Friday, November 28, 2014

Model Village



Khuh hawnna:
Dhyaneshwar Kolekar-a, kum 10 naupang, Nandal khua, Maharashtra-a mi tân chuan khawvêl hi a mawi a ni. Lehkha a thiam thei mai bâkah music leh sports a misa êm êm a, a tân chuan malsawmna hi a thuahin a rawn thleng a ni hawt mai. Tum khat chu ‘Community Impact Six Sigma project’ an tih chu an khua atanga hla loteah Cummins company-in an buatsaih a, Dhyaneshwar-a pawh naupang mit ennaah a va inentîr ve a. A mit pahnih chu a pual (cataract) a ni tih an hmuchhuak ta a. A mit pahnih chu an zai vat loh chuan rei loteah a del mai dâwn a ni. 2013 kum tîr lam khân Dhyaneshwar-a mit pahnih chu hlawhtling taka zai a lo ni ta.

January 2011 khân Pune atanga 110 kilometers-a hla, mihring maktaduai 5 vêl awmna hmun (Dhyaneshwar-a te khaw bul lawk)-ah thingtlâng mite dinhmun chawikânna tur ‘model village’ kalpui tan a ni. Heta tang hian nasa lehzuala kalpui chhoh zêl niin Dhyaneshwar-a ngei pawhin a lo vanneihpui ta a. Mizoramah pawh kan chhawr tangkai ve dâwn ta.

Model Village sawifiahna:
Model village thiltum ber chu economic, environment leh khawtlâng kalphung tichhe si lova thingtlâng mite dinhmun sawh ngheh, ram leilung hausakna hai chhuah, khawsak phung tihchangtlun, adt. a ni. A thiltum lian deuh deuh pathumte chu a tawi zawngin sawi mai ila – livelihood, infrastructure leh services tihhmasâwn a ni.

Model village-ah chuan zirna sikul tinah internet connection pêk an ni ang a, internet library hrang hrang access theihna pêk an ni bawk ang. In tinah toilet tha tak siamsak an ni ang a, tui connection pêk an ni ang. Leilung hausakna haichhuah dân tha zirtir an ni ang a, chhungkaw tinin in leh lo nghet an nei theih nân tanpui an ni ang a, kawngpui tha tak an nei bawk ang.

PM Modi-a vision:
2014 Independence Day lawmnaa a thusawiah PM Narendra Modi chuan scheme thar ‘Sansad Aadarsh Gram Yojana’ (MP’s Model Village Scheme) chu Jai Prakash Narayan piancham October 11-ah launch a nih tur thu a puang a. Hetih rual hian a phirpui ‘Clean India Drive’ pawh kalpui a nih tur thu a puang bawk. Kalpui tum dân chuan MP tinin an bial theuhah thingtlâng khaw pakhat, mihring 3,000-5,000 awmna an thlang chhuak ang a. Kum 2016-ah chuan hêng thingtlang khuate hi tui in tur, faina, hrisêlna, kawngpui, zirna leh electricity-ah an intodelhin an entawntlâk tur a ni.

Kum 2016-ah chuan thingtlang khaw 100 tal ‘smart city’ tia chhâl ngam an ni ang a, hêng khuate hi khawpui tluk thawthânga tihchangtlun an ni ang. Kum 2016 hnuah MP-ten thingtlâng khaw pahnih an thlang leh ang a, kum 2019 hnuah chuan model village tia chhâl ngam khaw nga tal MP pakhatin an nei hman tur a ni. Heng model village-te hian zirtirtu, doctor, lo lam hna thawktu, industries, economics, transport, hriselna, adt. intodelh leh changtlung takin an nei vek tur a ni.

Model Village tûlna:
Khawvêl pumah thingtlâng atanga khawpuia pêm lût an pung tual tual a. Kum 2050-ah chuan mihring zawng zawng zaa sawmsarih (70%) hi chu khawpuiah kan awm tawh ang. Mihring pun chak zâwng nêna chhûtin khawpui thar 500 vêl tal mamawh belh tura ngaih a ni. India hi mihring pung chak ber pâwl kan ni a, khawpui thar mamawhna a sâng hle.

India dinhmun:
India hi khawvêla mi rethei tamna ber zînga mi a ni. India GDP (gross domestic product) pawh 5.63% (2014) chauh a ni. India mihring zaa sawmli (40%) hi ni khata ` 1 hlawh phâk lo an ni a, 82% thingtlângah an chêng a, thingtlang khaw 640,000-ah mihring maktaduai 800 vêl an chêng. Mi rethei 75% hi thingtlâng mi an ni a, 30% hi retheina khur thûk taka tâng (chronic) an ni.

