Monday, February 27, 2012

BIBLE DEPARTMENTS

Genesis: Workshop Department – Mistiri thiam ber Pathianin lei leh vân leh a chhûnga thil awm zawng zawng a siam dân kan hmu.

Exodus, Leviticus, Numbers & Deuteronomy: Law Department – Pathianin mihring a enkawl dân, an zawm tûr dân a siam thu, ram leh hnam a humhalh dân leh hruaitu a ruatsak thu te kan hmu.

Josua – Estheri: History Department – Hnam leh chhungkaw thlah chanchin, lal leh an rorel dân, indo thu, inremna thu leh mimal chanchin tam tak kan hmu.

Joba: Philosophy Department – Inhnialna thu khirh tak, dik tak tak, mahse dik zâwk awm si kan hmu a. A dik zâwk dik lo anga a lan châng a awm a, ngaihtuahna hmanga thudik zawn chhuah tûrte a awm. A tâwpah “Ka hmu ta che” tiin thudik chu pawm a ni ta.

Sam: Music Department – Mi lâwmte leh mi lungngaite sak chi a awm a, mi mâwl leh mi fing ber berte sak chi pawh a awm vek.

Thufingte: Business/Wisdom Department – Rorêl thiamna leh ngaihtuahna dik hmang duhte tân hei aia thufing dang a awm chuang lo. Thufing innghahna laipui ber pawh “Lalpa tih hi finna bul a ni” tih hi a ni.

Thuhriltu: Research Department – Khawvêla thil thleng leh a chanchin leh mihringten an chunga thil thleng an dawnsawn dân kan hmu. Finna leh âtna, hausakna leh retheihna, thihna leh nunna awmzia te chiang taka zirchhuah a ni a. A tâwpa hmuhchhuah tâk chu “Pathian tel lo chuan engkim hi engmah lo mai a lo ni” tih hi a ni.

Hlathlan Khâwmte: Love Department – Hringnun innghahna laipui chu hmangaihna a ni a, hmangaihte bula awm chu van ram ang a nih thu leh hmangaih lohte bula awm erawh hremhmun tem lâwkna ang a ni. A tlângkawmna chu “Pathian hmangaihna thûkzia” a ni.

Zawlnei Isaia – Malakia: Telecommunication Department – Vân leh lei inbiak pawhna hrui pahnihte chu zâwlneite leh puithiamte an ni tih kan hmu a. Pathianin zâwlneite hmangin mihringte a bia a, mihringten puithiamte hmangin Pathian an bia a ni.

Chanchin Tha Bu 4: Labour & Employment Department – Lalte lal, hotute hotu Lal Isua chuan chhiahhlawh rawngbâwl hna a rawn thawk. Heta tang hian thuthlung hluia zâwlnei, puithiam leh lalte an châwl zo tawh a, Isua chu kan zâwlnei, puithiam leh kan lal a ni tih kan hmu thei.

Tirhkohte Thiltih: Power & Electricity Department – Chanchin tha meichher chuan Palestina ram chauh ni lovin Asia Minor, Rom leh Spain ram thleng a tiêng tih kan hmu.

Lehkhathawn zawng zawng: Communication Department – Infuihna leh inzilhna, lawmthu inhrilh tawnna leh thu pawimawh ziaka inhrilh tawnna thute kan hmu.

Thupuan: Judgement Department – A bul bera Law Department kan hmuh kha, hei hian a tlâng a zial dâwn a ni. Department zawng zawng rorêlna chu hetah hian a luâng khâwm vek dâwn a, Lalberte Lalber Lalthutthleng hmaah mi zawng zawng an kal khâwm vek ang a, mi tin an thiltih ang zêla rêlsak an nih tûr thu kan hmu.

Tuesday, February 21, 2012

KHAWTLÂNG NUN SIAM ṬHAT

Kamkeuna: Kan khawtlâng nun hi siam \hat ngai a ni tih kan hriat chhuah rual ruala ka rilrua lo awm chu kan chhe ta viau a lo ni maw? tih hi a ni. Siam \hat ngai a awm rêng rêngin thil chhia a awm tihna a ni. Kristian nunah chuan siam\ha (repair) ni lovin thlâk (transform) hi kan nih dân tûr a ni. Kan khawtlâng nunah erawh siam \hat ngai eng emaw zât a lo awm ta. Chu chu tunhma kan pi leh pute hun laia an lo chîn \hin nundân mawi leh \hate kha ka chhawm ta lova, chhawm nun leh a ngai ta a ni tihna a lo ni. Tin, khawvêl changkânnain a rawn hrin chhuah sualna tam tak a awm a, chu’ng te pawh chu a \ha zâwka thlâk (transform) a lo ngai ta a ni. Chu’ng zawng zawng chu kan tih theih chuan kan khawtlâng nun hi a lo \ha dâwn tihna a ni ang. Mahse thil \ha a thlen dâwn rêng rêngin danglam a awm a ngai \hin.

Eng lai nge siam \hat tûr? John Simone chuan “The key to wisdom is knowing all the right questions” a lo ti a. Finna kan neih theih nân zawhna dik kan hriat hmasak a ngai a ni. Khawtlâng nun siam \hat ngai nia kan hriat chuan a eng lai hi nge \ha lova, kan khawtlâng hmêl tibâltu tih hriatfiah hmasak hi a \ûl hle awm e. Pawimawh nia ka hriat tlêm ka han târlang ve ang a:

(1) Chhûngkua: Chhûngkua a\anga zirtîrna \ha, tam takin an dawn loh avangin ‘tlâwmngaihna’ kan tihte pawh hi a tla hniam ta a nih hi. Naupang pakhat City Bus chuang chu, upa lam deuh tawh \hutna kian tûrin an ti a, mahse naupang chuan ‘A nu leh pain Bus-a i chuanin tu mah \hutna kian suh, pawisa i chawi ve tho min ti’ a ti a nih chu! Chhûngkua a\anga bul \an a nih loh chuan kan khawtlâng nun hi a la chhe zêl ang.

(2) Mimal: Khawtlâng kan tih chuan kei tiamin nang pawh i tel. He mimal nun hi a \hat miau loh chuan engtin nge khawtlângte chu a \hat theih tehlul ang. Khawtlâng hmêl timâwk a, tihming chhia a, tihmêlhemtute hi mi tlêmte an ni. Anni avang hian a khawtlângin hmingchhiat, zah leh mualpho kan tuar \hin. Chuvangin mimal nun siam \hat hi a pawimawh hle.

(3) Kohhran: Kohhrana inhmang \ha lote hi khawtlâng hruaitu \ha tak an ni thei ang em? tih hi ka zawhna a ni fo. Naupan têt a\anga Sunday sikul kai \hate hi khawtlângah pawh mi chhenfâkawm tak an ni châwk. Chutiang bawkin a kai \ha ve lêm lote chu kan manganpui châng hi a tam \hin. Kohhran a\ang hian khawtlâng nun siam \hat theihna kawng zau tak a inhawng reng a ni.

