huaisen tûrin kan infuih a ni zâwk. Hmêlma nei ngai lo mihring an awm âwm lo e. Hmêlma neih hi thil awlai tak a nih laiin hmêlma te hneh/hmin erawh thil harsa tak a ni thung. “Kan hmêlmate hi kan tichhe mai mai thei lo va, kan thlâk thleng thei thung.” (George Orwell)

US President 16-na Abraham Lincoln-a kha hruaitu ropui, pa huaisen, mi taima leh teirei peih mi; a hmaa tihtûr awm hlah ngai miah lo a ni. Kum 1860-a American inthlanpui awm dâwna sal neih duh pâwl leh duh lo pâwl boruak lêng kârah President tûrin a in candidate ve a, thlan tlin a ni nghe nghe. Chuta ṭang chuan sal chhuah zalênna dâr a vaw ṭan a. A thiltih chu mi tam tak tân ‘hnâra hlît phawi ang hlauh’ a nih laiin ṭhenkhat tân erawh ‘dâr lehlam sahthlâk’ tluk zeta na a ni thung. Chu’ng zawng zawng chu a hre lâwk vek, a huaisenna leh tumruhna avang chauhin a thil tum a tihlawhtling thei a ni. A hmêlmate chuan thah tumin an veh ṭan ta! Silai mu tawng thei reng a ni tih pawh a inhria. Tichuan, April ni 4, 1865-ah a hmêlmate silai mu dawngin a lo thi ta a ni.

US President 35-na John Fitzgerald Kennedy-a pawh kha a hmêlma te kut tuarin November ni 22, 1963-ah kah hlum a ni. 1960-a President-a thlan tlin a nih hnu khân thil thar ‘New Frontier’ a tichhuak a. A tum chu mipui vantlâng tâna dikna leh chanvo ṭha zâwk siam leh zirna school tâna hmasâwnna kawng thar dap a ni. Thil ṭha tak ti tûrin inbuatsaih mah se, amah haw êm êmtu chu an lo awm ve zêl a. Ram hmangaih mi leh hruaitu ṭha, dik nia a hriatah chuan huaisen taka hma la ṭhin mi chu a hmêlmate kut tuarin a fam leh ta a ni.

May ni 21, 1991-a LTTE (The Liberation Tigers of Tamil Eelam) hoin Rajiv Gandhi-a an thahna chhan ber pawh kha LTTE helho a beih nasat vang a ni. Hel hrâng êm êm mai khân a mit a tikham hle a, beihpui pawh a thlâk nasa hle. Ram tâna ṭhatna a duh avangin hmêlma a insiam a, a hmêlmate chuan remchâng an hmuh veleh a nunna hrui an chhat ta rêng a ni. Franklin D. Roosevelt-a chuan “I ask you to judge me by the enemies I have made,” a ti. He’ng mi huaisen leh mi hrâng te hian an hmêlmate hi an hre chiang êm êm a ni. Sun Tzu chuan “If you know the enemy and know yourself you need not fear the results of a hundred battles,” a ti nghe nghe. An hmêlmate kuta an thih hian hnehna chu anmahni’n an chang tih an inhai lo kher mai.

January ni 30, 1948-a Godse-a’n Mahatma Gandhi-a a thah chhan pawh kha Pu Gandhiji-a’n Muslim unaute a khawngaih avang leh Pakistan ram indan chhana an puh vang a ni. Pu Gandhiji-a kha kan hriat ṭheuh angin hmangaihna ngah leh dikna ngaina mi, tharum thawhna duh miah lo leh dawhtheihna ngah tak a ni. Khati khawpa mi ropui leh tlâwm, mi zawng zawng deuh thaw ngainat rawn khân hmêlma hlauhawm tak a nei a, a hmêlma kut chu a pum pelh hauh lo. Chumi avang chuan â takin a huaisen e ka tihna erawh a ni lo. Ram tâna thil ṭha tih dâwn chuan huaisen taka thutlûkna siam a ngaih châng te pawh a awm ṭhin. Chutih hunah chuan Pu Gandhiji-a kha’n huaisen tak leh tlâwm tak siin thutlûkna a siam ngam a. Chumi avang chuan mi ṭhenkhatte huat pawh a hlawh rêng a, a nunna pawh chhahsakin a awm ta nghe nghe a nih kha.

Kan ram hruaitute hi ka han thlîr ve a, Paul Newman-a’n “Mihring, hmêlma nei lo chuan nungchang a nei lo” a tih ang deuh kha an ni mai âwm mang e tih châng ka ngah ṭhin. Lehlamah awr an dum a, lehlamah an sen ang zuai zuai a. A chângin kekawr an ha a; a chângin pawnfên an fêng a; a chângin mi rethei an tlawn a; a chângin mi hausa tihlungawi loh mawlh an hlau leh si ṭhin. Tum mumal bîk pawh nei chuang loin tui lai an rap a. Chung lêng leh hnuai lêng indo laia bâk ang mai khân an thla neih chhun chuan inchhuang êm êmin min thlawhsan a, a chângin an ha neih chhunin min seh leh sawk sawk ṭhin si a. A tlawn theih apiang an tlawn a, a nui thei apiang tihnuih an tum vek ni te hian ka hre ṭhin. Mi sual ber aṭanga mi fel ber thlengin tihlâwm an tum a, an theih si loh avang leh lem chang mai anni tih kan hriat chhuah zêl tâk avangin zân thim hnuaiah bâk chaw pawh an zawng ṭha ṭhum ngam tawh lo chu a nih hi!

Hruaitu ṭha chuan hmui chauhin hmangaihna thu a sawi ngai lo va, ngaihtuahna chauhin dikna a ṭan ngai bawk hek lo. Lei chauhin Pathian hming a lam ngai lo va, hrawk bâwk chin chunglam chauhin duhsakna thu a fah ngai bawk hek lo. Pathian hming te chu sawi zen zen lo mah se, a hnathawhah kan hmu mai a; dikna leh rinawmna te chu banglaiah târ kelh kulh kher lo mah se, a chêtziain a pho lang tho tho ṭhin. ‘Hmasâwnna’ tih ṭawngkam te chu a ka aṭangin chhuak mawlh mawlh kher lo mah se, a thawh rahin a sawi chhuak tho ṭhin.

Tûn dinhmunah chuan Mizoram hian ram hmangaihtu dik tak a la tawng lo a, hruaitu zui tlâk a nei bawk hek lo. Dinna ngaia ding tlang ngam leh ram tâna ṭhatna tûrah chuan eng pawh huam, thihna thang valh thleng pawha dai ngam khawpa huaisen kan nei lo. Hmêlma neih hi thil ṭha ber a ni hauh lo; mahse, thil ṭha kan tih duh si chuan hmêlma kan neih chu a ṭûl si. Lal Isua ngei pawhin Mathaia 10:37-ah “Tu pawh a nu emaw, a pa emaw keimah aia hmangaih zâwk chu, ka mi ni tlâk a ni lo; tu pawh a fanu emaw, a fapa emaw keimah aia hmangaih zâwk pawh, ka mi ni tlâk a ni lo,” a tih angin ram leh hnam aia mahni inchhûng khur inhai vûr tum ṭhin mite hi ram hruaitu tlâk an ni lo. Ṭhenawmte leh thawhpuite ngei ngei pawh kan hmêlmaa an ṭan châng a la awm ang. Chu dinhmun chu tam takin kan pên thleng ngam lo a, ‘ṭha’ kan tih êm êm pawh ti ngam loin kan tawisan fo ṭhin.

Ram hmangaihtu tak tak chuan hmêlma a nei ngam tûr a ni a, a huaisenna zawng zawng sâwm khâwmin a thil tum a tihlawhtling ṭhin tûr a ni. A thu a zûk leh mai mai tûr a ni lo a, mi zawng zawng tihlâwm a tum bawk tûr a ni lo. Mahni tâna huamhap taka chakai khawrh te, a thim a vâr pawh thlu loa thiltihtheihna neih tuma beih vak vak te hi a naupang chhe inkhuallemna tawh khawp mai. Tih theih loh tûr chiang sa intiam zut zut te hi a mi â thawmhnaw a, tûnlai ṭhalai lung fing zâwkte hian an ngaisâng tawh hauh lo. Thiltihtheihna chan veleh ‘Lal ngai lo lal a na, an lal a kha’ tih thu thlen dik tîrtu nih nghâl ngawt te hi zahah lâkna chang i hria ang u. Kan thu ziak khar nân Ronald Reagan-a kam chhuak hi i hmang teh ang – “Thiltihtheihna fuan khâwm hi zalênna hmêlma kumhlun a ni” (Concentrated power has always been the enemy of liberty).

Read more »