Mizoram:
Mizoram MP (Rajya Sabha) Pu Ronald Sapa Tlau chuan November ni 12 khân Chhiahtlang khua chu Model Village atân a puang a. Hei hi thil lawmawm tak, hmasâwnna rahbi pakhat a ni. Model village hian thawhrimna a keng tel a, khawtlâng tanhona leh inlungrualna a keng tel bawk.

Telangana-a Ankapur khua te, South Delhi-a Bhatti khua te, Karnataka-a Gumgol khua te, Andhra Pradesh-a Gangadevipalli khua te hi tûn hnaia model village tia chhâl ngam langsâr zualte an ni. Kerala chuan a state chhûnga thingtlang khaw 557 chu model village-a siam vek a tum bawk. Hêng model village kan tihte hian inanna an nei vek; mipui an inlungrual a, an thawkrim a, hlâwkna chauh ûm lovin vantlâng hna an thawk a, sawrkar leh thuneitute an thawhpui tha a, insawisêl mai lovin theih tâwp an chhuah tlâng a ni. Kawngpui tha nei tur chuan mimal ram eng emaw zât sahthlâk a ngai thin; compensation ringawta buai lovin mahni ram phal taka pêk a tûl châng te pawh a la awm ang.

CM Pu Lalthanhawla’n MLA bial tina model village din a rawt te hi tihhlawhtlin châkawm tak a ni. MLA constituency tinah model village pakhat theuh din ni ta sela, a khaw thenawm eng emaw zâtin model village zâr chu an zo ang a, hmasâwnna an lo neih phah ang. Zawi muangin thingtlâng khaw dang pawh model village tûra puan ni zêl se. Amaherawhchu, heti ang dinhmunah hian rilru dik lo pu, mi duhâmna tak tak an lo lang leh thin a, a pawi takzet.

India ram hi ram hmasawn leh thang mek (developing country) a ni a. Retheihna ûm bo a nih theih nân nasa takin tan a la mek a ni. Slum area a tam hle a; tûnah chuan eng emaw zât tihbo a ni ta. Mizoram state khawpui ber Aizawlah slum area-a puan 73 lai a la awm te hi a zahthlâk hle a. Slum area-a puan a nihna chhan pawh ‘sorkar laipui atanga scheme chi hrang hrangte Mizoramah hman a nih ve theih nân leh Asian Development Bank atanga sum hmuh theih nân slum area-a târlan a tûl avanga slum pocket-a puan’ a lo ni ta a ni. Zah chu khawi lamah zahna châng pawh kan hre lawi si lo. Theih ni se, slum area nih reng pawh kan hreh âwm lo mang e.

Tlâng kawmna:
Model village-a puan kan nih avangin lâwmna tur engmah a la awm rih lo. Mawhphurhna sâng tak kan koah a innghat zâwk a ni. Sum leh pai tam tak a rawn luang lût ang a, dik taka hman a nih chuan model village tih zahpuiawm loh khawp kan ni ang. Amaherawhchu, a nihna lo tura a luan ral erawh chuan zak takin kan hawi lawl lawl mai ang.

Tûn hmaa awm mai mai thin kha kan awm mai mai a thiang tawh lo. Ni khata darkar 8 thawk thin khân darkar 12 tal a thawh a ngai tawh ang. Kum hnih chhûng hun kan nei; in tina toilet tha tak dah, zirna sikul tihchangtlun, in leh lo tihchangtlun, kawngpui tha tak siam, infiamna hmun tha siam, hna thawh tur tha siam zawng zawng te hi thil awlai a ni hauh lo. A nihna takah chuan a ‘huphurhawm’ letling zâwk hial ang. Mizoram khaw 830 zînga model village tura thlan nih chu Chhiahtlang khaw mipuite tân vanneihna a ni. He vanneihna hian mawhphurhna, thawhrimna, thawhhona tha leh inpêkna a keng tel tlat a, Chhiahtlang chauh ni lovin Mizoram mipui zawng zawngte tân he model villlage hi a pawimawh hle a ni.