Eng vangin nge kan siam \hat ang? He zawhna hi chu kan zavaiin chhânna thuhmun kan pêk theih ka ring. Kan siam \hat duh chhan chu, kan khawtlâng hi a lo chhe ta a, thil tih a harsa a, mahni indah pawimawhna (individualism) a lo lian a, midang kan ngai pawimawh lova, engmah hlâwkna awm lo chuan midangte tâna sum, tha leh zung sên hi a \ûlna rêng kan hre tawh lo. Tunhma kan pi leh pute hunlai kha chuan midangte \anpui nih kha an hlau êm êm a, buh kham khawp lo thar kha thil zahthlâk a ni \hin. Tûnah erawh midang \anpuina tel loa nung thei miah lo tam tak kan lo awm ta. |anpui ngaite \anpui tihte chu NGO tel loa thawh chi a ni tih pawh kan hre ta lo. Mimal \hahnem ngaihnaa vantlâng thil siam \hat, tihfai leh enkawl tum a ram pawh zuk awm tawh lova. Hêng zawng zawng kan han ngaihtuah hian kan khawtlâng hi a lo chhe tial tiala, chhangkânna changkang lo takin min ei ral mêk a ni tih kan hmuin kan hria. Khawtlâng nuam leh inlungrual, hmangaihna leh tlâwmngaihna lui a luan leh theih nân siam \hat (repair) leh thlâk (transform) hi kan ngai ta a ni.

Engtin nge siam \hat tûr? A chunga kan sawi tâk pathumte khi lo sawi dâwn ta ila (sawi tûr chu tam tak a awm thei ang). A siam \hatna tur kawng hi a rualrem vek lêm lo ang a, mahni insênso ngai takte pawh a ni mai thei bawk. Midangte kuta dah ngawt lovin nang leh kei hi kan thawh chuan a tâwk viau e.

(1) Chhungkua: Chhungkua hi a pawimawh ber a ni chu ka ti thei bîk hauh lova, mahse chhungkua a\ang hian khawtlâng nun a in\an tlat a ni. Nu leh pate kutah mawhphurhna nasa tak a tla a, fate kan enkawl dânah khawtlâng a innghat ta a nih chu! Hmanlai kan pi leh pute’n an fate an zirtir dân tlem lo sawi ila. Thlân laih nikhuain “Mama, thlân laiin va kal la, a thawk nasa ber va ni ang che. Midangin rawn thlâk che an tum pawhin ‘ka la hah lo ve’ ti ang che” an ti \hin. Tunlai nu leh pate erawh chuan “Mama, thlân va lai ve rawh” an ti ringawt \hin. An fate chu thlân lai tûrin an kal ve ngei a, thlân kotlângah meizial dâwt vawng vawngin an ti ti zawt zawt a, zahna châng rêng an hre lo. Khawhar In riah chungchângah pawh “Hma takah tho la, khawhar chhûngte tui chawisak la, a \ul ang ang ti zung ang che” an ti \hin. Tûnlai mite erawh hma taka thawh an harsat a, khawhar chhûngte thil tihsak zung zungte phei chu beisei pawh kan beisei ngam tawh lo a nih hi! Hetiang hian zirtîrna \ha chhungkua a\anga a chhuah loh chuan thangtharte hian nachâng an hre tawh lo. “Mihring chauh lo chu zirtîr an ngai lo” tihte pawh hi a dikzia kan hre zêl ang.

(2) Mimal: Nang leh kei hi kan tel a, midang an tel lo tihna a nih chu! Khawtlângah hian kan tel ve duh a nih chuan thawh (contribute) kan neih ve ngei a ngai. Midangte thawh chhuah sa zâr zova hming \hat lo khum ve ngawt te hi zah nachâng hriat a hun ta! Kan mimal nun \heuh hi uluk takin i hmang ang u. Nang leh kei hi mimal takin kan thawk chhuak ngam tûr a ni. Midangin ti lo mah se “kei chuan ka ti dâwn” tih chianna (conviction) kan siam \hin a tul hle. “Midangteah thutlûkna (judgement) siam \hin suh” – ‘Midangte’n an ti em? ti lo em?’ tihah kan buai chhûng chuan keimahniah hmasâwnna a awm thei ngai lo vang a, midangte tân malsawmna kan ni thei ngai lo vang. Mahniah hian kan chiang tûr a ni. Nang leh kei hian kan tih chuan a tâwk e, midang chu i phût lo vang u. Mi inpe tlêmte an awm pawhin kan khawtlâng hi siam \hat theih loh khawpa chhia a la nih loh hi. Nang i lo thawhchhuah a, kei ka lo thawhchhuah bawk chuan hmasâwnna chu a zuanin a zuang ngei ang. Khawtlâng siam \hat nân i pawimawh êm êm a nih tâk chu!

(3) Kohhran: Kohhranin a tum ber chu ringtute inpâwl khâwm nâna hun buatsaih, mi chak lote chhawmdâwl, boral mêkte chhanchhuah leh khawtlâng \hatna leh inunauna tûra thawhte hi a ni. Hetiang Kohhran kan nei hi kan vannei êm êm a ni. Ringtu \ha tak chu a thatchhe thiang lo, hmangaihna a nei a, lainatna nên a ni tin hun a hmang ral \hin. Kohhrana \hahnem ngai taka thawk \hinte hi khawtlâng siam \hatna atâna mi pawimawh tak an ni. Mi awm \ha duh lote hi Kohhran chuan a vei a, nun kawng dik an lo zawh leh theih nân theihtâwp a chhuah \hin. Thlarau leh vanram chauh ni lovin kan taksa, nundân mawi leh \ha thlengin a ngai pawimawh hle a ni. Kohhran hi insiam \hat nâna zirna hmun pawimawh ber a ni a, he sikul a\anga zir chhuak rêng rêng khawtlang tâna mi \hahnem ngai lo an awm thei lo vang. Tlâwmngaihna, hmangaihna, dawhtheihna, taimâkna, teirei peihna, adt. (Nundân mawi) hêng zawng zawng hi Sunday sikul a\angin kan zir chhuak \hin. Sunday Sikul hi kan tûnlai Zawlbûk chu a ni. Sunday Sikula kan zir zawng zawng hi khawtlâng nun siam \hat nâna kan duhthusam chu a lo ni reng si a.

Tlângkawmna: A chunga kan sawi tak, siam \hat (repair) ngai chu chhungkua khi a ni a, thlâk (transform) ngai chu mimal nun khi a ni. Inpêkna tel lo chuan kan khawtlâng nun hi a nuam thei ngai lo vang. Tlâwmngaihna te hi kan chhuang êm êm a, hnam dangte pawhin nei ve lo ang hialin kan keipui sa hauh \hin! Tlâwmngaihna kan tihte hi eng dang ni lovin Kristian nun dik takah hian a lo awm vek mai. Mi hi thlarau (tisa ni lo) taka a pianthar chuan a thatchhe thei lo, a zawmthaw ngai lo, \anpui ngai nih a duh ngai lova \anpuitu nih a tum reng \hin. Tlâwmngaihna leh Kristianna hi thil inhne reng, kal rual rial rial \hin a ni. Ka thu tlângkawm nân chuan “I piangthar tûr a ni” tih ngawt loh hian “Ringtu \ha i ni em?” tih zawhna hi chhânna dik kan pêk theih hunah kan khawtlâng hi a lo nuam lehzual ngei ang.

RAM CHANGKÂNG LO ZIA

1. Mi hausa leh rethei inkâr a zau.
2. Public Carrier-ah ṭhutna chan loh a tam.
3. Current a awm tih hriat takin an au dual ṭhin.
4. Tihsual a tam a, thiam chan erawh an tum ṭheuh.
5. Mi an incheina leh an inchhûngkhur kan teh sual fo.
6. Thil an thiam dûm a, mi thiam tak tak erawh an vâng.
7. Thiltithei âwm tak tak an tam a, mi ropui erawh an vâng.
8. Tui a haw a ni tih hriat takin kawngpuiah a luang zûih ṭhin.
9. Ration a thleng a ni tih hriat takin kudâm-ah an bâwr luih ṭhin.
10. Kawngsîrah Gas Cylinder a intlar chuan gas a thleng dâwn tihna.

Friday, February 17, 2012

HMÊLCHHE VANNEIHNA!

Hmêl ber a chhiat miau chuan dam man hi a awm lo ve thlâwt a ni ti r’u? Hmêl hi tehfung berah kan hmang fo a, mi kan biak pawhin an hmêl kan en zêl hi. En lêm lova kan chhân mai chuan inzah lohna lam rawng a kai ṭhin. Hmêl hian pawimawhna lian tak a nei a, kan nihna zawng zawng târlang lo mah se, eng emaw chen chu min pholang chiang alâwm.

Chuti ang khawpa ka lo hmêlchhiat tâkah chuan vui hmui put dâwn dâwn châng ka nei a, mahni induh khawp loh a na duh veng veng khawp mai. Amaherawhchu, vanneihna tam tak kan nei a ni tih erawh ka tlângaupui châk tlat.
  1. Hmêl ber a chhiat tawh hi chuan zar buaitu kan nei tlêm nge nge a, nun a hahdam.
  2. Hun thâwl kan ngah a, zirna, eizawnna leh thil tihna kawng hrang hrangah tihtak zetin kan ti thei a, kan tluang duh riau.
  3. Hmêl tihṭhat teh vak kan tum lêm lo (a theih tak tak chuang loh tih kan hre si a), hmêlṭha erawh chuan insawisêl neuh neuh tûr an ngah bîk.
  4. Hmêl hi ngaihzâwng leh nupui/pasal zawn nân kan hmang khât khawp – chhuan tûr awm chai hek lo. Hmêlṭha erawh chuan an hmang ve fo.
  5. Hmêl berin ‘puak’ a tih si loh chuan chhûngril lam nun kan uluk a, chu chu mite rilru hneh nân kan hmang hlauh ṭhin.
  6. Hmêl avanga mite lawm kan hlawh miau loh avangin zirna leh thiamna kawng hrang hrangah a chhuanawm ber ber nih kan tum tlat ṭhin.
  7. Vawi khat chu nula chhe lo ve fê, to ve tak hi ka ngaizâwng pek alâwm. Mite chuan a hnênah “Engtin nge i duh theih, a hmêl ṭhat loh ve tehrêng nên” an ti ve fo a. Ani lah chuan min thlah thei lo ve khang lâng! A chhan chu hmêl chhuang lova nun kan chhuan zâwk vâng a ni.
  8. Hmêl a chhiat viau a, nun a ṭhat si chuan mite hian min lo iai vak lo, chu vângin LUCK a chiang bîk nge nge.
  9. Hmêlṭha ho aiin zûn (charm) kan ngah bîk riau! Hmêlchhia chu mite min duh chhan hi chhûngril a nih avângin dam chhûng a daih a, an zûna uaite hian uaina hrui an sât chat zen zen lo.
  10. Hmêlṭhain 'ka hmêl ṭha a ni' tih an inhriat chinah chuan chapona tlângah an lo ding tawh ṭhin. Hmêlchhiain 'ka hmêl chhia a ni' tih kan inhriat chinah chuan kan INNGAITLAWM hliah hliah tawh mai ṭhin. 
Hmêlchhe vanneihna hi a ropui a, a chhuanawm a, hmuh theihah a innghat lo va, a ril a, a mawi a, a thlum a, a duhawm bawk a ni. Hmêlchhe hmêlṭhatna hmu fuh tawh rêng rêngin hmêlchhia an ti phal tawh ngai lo va, an thlah phal tawh ngai bawk hek lo. Nang leh keia hmêl hi lo chhe ve hle pawh ni se, lâwm hliah hliah tûr kan ni. Kan chhuan hi tisa leh thisen a ni si lo va, lang lo lama ṭhatna a ni zâwk si a. Ka hmêl chhiatpui zawng zawng te u, kan va hmêlṭha hlawm tak êm!

Mizo Hmeichhiate An Nêp Bîk Em?

Mizo hmeichhiate hian ei leh bar zawn kawngah, Kohhran leh khawtlângah leh kawng dang dangah pawimawhna an nei lian hle a. An thawh hah leh chhungkua leh hnam timawitu an nihna lam en chuan dinhmun, nihna, chanvo leh mawhphurhna langsar leh pawimawh chelha hmun pawimawh tak luah âwm an ni. Nimahsela, chutiang dinhmun leh nihna pawimawh erawh chu an luah ngai lêm lo.

awng tlânglâwnah pawh –
- Hmeichhia leh uipui chu lo rûm lungawi ve mai mai rawh se.
- Hmeichhe vau loh leh vau vai/sam loh chu an pâwng tual tual.
- Hmeichhe finin tuikhur râl a kai lo.
- Hmeichhia leh pal chhia chu thlâk theih alawm.
- Hmeichhe thu – thu ni suh, chakai sa – sa ni suh.
- Hmeichhia leh khuang chu vuak ngai a ni.
- Hmeichhia leh uite chuan a khâl peih apiang an lâwm.
- Hmeichhia leh chakaiin sakhua an nei lo.

Hêng awngkamte hian Mizo society-a hmeichhiate dinhmun a târlang chiang hle.

Mizo hmeichhe zîngah rorêlna chang pha chin an tlêm hle. Chûng zîngah chuan Lalnu Ropuiliani, Vanpuilala (Vandula) nupui kha a ni. An pasalte hmun ruak luaha rorêlna chang midangte chu – khawchhak lama lal Vanhnuailiana nupui, kum 1871-a Mizote beih vak an nih uma General Bourchier-an inremna a siampui tâk kha a ni. A dang leh chu Pibuki, khawthlang lama Lusei lal nupui kha a ni bawk. Rani Banai Thangpuii pawhin kum 1884 khan Major Boyd-a, khatih hun laia Deputy Commissioner of Cachar kha Zawlbûkah thupui a lo vaipui tawh bawk. Nimahsela, hêng Lalnute pawh hi an pasalte lalna zâra rorêlna kengkawh thei chauh an niin a lang.

India Danpui 73rd & 74th Constitutional Amendment Act chuan Panchayati raj (thingtlâng) leh Municipal (khawpui)-ah 33% reservation a siamsak a. Hetiang hi ni ta lo se, kan Mizo hmeichhiate hi an hmalam hun chu a thim ve viau mai thei. Khawvêl zau zâwk kan thlîr chuan, hmeichhe ropui tak tak hmuh tûr an kat nuk mai.

Margaret Thatcher – British Prime Minister (1970-1990), Condoleezza Rice – U.S. National Security Adviser, leh Hillary Clinton – US Senator, lawyer leh Secretary of State, adt. Hêng mite hi eng vanga hetiang dinhmun pawimawh lutuk luah thei nge an nih a, eng ang takin nge an thawhrim ang tih hi ngaihtuah tham tak a tling âwm e. An tumruhna, huaisenna leh inpêkna avang liau liaua hetiang dinhmun hi luah thei an ni.
India ramah chuan UDA Chairperson Sonia Gandhi a ni, President meuh pawh Pratibha Patil (hmeichhia) a ni. Parliament Speaker Meira Kumar (hmeichhia) a ni. Uttar Pradesh-ah Mayawati, Dalit (untouchable) pawh hmeichhia. Kan ram khawpui ber Delhi-a roreltu chu Sheila Dikshit (hmeichhia) tho a ni. Bengal lamah pawh Mamata Banerjee (hmeichhia) a awm bawk. India ram hmun pawimawh deuh deuhah hmeichhiaten dinhmun pawimawh an chang ta fur mai. Hêng mite nêna kan Mizo hmeichhiate ka’n khaikhin thin hian ka lung a awi thei thlâwt lo.

Mizo hmeichhe lâr leh hmingthang deuh deuhte han thlîr thuak thuak ila – Pi Saptawni (1929-1997), PC Girls School Headmistress a ni a. Kum 1972-a kan ram UT a nih khân politics ngaihven ngai hauh lo chu MLA ruat seat nominated-ah an dah a, amah pawhin MLA a ni ta mai chu mak a ti ve hle a ni awm e. Khawlkungi (1927-2004), Padma Shri Medal dawng tawh leh War Medal, Special Service Star Medal (Guide) leh Medal of Merit (Guide) pawh lo dawng tawh a ni. Lehkhabu pawh thahnem tak a letling nghe nghe. Lalsangzuali Sailo (1949-2006), Padma Shri Award dawng tawh a ni a, thu leh hla lama Mizo tihminghatu a ni.

Hêng zawng zawng ka han sawi deuh duah nachhan chu, Mizo hmeichhiate hian lâr, hmingthan leh thiltihtheih hi an harsat lo. Kan sawite pawh khi eng vanga lâr a, ngaisâng ta viau nge kan nih? Ka awng huatthu suhah, Pi Lalsangzuali Sailo-te kha mipa lo ni ta se, tûn ang êm êm hian a lârin a hmingthang ang em? Hmeichhia chu hmeichhia nên vêk kan khaikhin a, midang el tûr awm ta lo chu an heti leh hluai hin a nih hi (Pi Zualbawihi ka ngaihnêp vang ni lovin).

Anmahnia theihna leh thiamna awm hi hmang chhuak thiam se. Mahni indah hniam lutuk lovin an la se hma an sâwn ngei ang. Intihsiakna, thluak leh ngaihtuahna sên ngaihna ang chi rêng rêngah mipa leh hmeichhia thliar hranna (category) hi awm lo se, hmeichhiate paw’n an an la ve thei deuh mah na.

Khawtlâng, Kohhran, Economics leh Politics lamah pawh hmeichhiate dinhmun sawh ngheha a awm a, chanvo sâng zâwk an neih zêl hi a la ul tulh tulh dâwn. Khawtlânga an dihmun chu a tîr lamah kan târlang tawh a, tunlai hmeichhia te hi kawng henkhatah phei chuan mipa ai mahin an thawhhlâwk zâwk mah awm e.

Kohhran lamah chuan BCM-in Dr. RL. Hnuni Minister atan a nemnghet dâwn a, Kohhran dang erawh chuan an la ti ve lêm lo. Economically chuan eizawnna kawng hrang hrangah hmeichhia an tam tawh viau a, mahse mipa erawh an la hen pha lo. Politically chuan reservation siamsak an ni a, he reservation chauh lo pawh hian an tumna leh theihna hmangin han fight ngam tawh se ka ti ve hle hin.

Sunday, February 12, 2012

ZORAM HNUK CHHAT

THUHMAHRUAI: Mizoram hi zawhte angin nunna pasarih lai ka neihtîr a! A nunna pasarihte chu mi chi hrang hrang ten ni tin, zan tin chhut mih tumin an bei reng thin niin ka hmu a. Chûng ang mite zîngah chuan nge i tela, hmangaih taka chhanhimtuah tih i lo inbihchiang dâwn nia.

1. Politics: April 5, 1952-a Mizo District Council inthlan hmasa ber atanga 1972 UT kan nih a, 1987-a state puitling kan lo nih thleng khân Zoram politics hian hun khirh tak leh hmasâwnna tam tak a lo tawng tawh a. Democracy ram kan nih angin mipui aiawhte hi thlan tlin an ni a, thlan lal an ni lo. Tûna a lan dân chuan thlan lal emaw an inti a, Lal\hutthlênga thu ang maiin lal an hrawt a, mipuite hian kan intlawnsiak chamchi chu a nih hi. Mizorama political party hrang hrangte hian policy leh vision mumal tak an nei bawk hek lo. Mipui rawngbâwltu ropui tak tak Mahatma Gandhi leh Jawaharlal Nehru-te khân mipuite an tham ngai lova, an rawngbâwl hna thawh man hlawh an ngiatin an la ngai bawk hek lo. Mizorama sawrkâr hruaitute erawh chuan kum 1987 atang khân Minister leh MLA hlawh pun leh hamthatna dân siam pawh vawi 15 lai an siamtha tawh a. Jeremy Thorpe chuan “Mahni politics hmâkhua atâna mahni thiante pawh hlântu tluka hmangaihna nasa zâwk nei awm hek suh” a lo ti a. Kan party politics ruihchilh nasa lutukte hian ram hmangaihna a tidal a, hetiang mite hian ram hmasâwnna tûr an dâl tlat a, mahni sahmîm chauh ngaihtuahtute hi zawi zawia Zoram hnuk chhattute an ni. Politics chu sualna bu pui niin mi tinin kan ngaih nachhan chu a bilha a thawh tawh loh vâng a ni.

2. Economics: Economics-a intodelh ram apiangin thil an tithei a, zah an kai thin. India ram economics pawh kum 1991-a liberalisation policy avangin kum zabi 21-a ram hmasâwn chak ber kan ni hial awm e. Economics-a hma kan sâwn theih nân leilet atâna siam theih ram leileta siamte, tui lâk awlsamna ram tha apiangah buh emaw thlai emaw chîn nân terrace siamte hi kan tih nghâl mai theih a ni. Têl siam theihna thlai – chhawhchhi, antam, nihawi pâr leh thlai dangte hi kan ramah a tha duh hle. Ramdang chhawhchhi chu 10 kg-ah têl 3 litre vêl a chhuak thei a, Mizorama chhawhchhi chu 5-6 litre a chhuak thei daih asin. Vety Department-in hmun dang atanga a lei thin ran chaw (Vaimim) chu kan ramah a tha duh hle. Social Welfare Department-in Nutrition Programme atân phai lam a\anga a lâk luh thin milk powder aiah bawnghnute, high protein biscuit aiah bekang, bete, alu vaimim, châna leh thil dangte a tha êm êm. Têl, ran chaw leh nutrition programme atâna Mizoramin kum khata a sên ral zât chu Rs.7,00,00,000 a ni. Intodelh nân kawng hrang hrang a awm a, centrally/state sponsored schemes/projects pawh tam tak a awm. Intodelhna a thlen theih lohna chhan bulpui ber chu politician, sawrkâr hnathawk leh an thawhpui contractor/supplier-te hlêp tûr awm loh vang a ni. Kan ram humhalh tlâka siam duh lo tute hi intodelh duh tute tân hmêlma lian tak an ni a, ram hnuk chhattute an ni. Burma leh Bangladesh lam atanga chîmral aiin an hlauhawm daih zâwk.

3. Sakhua: Lalpa zawn chhuah ram kan inti a, harhna pawhin vawi nga lai (1906, 1913, 1919, 1935 leh 1985) Zoram pumpui a lo nuai tawh bawk. Kristian sakhaw rinna leh thil tum hi a nihna ang taka kalpui a nih chuan ringtute chu khua leh tui thaah a chhuah thin. Kan ramin hma a sâwn lohva kan nun a hlim loh chuan keimahni dik loh leh thiam loh a ni ang. Corruption a nasat êm êm nachhan chu Kristianna hian kan ni tin nunah thatna min pêk tlêm vang a ni. A mawhphurtu berte chu sakhua/Kohhran hnârkaitute an ni. Khawvêl ropuina îtin an tlân thin a, mi retheite aiin mi hausate an tlawh ngun zâwk a. Kohhrana hruaitu ni si, member-te nun kawng dika hruai lova, thlarau bo leh hum sual daite vei aia mahni nawmsakna veitute hi Zoram hnuk chhat mêktute an ni.

4. Zirna: Pu Buanga leh Sap Upa ten kum 1894-ah A AW B min siamsak a, Sikul an din nghâl bawk a. Chuta \ang chuan zirna chuan hmasâwn zêlin 1903-ah Lower Primary School, 1906-ah Middle School, 1944-ah High School leh Theological College, 1958-ah College chu Aizâwlah din a ni leh bawk. Kum 1910-ah Pu Lêta’n matric a pass a, 1924-ah Pu Hrawva’n BA a pass a, 1939-ah Khawtinkhûma’n MA a pass leh bawk. Shakespeare-a thawnthu, Wordsworth-a hlate leh sâp thu leh hlate chauh kan tuipui reng chhûng chuan mahni nun leh ziaa chianna leh nghehna kan nei har mai thei. Kan hnam thawnthu leh hlate kan zir uar a tûl. Mizoram Governor AR Kohli khân “I call Mizoram teachers cheaters” a lo ti a. Department Administration leh Inspection lamah pawh ‘efficiency’ leh ‘quality’ nei thei tûrin Department chhûng luhchilhin eirûkna leh mi sawi sep kai zawng zawngte hai chhuak thin se. Tûnah CCE kan ti a, a that tûr leh that loh tûr chu hunin a la hril ang chu. Kan Governor kal chhuak tawh sawi ang khân cheaters-te hi kan lo vulh thau lutuk palh ang e, ram hnuk chhattute an ni si a.

5. Tawng: Mizotawng hi Sino-Tibetan (Chinese-Tibetan) atanga lo chhuak, Tibeto-Burman hlâwm a mi a ni. Tawng hi a kum têlin a thang zêl a, a piang zêl a, a lo hausa tulh tulh thin. Tûnlai changkânnain a ken tel Chanchinbu, Radio leh TV (public media)-ah te hian tawng hman dik loh a tam hle. Tûnlai tawng thar lo piang ve zêl hi tawng hausakna kawng khat chu a ni ngei mai, amaherawhchu tawng ril leh belhchian dâwl awmsa a tihdala a tihbo chuan tawng thar thatna lam aiin a suih tê thin. Mizoram official language chu Mizotawng leh English a ni a. Mizotawng aia English kan hmang nasa hi kan tihsual lian tak a ni. Office lehkha rêng rêng Mizotawnga ziah theih reng pawh sâptawngin kan ziak deuh zêla, a pawi hle. State dang tam berte chuan anmahni tawng an hmang lui tlat thin. Mizotawng kan hmang tam lo hi state hranga kan awm chhan pawimawh tak pakhat awmze nei lova siamna a ni. Tawng hi pumkhata min siamtu a ni a, saptawng kan hman nasat chuan a thiam ve lote nên kan inkar a zau tulh tulh thei. Hetianga Mizotawng tilâr lova a aiah saptawng kan hman tam tulh tulh chuan eng tikah emaw Mizotawng hi a la ral ngei ang. Chuvangin Mizotawng hi Office hrang hrangah leh thil tihna kawng tinrêngah uar lehzualin i hmang ang u. Mizotawng mausama intih changkân nâna saptawng hmang lui tlatte hian Mizote danglamna Mizotawng hnuk hi an chhat tial tial a ni.

6. Environment: Kum 1854-a Red Indian ho mingo hovin an beih tum khân an lalpain America President Franklin Pierce-a hnênah heti hian lehkha a thawn a, “Thil zawng zawng hi chhûngkhat thisena inzawm ang hian a inzawm tlat a, mihring hian nunna zai khat pawh a tah lova nunna zai khat lo awm ve chauh a ni. Chu thil zawmna chu a tihbuai zawh poh leh a buai ve a ni mai” tiin. Khawvêla kan thlai chîn 75% leh pangpar 90% inthlah chhâwntîrtute chu sava, bâk, khuai leh phêngphehlepte a ni. Khawizu ½ kg siam tûr pawh hian khuai hian pangpâr maktaduai 2 a tlawh a ngai. Changpâtte hian leia bawlhhlawhte eiin thlai tâna tul êm êm lei tha chi hrang hrang a e chhuak leh a, lo neitute thian an ti hial rêng a ni.

Ramngaw, thing leh maute hi boruak thianghlim min petu a ni a, thing pangngai kum 50-a upa hian oxygen chêng nuai 5.5 man hû vêl a pe chhuak thei. Thing puitling pangngai 30-50 ft. hian air conditioner 5 vêl hena chhût a ni bawk. Mizoramah ramngaw chhah tha tih tlâk 3158.57 sqkm (14.98%) leh ngaw pangngai 2628 sqkm (12.46%) chauh kan nei tawh. Ramngaw thiah leh hâl vangin Mizoramah lei chunglâng hâng tha kum tin ton 10-20 luang ral zêl ang a ni. Ramngaw hi mihringte nun nân a pawimawhzia hriain kumin 2011 hi UN chuan International Year of Forestry-ah a puang. Kan Constitution Article 48 A leh Article 51 A (g)-ah pawh mimal leh state tinin environment leh ramngaw humhalh tûra mawhphurhna (duty) kan neih thu a chuang. Motor lirthei atanga khu chhuak hi Central Motor Vehicles Act hmanga khap theih a ni. June 1999 khân Mizoramah pawh Air Pollution Control Board din a ni a, mahse an hnathaw erawh hriat tûr avang hle.

Thenawm state Tripura chuan ramngaw tha tak tak a nei a, mahse ramngawte khu siam chawp vek zuk nia! Mizoram ramngaw te erawh chu leilung pian ken a ni. Ram dangah te chuan khaw lum avangin mi tam tak an thi thin a, kan ramah erawh natural air conditioner tha tak, ramngaw kan nei a, uluk taka enkawlin i tipung zêl ang u. Red Indian Cree thufing lâr tak hi zeh tel hrâm ka duh “Kan thingkûng neih chhun a thih hunah, kan lui neih chhun tûra kan tihbawlhhlawh hunah leh sangha awm chhun man zawh a nih hunah chauh sum hi ei theih a ni lo tih kan hrechhuak ang.” Hetiang dinhmun chhe taka min hruai thlengtute chu Zoram hnuk chhattute tiin thang leh tharten an la dem ngei ang.

7. Khawtlâng nun: Tûnlai kan khawtlâng nun chu sualin min ei chhe mek a, thalaite nun a dahlo a, naupangten thuawihna nun an nei tawh bawk hek lo. Nu leh pa, pitar leh putar thlengin nun hi a khawlo nasa tawh hle. Chu dinhmun chu hrechiangin CYMA pawhin kum puan thupuiah “Khawtlâng nun siam that” tih a hmang rêng a. A tê ber atanga a lian ber thlengin mawh kan phur theuh a, Mizo kan nihnaah hian lungawi ngawt a tâwk ta lo. Kan Mizona hian kan khawtlâng nunah thatna a thlen tlêm ta hle mai. Mahni leh chhungkua atangin bul kan tan that leh a ngai a ni. Khawtlâng tana mi hnawksak, mite tâna harsatna leh buaina siam a, râlmuanna hnawt tiauva, raltitna hmuna min hnûk lûttute hian kan ram hi awmchhan nei loah an siam a ni. India ram state dangte laka inchhuang thin kha ram hrehawm takah a lo chang ang a, “Mizo kan ni, kan hmêl a tha, kan tum a sâng bawk si” tih hla te, “Mizo ka ni hi ka va lâwm êm!” tia lawmthu kan sawi châmchi thinte khân hmanlai a chang tawh ang. Khawtlâng nun tichhia a, tihmêlhemtute hi ram hmêlma, dim dawina tel miah lova Zoram hnuk chhattute an ni.

TLÂNGKAWMNA: Invawn thianghlimna lama chêng khat kan sên hian chêng kua kan hlêp a ni tiin mithiamte’n an sawi thin. Thianghlimna hi dam reina kawng khat a ni phawt mai. He ram zîmte ti tawpa tibâltute hian a nunna zahsak lovin thihna kut vâwt an mantîr a ni. Khawvêl pum puia Mizoram len zâwng chu 0.004% chauh a ni. Chîmral leh hneh chhuhte chu kan va awl dâwn tak êm! Chuvangin hmangaihna, thahnemngaihna, taimakna, tih tak takna leh rinawmna nên he kan ram zîmte hi i chhan chhuak ang u.

UN-CONDITIONAL LOVE


Thu ṭha sawi turin min beisei em ni? Thu ngaihnawm sawi a, dangmâwn lang hawng hawng khawpa nuihtîr theitu ka ni em ni? A nih loh leh, thu lungkuai ziak a, in mittui per sak sak khawpa ṭahtîr theitu niin min hmu maw? Ngai teh, fuihna thu ṭha ziak a, khawizu anga thlum chu in hmuiah ka rawn tât dâwn em ni? Keimah pawhin ka zawm theih loh chu chil per chhuai chhuai khawpa tlângaupui tûrin min ring a nih chuan, a lâwmawm e. In rinna chu in dampui ngei ang!

Nu leh pa hmangaihna chungchâng ka sawi daih teh ang. Thuhma a sei leh duah ta! Chairman kam tam ang maiin khabe hi lian lo mah se, a lo liam leh hret zawng a ni e. Nu leh pa hmangaihna thûkzia, seizia, sânzia leh zauzia hi sawiin lo pawh ni ila, a fiah tâwk tho âwm asin. Ṭhenkhat hi chuan fate hmangaih dân an (kan) thiam lo fo. Kan fate hian kan hmangaih a ni tih an hre lo fo ṭhin. Hmangaihna hi thiltih tel lo chuan thi a ni ti ta ila, tu pa zu khâwn chang lo râk vêl mai mai angah chuan min chan bîk lo'ng chu maw. Nu leh paten fate kan hmangaih zia lantîr dân tûr tlêm lo târlang ila:-

1. An hriat tûrin mi bulah fak rawh: Kan fate hian fak an phu a nih chuan kan fak mai tûr a ni, fak dân tâwk erawh kan thiam a ṭha. Hmai chhan mai bâkah an hriat phâk tûr siin midang bulah fak ila, anmahni kan hmu a nih pawhin hmu lo der tlat ila, ‘Ka nu leh pate hian min va lo ngâi fel êm!’ an ti ang a, fel an châk zual sauh dâwn a ni.

2. Sum aiin an bulah hun hmang tam rawh: Fa enkawl hi a har a, thiam tak tak theih a ni lo an ti châwk, a dik viau ang. Ṭhenkhat hi chuan an fate enkawltu atân ‘awmpui’ an ruai a, an hlim nân leh pâwna an chhuah tam loh nân sum tam tak tak an sêng ṭhin. Kan fate hi kan hmangaih tak tak a, an ṭhatna kan duh tak tak a nih chuan an tâna kan sum sên aiin an bula kan hun hman hi tam zâwk sela, a man pawh pe tam zâwk bawk ang u.

3. Present aiin Presence: Kan fate hi birthday leh eng emaw nikhuaah thil man to tak tak kan leisakin kan present ṭhin, thil sual chu a ni hauh lo. Nimahsela, a aia pawimawh zâwk a awm, chu chu kan present aiin kan presence hi a ni. Pawisa hlutna aiin an bula kan awm hlutna hi hrechiang zâwk rawh se. Kan bula an awm ṭhat peih loha pawisa erawh an lawm viau chuan kan inen fiah a hun tawh hle tihna a ni ang.

4. An thu ngaihthlâk a, an zawhna chhân peih: Naupang rêng rêng hian thil zirtûr tam tak an nei a, thil hriat châk pawh tam tak an nei ṭhin. Chu an mamawhna chu hriatpui a, an harsatna sutkiansak hi kan tih mâkmawh a ni. Zawhna ngai min zawh pawhin chhân nawn zêl mai tûr. Zilh, hauh leh fuih rengte hi an ning a, an ṭawngna hun siamsak ila, an duh duh sawi sela; an tui zâwng, an nuam tih zâwng te tihpui hrâm hrâm ila, ‘tichuan an lo hlim ang a, an lo hrisel ang a, min zah sawt bawk ang. Kan bula awm nuam an tih phawt chuan khawi lai daikil kârah emaw lênna tûr an zawng reng bîk hauh lo vang.

5. Role model kan ni: Nu leh pa tam tak chuan an thil ṭha lo tihte sim tum chuang lo hian an fate ti ve lo tûrin an ti ṭhin. Awmzia erawh a awm miah lo. Nu leh pa leh u-te hi role model kan ni a, kan tih ang zêlin an rawn ti ve ṭhin. Zu i ina i faten an rawn in ve a nih pawhin a thiam lo zâwk chu nangmah i ni ang. Chuti ang zelin, meizial, tuibur, sahdah, rûkrûk leh hnial hrât thleng pawhin.

6. Discipline kenkawh: Hunbi dik taka thil tih zirtîr te, tihtûr leh tih loh tûr chiang taka hrilh a, an tih dik loh dawhthei taka zirtîr leh an ti duh lo a nih chuan khauh deuh taka enkawl hi discipline chu a ni. Ṭhatna leh ngilneihna zawng zawng sâwm khâwma kan la hlawhchham a nih chuan talhfiak te pawh kan lek ve ang chu, nimahsela, a tâwp khâwkah tak tak aw.

Thil ṭha tam tak a awm a, kan sawiin kan zâwm sêng lo mai zâwk a ni. Rîla rah fanau rochan, malsâwmna kan dawn hi damchhûnga kan buaipui tûrin Pathian min pe a ni. Anmahni aia ngaih pawimawh kan neih chuan kan rawngbâwlna kan hai a ni ang. Fa sual tak neih hi thil zahthlâkah i ngai ang u. Kan duh avanga fel duak thei chu a ni hauh lo, mahse tih ve tûr erawh kan nei. Nu leh pa hmangaihna hian tâwp chin nei suh sela, huam chin nei bawk hek suh se.
Ka lâwm e.

Friday, February 10, 2012

RIAKMAW IANG DAMLAI HRINGNUN

Vanhnuaikhuma
He thu ka ziah hah man hi tu mân min pe lo va, ka phût bawk hek lo. He thu ziak tûr hian tu mân ka beng bulah se se thu dî min hlân lova, eng hla thu ril mah min fah bawk hek lo. He thu ziak tûr hian min ti mah suh se, ziak lo thei lovin chu putar mittui chuan min cho chhuak a. A man pein min leisak dâwn ni ula, eng zâta tam pawhin a man chuang hauh lo vang.

Putar kum 83 mi nên chuan kut thing meuhin kan inchibai lâwp lâwp a, a hmêlah hlim hmêl pu siin lungchhiatna sâr a zâm a, insûm theihna tlachham tih hriat takin lehlam a hawi a, a mittui chu a hru zauh zauh ta mai! A khawhar thu leh a lunglên thu te a sawi lai chuan, kei, mi tlâktlâi lo ber hian eng vânga hnemna thu chhâk chhuak thiam lo nge ka nih? Keimah hi ka inten a, ka inhua a, eng vangin nge tawngkam thiam lo tûra Pathianin min siam, ka vanduai mang e tiin ka rûm vawng vawng a ni. Ka pain hnêmtu a mamawh êm êm laia ka kha a chih tlatte kha thlarau sual hnathawh ti ngam chiah lo mah ila, thlarau thianghlim hnathawh zawng a ni hauh lo vang. A riang ngawih ngawih a, a damlai nun chu zinkawng khawhar takah hmangin, zîng leh zân hi a tân a dang lova, thlasik leh nipui hian a thinlungah pawimawhna a nei hrang chuang bawk hek lo. Chu putar chu ka Pa (ka Ni pasal) a ni.

Ka thianpa nên kan thlenna in (ka u, ka Ni fanu) lam panin dâr 9:30 pelhah kan inzui haw hnak hnak a. In kan luh dâwn chuan ka pa rawn chhuak tûr nên kan intâwk a, “Zânin chu i rawn riak dâwn em?” tiin min zâwt hâ a (heti anga zan rei hi a meng ngai lo, zîng takah a tho va, kawtthlêrah kalin a insawizawi thin). Min lo la nghâk reng a ni tih ka hriat chuan zahawm ka ti hle a, ka rilru pawh a buai kher mai. A zan khatna atanga ka thianpa riah chhuahsan chu ka hreh hle a (ka bula rawn thleng ve a ni si a). Ka pa min sâwmna chu hnial chi niin ka hre lova, mahse, hnial lo thei lo dinhmunah ka ding bawk si. “Naktûk zânah ka rawn riak mai dâwn nia aw” tiin hreh tak chungin ka insawi fel thei ta hrâm a, lungawi vak lova ina a lût lai en chu hrehawm ka ti kher mai.

Ka Ni (ka Pa u) hian Oct. 12, 2010 khân kum 77 mi niin khawvêl a chhuahsan a. Ka pa hi sipai pensioner a ni a, tihian a nung ve tâwk tâwk a ni. Chutia khawhar taka a awm lai chuan kei ve hi min thlahlel ngawih ngawih a, a bula awm tûrin min duh a, nimahsela, ka thei si lo. Ka thlen tlaia ka va lên chuan ani patling, kum 83 meuh pawh a insûm zo lo a nih chu! “I ni chu la dam se chuan aw! A va duat dâwn che em! Nimahsela, tûnah chuan duattu pawh i nei tawh si lo. Kei lah hi tihian mal takin ka awm a, ka khua hi a har êm êm thin a ni” tiin min hrilh malh malh a. Ka tân engmah a ui lova, min tihsak a châk êm êm zâwk a ni tih ka hriatin atân eng nge ka tihsak ve ang tih ka ngaihtuah neuh neuh thin.

Ka thiante chuan zâna haw an ti ta thut mai. Kei lah ka pa hnêna riak tûra ka lo intiam zân chiah a ni bawk si a, ka mang a ang kher mai le. Chuti chuan rilru helhkam nei rêng rêngin hun ka hmang a, kâwla ni a liam dâwn chuan haw ve lo tûrin thutlûkna ka siam fel thei ta hrâm a ni. Ka thiante chuan min chuk malh malh mah se, na ka ti hran lova, pawi pawh ka ti bawk hek lo, a aia pawimawh tihtûr ka nei tlat alâwm.

Zânah chuan a inah ka riak ve ta ngei a, a lâwmna aiin ka lâwmna chu a nêp bîk hauh lo vang. Zîngah chuan ka thawh hmain a tho va, insawizawiin a lo chhuak daih mai a. Ka haw a hun tawh si, ka u pasalin min va thlah a, ka pa chu râl khata a kal lai chiah ka hmu ta! A rawn haw hman a inring a ni ngei ang, nimahsela, a rawn thleng hman ta si lo. In a thlen chuan engtin tak ngai ang maw?

Sunday, February 5, 2012

SECOND before FIRST

Hmânni kan drama zir tûr chu kan thiannu pakhat hi “Lo kal ve la, midang an thei lo maithei a, an aiah i tel dâwn nia” ka ti thla ve rawk a, a lo sa na sa ta mai. “A tîra min thlang hlei lo, midangte tel theih loh palha tel tûr chuan a teuh lo mai” tiin thinrim ang reng deuh hian min chhâng a. Mite hian ‘pawimawh ber’, ‘tha ber’, ‘midang chunga lêng’ nih hi an lo châk mang e. A dik chiah! Kei ngei pawh hi ka bâng bîk chuang hauh lo tih ka inhmuh chhuah phah a, a lâwmawm letling phian.

First nih dâwn chuan a hmasa berin inngaihtlâwmna leh dawhtheihna neih a ngai hle thin. Chutiang ni lova a tha ber nih kan tum nghâl chuan khawvêl kalphung kan her danglam a tûl ngei ang. Chumi avang chuan a tha ber nih tum loh tûr ka tihna erawh a ni lo. A tha ber nih kan tum ang, amaherawhchu, pahnihna emaw a aia hniam emawa kan lo awm a nih pawhin chutah chuan kan lâwm thiam a tûl hle.

Messi, Ronaldo, adt. pawh hi club-a an luh tirhin substitution bench-a an thut châng a tam ang. A tîr atangin club tân ‘backbone’ an ni kherin a rinawm loh. Hun a kal zêl a, tunah chuan ‘an ni lo liam’ kan ti tawh a ni lo’m ni? Chutiang bawkin Rossi, Stoner, Lorenzo; Schumacher; Nadal, Federer, Djokovic, Petra Kvitova; Tiger Woods; Bolt, adt. (a va tam tak êm! Ka sawi sêng lo) an ni ho pawh hian an hun kal tawhah First an nih hmain Second emaw, a aia hniam pawh vawi tam an lo ni hmasa tawh ngeiin a rinawm.

Khawvêl intlânsiakna hmunah hian ‘tha ber’ ‘langsâr ber’ leh ‘mite fak hlawh ber’ nih kan duh fo. A sual hran lo, mihring zia ve rêng a ni. ‘Superstar’ hi khawi hmunah pawh hian an awm vek a, kan awt ru ngawih ngawih thin. Mahse maw, heti ang dinhmuna an din hma hian mite hriat hlawh lêm lo leh ngaihsak lêm lohin vawi tam kâwla ni tla an lo thlîr liam tawh thin asin. Second nih pawha rilru na lêm lo, substitution bench-a thut pawha vui ngai lêm lote hi eng tik niah emaw chuan chawimawina hlan an ni leh nawlh thin. Hlawhtlinna kawngah hian chirhdiak, hlîng, tui kha hmun, thlalêr leh thang hlauhawm tak tak a awm a, balhla kâwr thlengin kan tlûknâ’n zuk awma maw le! Tlu lo tûr chuan fimkhur taka ke pen a ngai a, kan tum ram (vision, dream, desire) thleng a, First kan nih theih nân hei hi hre reng ila, pahnihna nih ngam hi.

Huaisenna tih hi a hrilhfiah dân hrang hrang a awm thei ang. Hnual chuang si lova, ngaihtuahna sâng, tum ruh leh taima taka bei fat fat chung pawha pahnihna dinhmuna ding thiam te hi mi huaisente an ni. An huaisenna chu inngaihtlâwmnain bul an tan a, an huaisenna chu midangte erna ni lovin thianghlim taka el nân an hmang a, an huaisenna chu mi chapote mithmuhah âtthlâk hle mai se, an hnual chuang lo. An huaisenna avângin fak an hlawh lo va, an huaisenna avângin miten lâwmna an neih phah thung. An huaisenna avangin anmahni ngei pawhin an tuar thin. An huaisenna chuan mi tlâwm takah a siam a, an huaisen miau avangin hlauhnain an thinlungah hmun a chang ngai lo. An huaisenna avângin tlâwmna nun zir chawp an ngai lova, an huaisenna avângin a tâwpah an lo hlawhtling a, rah duhawm tak an chhuah thin.

Substitution bench-a thut hi chu a tlâwm thlâk deuh chu a ni ti r’u? ‘Kei ka ni’ inti ve tân chuan he ‘tlâwmna nun’ hi ‘tlâwmlâk nun’ a ni a, a hmuhsitawm bawk êm a ni. Mahse, tlâwmna nun atang chuan hnehna nun a lo pâr chhuak thin. ‘Second before First’ tih thupui hi vawng tlat ila, vui leh vai a tlêm ang a, sawi leh sêl pawh a kiam deuh mah na. Rinnain hei hi kan thlîr: Eng tik niah emaw chuan FIRST kan nih hun a lo inher chhuak ve ngei ang. Chumi hma chu rinawm takin substitution bench-ah hian thu ila, mite atangin hmasâwnna rahbi lo tuk mial mialin lo inzir thiam ila, a tâwpah zawng ‘A ni ber a tel loh te’n le’ tiin min la nawr chhuak tho tho ang. A nghahhlelhawm teh e!!!


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun