Kan inneih dân hi

Mizote hian tûn hma chuan inneihna hi urhsûn ve viau ṭhin mah ila, kan pi leh pute lo tihdân kha a zângkhai thei hlein ka hria. Khawthlang culture thlipuiin min nuai hnu hian Mizo tihdân leh khawthlang lam tihdân kaikawpin a ropui thei ang ber leh a hautak thei ang berin inneihna kan kalpui ta. Culture chi hnih tihdân inkawp a nih tlat avangin a hautak lo thei lova, a eng emaw zâwk zâwk kan paih phal si loh chuan a vau tumbu pawh kan khawrh tel ṭeuh a ngai ṭhin.

Tûna kan inneih dân kalphung en hian sum leh pai hautakzia te, kohhran mipui kan tihhahzia te, chhûng khat laina tâna phurrit kan siamzia te, ṭhiante tha leh zung kan sên raltîr hnemzia te hi chu sawi lova lum ni ta sela, sawi pawh ka tum hek lo. Ka sawi tum tak zâwk chu, HLIMNA NI ni si, a inneia te tân hlimna tûr hun awm mang si lo hi ka vei a, ka rawn hring chhuak ta a nih hi. Vai pathian aia hmaa thawh a ngai a, khuan-te-vîk pawh a khuan hma aṭangin buai rêng rêngin hun kan hmang a, thawmhnaw a ropui leh to thei ang ber kan inbel a, make-up a chhah thei ang berin kan invawm bei ṭhin. Ruah phing-phi-siau pawh si se, a bum theih chhûng chu bum kan duh a, kan hlau dui tawh ṭhin; thli thaw hlek se, kan hair-style a chhêm chhia ang tih hlau rêng rêngin kan rilru a hah a; ni lo sa se, thlan a tla anga make-up a tipherh ang tih kan hlau leh si. A hahthlâk a ni ti rawh u?

Inkhâwmnaah a urhsûn thei ang berin hun kan hmang a, chham sual kan hlauh ang ngeiin a ṭhen chu kan han phun sual khut a. Mipuite lah hi hlim avanga nui ni lovin nuihzat type-in kan han nui huk a. A inneia te tân hian inneih inkhâwm chhûng darkar khat pawh tling ṭha ṭhum lo hi chauhpui hnawkna tham a tling âwm e. Pastor-te lah hi mi tam tak an inneihtir tawh avangin inneih kalphung an thehlei thing thiam ang zel a, chutih rualin ‘he mite hi an vawi khat inneihna a ni’ tih hre lo niawm fahranin eng kim zei êm êm vek tûrah an ngai emaw ni. Rehearsal-naah te lah hian an han sawi zung zung a, vawi khat vêl an tichhin thuak thuak a, bel hle tûra an ngai nghâl ngawt te hi a inneia te tân rilru hahthlâk deuh tûr asin. Vawi hnih vawi thum innei tawh tân chuan thiam leh zei taka chêt vêl pawh a awl mah na; mahse, a tam zâwk te hi chu vawi khat inneihna an ni ngei âwm si a!

Inneih inkhawm zawhah darkar khat dâwn thla kan han lâkpui leh a. Nupa tuak thar te an hah tawh ang tih rêng kan dâwnpui ngai lo. Thlalâknaa lan ve loh hlau niawm fahranin kan hâwr tup tup a, list-a inziak ve lo, lâkpui duh hrim hrim lah hi khaw te rûn tham zet kan awm ziah lehnghâl. Chumi zawhah joint reception kan nei leh a, ‘vawiin te chu an day alawm’ kan tihsak hmiah a, an day berah hah thi kûlin kan siam ang lawi si. Mihring ve tho an ni a, an ril te pawh a ṭâm thei a, keimahni kan in ei puar tawh avang ngawtin an puar ve si lo, kan pumpui min ṭâwm a nih ngawt loh chuan. Heti ang hunah te hian an inhnawh puarna’n hun thâwl ṭha tak kan pêk thiam a pawimawh hle. Zanriah ei hun thleng pawhin a hnuhnung berah ṭâm chhâwl dâwna awm tîr kher hi a ṭûl lêm lo. In lamah hmeichhe lam leh mipa lamin programme hrang hrang a kimchang thei ang ber leh thlarau thawh dân a zir zêlin kan han siam leh a; heti ang nia ‘inneih speaker’ mamawh tâwka liam kan nei ṭhin te hi alâwm buaithlâk chu. Lawi boruak nên, a rih hian a rit lûk ni berin ka hria.

Inneih programme leh kalphung kan duan dân hi chu a fuh chiah lo a ni. Hlimna ni tûr berah chau hnêpin kan siam ṭhin. A hautak thei ang bera tih hi ropuina emaw kan ti tlat a, hei hi Mizote kan fin lohna lai chu a ni. Mipui an lo kal ṭeuh te hian ropui ta riauah kan inngai a, ‘kan mawina in ni’ te kan han tihkhum ang dup dup a. Mipuite lah hian thinlung lamah kan lo ‘Amen’ ang huk a. Kan mawina dik tak zâwk chu nupa tuak thar te hmalam hun kha a ni daih. Ropui thei ang berin innei mah se, holam taka an inṭhen leh si chuan ropuina ropui lo tak a ni ngei ang. Nupa awhawm tak leh zahawm tak, Kristian chhungkaw ṭha tak din tûrin inneih tihhautak hian kawngro pakhat mah a su lo (a lo su a nih pawhin a khâwk tho tho ang), a innei tura te inhmangaih tawnna, inhriat thiam tawnna leh inzah tawnna kha a pawimawh zâwk daih.

Ram changkângah te chuan inneihna hi a zângkhai thei ang berin an kalpui a, biak ina inneih hunserh te chu an urhsûn ve tho, a bâkah erawh boruak zâng tak nên hun an hmang ṭhin. Keini ve erawh zîng varṭian aṭanga zân mut dâwn thlengin a inneia te hi a hah ber ber leh rim ber ber an ni a, hahchawlhna hun chhe te pawh kan pe phal lo fo. Tih bûng bûng hi i mausâm ngam ang u. Inneihna leh inneih nia kan thil tum dik tak ‘hlimna’ hi a inneia te tân kan buatsaih thiam a hun tawh hle.

Read more »

Ends & Means

 

“Sapṭawng kan hmang nasa lutuk a, i avoid hrâm hrâm ang u” an la ti hrâm ang deuhin, a thupuiah sapṭawng ka han hmang ve ngawt a, ka inthiam chiah lo khawp mai. Mahse, he thupui hi Mizo ṭawngin dah dâwn ta ila, ziah kawi duah a ngaih dâwn avangin heti hian ka han dah ve tawp mai a, in mit lo kham lo hrâm sela ka ti khawp mai.

Economics term-ah chuan ‘ends’ leh ‘means’ hian awmzia pawimawh tak a nei. ‘Ends’ chu thil tum, nih tum, thlen tum (purpose, aim, goal) hi a ni a, ‘means’ chu chu kan thil tum tihhlawhtlinna tûra hmanrua chu a ni thung.

Mihring pangngai chin chuan thil tum hi kan nei vekin a rinawm – a lian emaw a te emaw pawh ni se. Chu kan tum tihlawhtling tûr chuan keimahni tâwkah theih tâwp kan chhuah ṭheuh ṭhin. Kan tum tihhlawhtlin nân hmanrua (means) kan mamawh a, a ṭûl a nih chuan kan nunna atâna hlauhawm khawp pawhin kan che mai ṭhin. Nu leh pa tam tak chuan an fate tân thil tum an ruahmansak a, a tihhlawhtlin nân sum leh pai tam tak a lo ṭûl ta si a, chu chuan an eizawnna kawngah nasa takin ṭan a lâktîr a, a ṭhen te erawh chuan eirûkna sualah an tlûk phah bawk.

Mihring hian eng vang mahin sum leh pai hi kan awt ngawt ngai lo. Kan awhna chhan chu kha sum hmang khân eng emaw tih kan tum vang a ni. In leh lo, car, huan, leh thil dang tam tak neih kan duh chuan a leia lei a ngai a, chû’ng thil lei theitu chu sum a ni si a, kan neihin a tlin loha neih kan duh tlat si chuan hlemhlêtna leh eirûkna sualin min hneh thuai ṭhin.

Ringtu nunah pawh he ‘means’ leh ‘ends’ hian a pawimawhna a hloh chuang lo. Mahse, ringtu inti tam tak chuan kan nuna ‘ends’ hi kan hre lo fo. Eng vangin nge Kristian kan nih? Eng vangin nge kan pianthar? Eng vangin nge Pathian fak leh chawimawia kan inkhawm ṭhin? Eng vangin nge Bible kan chhiara kan ṭawngṭai ṭhin? He’ng zawng zawng hian chhan a nei asin. Chu a chhan chu vanram kai kan duh vang lek em ni? Kan thiltihnaah Pathian malsawmna kan dawn duh vang lek em ni zâwk?

Kristian ṭha ni tûra kailawn pawimawh tak chu ‘Isua an’ hi a ni. Fakna hlain “Aw, Lal Isua ang tûrin” a tih ang khân ringtu zawng zawngte hian Isua an kan tum tûr a ni. Eng tikah mah Isua hi kan ang thei dâwn chuang lo; chumi avanga tum loh tûr tihna erawh a ni lo. Kan thih ni thlengin theih tâwp chhuahin Isua an kan tum zâwk tûr a ni. Kristian ṭha chuan famkimna nun nei tûrin theih tawp a chhuah ang a, Pathian lawm zawnga nunga a thupêkte zâwm turin ni tin a hun a hmang ṭhin ang. Ṭhenkhat chuan Pathian chu hmangaihna ngah, ngaihdamnaa khat kan ti a, nun kan uluk lo fo. Kan tihsual tam leh min ngaidam hnem mai tûr angin kan ngai ṭhin. A dik lo chu ka ti hauh lo; mahse, Isua hnung zui hi chuti ang ngawta awlsam chu a ni hauh lo. Kan ngaih ang ngawt hi a nih dâwn loh avangin tam tak hi chuan kan tisual dâwn chiang a ni.

Tin, ringtutena kan thil tum leh pakhat chu Pathian thu taka puitlin hi a ni. Hebrai 5:12-14 kan chhiar chuan “A hun ngaihtuah zawngin zirtirtu ni tawh hial âwm in ni na a, Pathian thu bul ber A Aw B te chu zirtir in ngai leh ta a, chaw rum ni lova hnute la ngai mi ang in lo nih tâk hi. Hnute ring apiang chuan felna thu-ah hian hriatna an nei si lo, nausen an nih avangin. Chaw rum erawh chu puitlingte tân a ni, chu’ngte chuan an hman fo avangin, chhia leh ṭha fiah tûrin an hriat theihnate chu an sawizawi tawh,” tih kan hmu. Ringtute hi nau hnute hne lai ang mai kan ni reng tûr a ni lo va, puitlin kan zir tûr a ni. Ṭhenkhat chuan Thlarau Thianghlim nawr kal reng nih hi dikah kan ngai tlat. Thlarau Thianghlim nawr kal ngai leh tur thawh ngai kan nih chhûng chuan nausen, hnute tui hmanga châwm kan la ni tihna a ni. Mi puitling chuan thil ṭha an hria a, an ngaihtuahna te sawizawi a nih tawh avangin anmahni hmangaihtu Pathian tân theih tâwp an chhuah ṭhin. ‘Pathian thu taka puitlinna’ hi ringtute thil tum pawimawh ber pakhat a ni.

Ringtu ṭha chuan Isua an a tum ang a, famkimna nun nei tûrin theih tawp a chhuah ang. Chu chu ringtute thil tum (ends) a ni. Chu kan thil tum tihlawhtling tûr chuan hmanrua (means) kan mamawh ta a, chu’ng kan hmanrua te chu – Bible chhiar, ṭawngṭai, inkhawm, fellowship, fakna hla sak, kohhran activities hrang hranga a tam thei ang ber tel, kan hnathawhna hmuna rinawm leh taima taka thawh, taksa leh rilru vawn thianghlim, hrisêlna ngaih pawimawh leh adt.

Kan tum ram thleng thei tûra hmanraw pawimawh êm êm chu kohhran hi a ni. Kohhran hi Krista taksa a nih ang ngeiin kan thlarau nun châwm nân leh kan mangan, harsata kan tlûk luhna tûr ber a ni. “Keimahni leh Pathian inkâr a fel chuan a tâwk mai alawm” tiin ṭhenkhat chuan kohhran hi engah mah an ngai lo. He’ng ang mite nun hi ngun taka kan thlîr chuan rei lote achinah an dai sual ngei ngei ṭhin. Kohhran mai bâkah para-church (BSI, TLM, TBZ, TROTB, YWAM adt.) kan tih ang chi zawng zawng te pawh hi kan tum tihhlawhtlinna tûra hmanraw pawimawh tak an ni thei vek. Kan tum chu van ram kai ngawt a ni lo kan tih tawh kha, Isua anga awm leh a thupêk te zawm a, ringtu tha leh puitling ni thei tûra inchher hriam hi a ni zâwk si a.

Lang thei lama kan thil tih hian lang thei lo lama kan thil tum hlawhtlinna a thlen dâwn a ni. Lang thei lama ti mang si lo hian lang thei lo lamah tawn sân vak kan tum ṭhin a, kan thei si lo. Lang thei lama tih tûr hi phûr takin i ti zêl phawt mai teh ang u. Chu chuan lang thei lo lama kan thlarau nun a châwm ang a, Pathian lawm tlâk ringtu, malsawm tlâk ringtu, hmangaih tlâk ringtu nunah min hruai lût dâwn a ni.

Read more »