Monday, November 17, 2014

Vêng/Khaw hmasâwnna



Hmasâwnna duhin kan iak a, dem tur zawngin kan dang a nâl hen a. Khawvêl tukverha dah mai pawh duhtâwk lovin changkânna khawvêl chu leng zêk kan duh a, hnufualna tukverh atanga zuang chhuakin hmasâwnna thla hmangin kan inzâp kâng ve ta leuh leuh mai. Mizote thinlunga ‘hmasâwnna’ awmzia hi kan mi hluite dik loh vang nge hunin a hril vang zâwk, sawrkar kut chauha thawh chi emaw kan ti tlat. Hmasâwnna awmzia hre dik tura ‘nun dictionary’ keu nawn kan ngai a ni.

Centrally/state sponsored scheme/project tam tak a awm a, chû’ng kal tlang chuan hmasâwnna hna thawh a ni thin. Hna thawktu tak tak chu contractor-te an ni a, hna thawktute kal sualna laka vêng a, an hna enpui hi a veng/khaw mipuite mawhphurhna a ni. Hna thawktuin a thawk tha lo tih hre reng chungin kan en liam a, chak tak takin kan tlân pêl thuak thuak thin. Complaint thehluh chu tihsa lohah kan ngai emaw ni, nge a Kristian lo kan ti zâwk? An thawk zo a, phâr luai khawpin kan rêl leh si. Se bo hnua se kawng khâr hian awmzia rêng a nei lo.

Hmasâwnna chu thlâwk fua fua tura kan duh laiin a kawng dâltu chu mipuite hi kan ni fo. Hre ve ûk si, hre zîktluak lo kan tam êm êm hi kan la chhiatpui ngei ang. Sâp hoin ‘Jack of all trade, master of none’ an tih tifiahtu chu Mizote hi kan ni. Tunhmaa ‘YMA bass’ kan tih mai thin, zaipawla duh dân dâna bass ve tawp ang chi kha tunlaiah chuan a primary sikul fail pha lo hna ta riau. Solfa dik taka sak loh chuan mi nuih kan tiza a, a bul a bâl hre si lo, mâwlmang lutuka rinthu leh duhdân thlasik mau puahpui ve phawng phawng te hi thi beh lo thu nên ruam khata zalh chi.

Sawrkarin ruahmanna a siam a, sawrkar thlîrna mit leh mimal thlîrna mit hi engtik lai mahin bêl khatah a chhum za theih ngai loh. Mimal chuan mahni thatna tur chauh a thlîr a, sawrkar chuan mi zawng zawng thatna turin thil a ti thin. Mithiam leh mifingte chuan sawrkar thlîrna mit an tâwmpui thiam a, a tha lamah chuan sawrkar hmalâkna an thlâwp tlat thin.

Hmasâwnna hna thawh mup mup a ni a, chutih laiin a thawktute tithuamawp zâwnga che tâwk lah bo lo. Tu pawh, eng pawh ni se, a thawktute aia pawimawh chu an hna thawh kha a ni. Hna tha an thawk a nih chuan mi chhe ber pawh ni se kan zah tur a ni. Aizawl dawrpui phei railing-a mipui chhuahna tur an siam tlêm lutuk tia vui hmui pu-a lehkha hial tartute hi inngaihtuah chiang se ka ti ngawt mai. He thil hi mipuite himna tura ruahman a ni a, khawpui timawitu satliah a ni ngawt lo. Dâwr neitu tam takin kan dâwr zâwnah kawng kua se kan ti theuhin a rinawm. Chuti ni se, khawiah nge ‘himna’ chu a awm ang? Mi thenkhat tâna tha hi mipui tân a tha lo fo. Mahni chauh inen lova kan zavaia tana tha tur ngaihtuah thiam a tha hle.

Khawpui lian leh ropui zâwkte kan thlîr chuan sawrkarin mipui himna a ngaih pawimawhzia ka hmu ang. Dawrpui bazar pheiah hian kawng inhawng thluah ta sela, mipui himna hi zaa sawmnga chuan a tla hniam ngei ang. Hetia kawng tlêm tê a inhawn hian kalna zâwnah traffic police an duty thei a, mipui tân a him êm êm a ni. Tin, duhna hmun apianga kawng kân kan tum thin te hi a pawi hle. Railing-a lâwn liam kan chîng phei hi chu sim hmak chi. Mizote tih atân chuan a class a hniam lu hret a ni.

Kawng inhawnna zâwnah kal mai tur a ni a, kan dâwr zâwn a nih loh pawhin kan dâwr chu kan pan nal nal mai tur a ni. Mizote hi hmasâwnna duh lo hnam kan ni âwm e ka ti thin. Eng hna pawh thawk se, tanpuia tâwiâwm ai chuan sawisêl loha ram pawh kan nei lo. Chu sawisêlna chu mimal indah pawimawhna (self-centered) vang a ni.

Hmasâwnna leh changkânna hi khawi dangah zâwn tur a ni ngai lo ve. Keimahni thinlung theuhah hian a awm zâwk a ni. Hmasialna leh duhâmna atang chuan dikna leh rinawmna te hi a pâr chhuak thei ngai lo va, ropui tumna leh hmingthan duhna atang chuan malsawmna a zi chhuak ngai hek lo. Hmân ni lawka Tlawng lei chim te, tûna Dawrpui kawng railing tihchhiat te hian hmasâwnna awmzia kan hriat lohzia leh kan rilru hniamzia a tilang chiang hle.

Kan duhthu a sam loh avanga tihchhiat hian awmzia pakhatmah a nei lo. Thil lo thleng leh awmdân mila kan insiam rem a tûl zâwk a ni. Chu danglam ngamna chu ram changkang apiangah a sâng a, ram hnufual apiangah insiam that an harsat thin. Kan ram hian hmasâwn se kan ti a nih chuan danglam ngam a hun tawh hle. Kan vêng leh khua timawi a, tichangtlung turin insawisêl leh inmu leh âr bânsanin, rilrua a thawh lai chauha mo thar thata that kalsanin i tangrual zâwk ang u. Chuti lo zawng, kan vêla hnam dangte hmuhsit leh nuihzatin kan awm dah ang e.

Thursday, November 13, 2014

Lo chêng ang che



Krismas rim a nam apianga Mizo Kristiante rilru luahtu chu ‘Hmânah Kaisar lal lian rêngpui’ tih hla Pu Rokunga phuah hi a ni âwm e. Khuavêl han chuan ila, ruamah romei a zâm chiai chiai a, hmanhmawh taka kâwla ni a liam vut hnuah lung lah chu a lêng tan dâwn chauh lehnghâl.

Thinlungin Bethlehem dai a hrût kual delh delh a, kil khata ran in chhe tê, êng dul tak mai hnuaia Mari leh Josefa buai dân tur te chu zuk hmuhpuiin ran thlênga nausen Isua chu zuk chhawnchhaih tak hi ka nâp a.

Chutih lai chu Kaisar, lal ropuia’n chhiarpui a ko a. Khatih hunlaia ‘khawvêl’ chhiarpui ropuiber a ni hial âwm e. Van lal fapa thla kua ngawt pai tawhtu Mari kha khualbûk vêngtu khân pindan tha pawh pe thei lovin ran in, rimchhe tak a kawhhmuh a. “Khualbûk vengtu suihlung mawlin...” tih lai tlar hi thenkhatin kan helh fo. Khualbûk vengtu khân a sual vang hrim hrima hnar a ni lo. Hla hi chu a dân a dang; a phuahtuin a duh dân dânin a phuah thiang tlat. Isua chanchin tihfamkimna tura hmanraw pakhat a ni a, kan nun dârthlalang atân kan hmaah a rawn hûng a ni zâwk.

Josefa-ten Isua pian nân khualbûk kawngkhâr an kik ang khân Isuan a pian nân kan thinlung kawngkhâr a kik a. Kan chhûnga lo luha keimahniah pian a duh a, than len a duh a, lalber nih a duh a ni tih châng thumnaah kan hmu.

A châng tâwp ber kan en chuan sualin min bawm nasatzia kan hre thei. Min bâwm mai pawh ni lovin sual hi kan pai reng a ni tih chu “Ka thinlung ram Kaisar lalnaah hian” tih hian a tichiang hle âwm e. Chu kan thinlung ram, Kaisar lalna, sualnain bu a khuarna, mahni inngaih pawimawhna, dik ber nia inhriatna lalna hmunah hian Bethlehem tlângpui rawn din a duh a ni. A mutna tur chu a tha ber ber leh nuam ber ber ni lo mah se, kan thinlung chhûngril a nih phawt chuan hrehawm tak pawh ni se Isua hian rawn pian a hreh rêng rêng lo tih a lang chiang hle.

He kan thinlung bawlhhlawh leh tenawm, sual inlulinna hmunah hian Isua rawn pian a duh a, a lo pian theihna atân hmun tlêm tal kan kian dâwn lo’m ni? ‘Tah chuan a lo piang ang a, a lo thang lian ang a, sual chu hneh zêlin Isua lalram chu kan thinlungah din nghehin a lo awm dâwn a ni.


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun