‘Hlutna’ hlutna hi eng nge?

“Zodin SBI bula Mahatma Gandhi lim hlutna hi eng nge?” tiin MA kan zir laia kan Professor-in min zâwt a. A hnua ka ngaihtuah leh hian a hlutna chu kan thinlung lamah a lo awm daih a ni tih ka hre chauh a. A lim ngawr ngawr hi a hlu êm êm a ni hran lo, rangkachaka luan pawh ni hlei lo. Pu Gandhi-a thil lo tih tawh leh ram leh hnam tâna a theihna a lo sên zozai te han chhût chuan thinlung lamah a hlu-in, a lim chu thermocol hmang mai mai pawhin siam ta se, a hlu vet vet dâwn mang e.

Mihausa-pa lirthei dah tlar ter tuar, khalh sên loh nei ai chuan thingtlâng-pa tawlailir chu a hmangtu tân a tangkaiin a hlu zâwk ngei ang. Mihausa-pa chuan lirthei hlutna hi a chhût chhuak thiam tak tak lo, a ngah a, a khalh sêng lo va, atân eng nge chuti teh uala a hlut ang ni. Thingtlâng-pa erawh tawlailir chu a neih chhun ngawih ngawih a ni a, a kea vuah tûr bearing pawh harsa taka a zawn hmuh a ni ngei ang a, atân chuan mihausa-pa lirthei panga ai pawhin a hlu zâwk daih ang. Chuti angin sum leh pai pawh hi a ngah chuan chêng 10 hlutna hi an chhût chhuak thiam thin lo, nuai bi-ah an buai avangin. Mi rethei erawh chuan cheng 10 hlutna dik tak a chhût chhuak thiam a, nuai bi hlutna dik tak pawh a chhût chhuak thiam thin.

Miin lehkha thiamin a sâng thei ang ber zir sela, mahni room chhûngah tawm im-in inkhung kerh kerh sela; khawtlâng, kohhran leh a khawsakpui te tâna thahnem a ngaih si loh chuan hlutna eng nge a neih ang? Sum tam tak ziak bo thei tâwka thiamna nei sela, hna sâng thawkin hlawh ringawtah buai sela, a neih rosum te chu midangte tanpuinâ’n ui tlat si sela, ram tân eng nge hlutna a neih ang? Chu ai chuan lehkha pawh zir sâng lêm lo, ram leh hnam tâna mi thahnem ngai te hian mite ngaihsân hlawh lo mah se, an hlutna hi a bûk a rit zâwk ngei ang.

Rangkachak leh lunghlu te hi kan kawt kaiah let rem rum sela eng nge hlutna a neih ang? Chu ai chuan maite pum hnih khat lek pawh khawpuiah chuan a hlu zâwk âwm asin! Chumi avanga thil vâng nazawng hi a hlu e tihna erawh a ni chuang law. Nang leh kei hian eng nge hlutna kan neih ve? Mahni tâna chakai khawrh ngawt hian damchhûng hun tawi te hi kan duhâm hlur mai dâwn êm ni? Ka thiamna sângin, keima ngaihah ka hlutna hi nasa hle mah se, ka ban phâk maia mite ngaihah hlutna ka neih si loh chuan ka hlutna chu a hlu lo tihna a ni ang.

‘Hlutna’ kan teh dân hi kan chhût ngun fo a tha. “Kraws thihna avangin ka hlu-in ka mawi a ni.” Mihring lamah chuan mi rethei leh hnuaihnung ber pawh kan ni maithei, mahse, Pathian ngaihin kan hlu tlat si a ni. Chu chu eng dang vang ni lovin Amah (Pathian) thinlung lamah kan tlâk nat vang a ni. A nih chuan, keini pawh hian hlutna dik leh hlu kan neih theihna’n kan bula mite leh midangte tân kan nung tûr a ni. Khawvêlin a ngaihsân leh a ngaihhlut thil tinrêngte hi han chhût ila, ‘mahni’ sahmim puar nâna beitu an ni ngai hauh lo nia! ‘Hlutna’ hlutna dik tak chu midangte thinlunga hlutna hi a ni. Chumi rahbi hmasa ber chu “Mahni tân ni lova midangte tâna nun” hi a ni.

Read more »

Beiseina nung

Khawvêlah innghahna tùr ka nei lo hi ka lâwmna a ni,

Pathiana innghah nachâng ka hriat phah a.

Sum leh pai ka ngah lo hi ka lâwmna a ni,

Vâna ka ro min hmuh fiahtîr a.

Ka hrisêl lo hi ka lâwmna a ni,

Vân nawm tùrzia min hriattîr a.

Ka hrehawm avangin ka lâwm ang,

Ka nawmna tùr min zirtîr avangin.

Ka lungngaih avangin ka lâwm ang,

Hlimna thurûk min hmuh chhuahtîr avangin.

Beidawnnain min hliamin ka lâwm ang,

Beiseina nung ropuizia min hriattîr avangin.

Read more »

Hmangaihna

Hmangaihna hi hriatthiam phâk rual a ni lo,
‘Hmangaihna’ erawh chuan min hrethiam ṭhin.
Midangte hmangaih dân ka thiam ne-maw,
Min hmangaihtu hmangaihna erawh ka hai si lo.

Hmangaihna hi mit delin hre ṭhin mah ila,
Min hmuh hmaih ngai si lo.
Mihring chuan mitin kan hmu a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan thinlungin.

Mihringte chuan hmangaihna hi mak kan ti a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan min zirtîr ṭhin.
Hmangaihna avangin mittui a luang a,
‘Hmangaina’ erawhin a hru hul ṭhin.

Hmangaihna avangin miin a nunna a chhat a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan nunna a ngaihlu ṭhin.
Hmangaihna avangin kan tuar a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan kan hrehawm a phal si lo.

Hmangaihna avangin kan ṭap a,
Hmangaihna erawh chuan hlimna thlen a tum ṭhin.
Hmangaihna avangin kan nui a,
‘Hmangaihna’ chu a lâm ṭhin.

Hmangaihna hi kan zawng a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan min kalsan ngai si lo.

Read more »

Tû tih nge?

Kan unau zînga a upa ber mipa hi ṭawngṭial takin ‘black sheep’ an tih ang hi a ni ve a. Kum tam tak chhûng kan lo buaipui ve tawh a, ṭawngṭaisak mai lo chu tih theih kan nei lo. Nikum khân vanneih thlâk takin Pathian a tawng ve ta a, a nun chu a inbingbilet ti ila a chiang berin ka hria. Ni tin deuh thaw rui reng ṭhin, chhungkuaah leh tuallaiah buaina siam hrât tak kha a lo ‘danglam’ ta a. A nun ni tla tùr ang maia uai thla tawh leh ngui; khawvêlah hlimna zawnga hmu si lo, thinrima tlâk leh si ṭhin kha favang ni chhuak ang maia êng mawi leh thianghlimin a lo chhuak leh ta! Tû tih nge ni ang le? Keini chu kan ni lo.

A nun siam ṭhat nân Home-a dah hial te kan tum a, mihring lam aṭang chuan ‘a tâwp’ chiang hle. Beidawn hnu-ah engkim tithei, thinlung lung anga sak pawh tisa anga tinêm thei leh A ‘Thu’ pawh ruhtuah leh thlîng phel hrang khawp hiala chhun thei chuan ‘danglamna’ a rawn siam ta a ni. Hêng zawng zawng hi tû tih nge?

Mi ṭhenkhatin Pathian awm an ring lo va, mihring leh thilsiam dang rêng rêng hi inthlah chhâwng zêla lo awm (evolution)-ah an ngai fo. Pathian awm ring lo ho hian inanna an nei vek – Pathian hi chhût chhuah an tum ṭhin. Mihring te chu kan inchhui a, kan inchhût a, science thiamna sâng tak avangin khawvêla thil awm zawng zawng deuh thaw te chu kan hmuchhuakin kan finfiah thei alawm. Chuti ang tùrah chuan Pathian hi an chan a, mahse, an chhui chhuak zo si lo. Mihring mitin an hmu lo va, a ṭawngkam takngial pawh an bengin an hre bawk hek lo. Pâwn lama thil awm, lang thei thil rêng rêng hi hmasâng aṭanga lo awm tawh a ni a, chu chu miin a thluak hmanga a chhût chuan ‘khawvêl kalphung pangngai’ (natural law) tiin thutlûkna a siam ngei ang. A dik alawm. Khawvêl kalphung pangngai a ni rêng e. A nih leh he ‘kalphung pangngai’ kan tih awmtîrtu hi tu nge? Hmasâng aṭang tawha chhum lo chat lo leh chhe lova lo kaltîrtu hi tu nge?

Pâwn lam landân chu thuhran ni se, chhûngril lam hi kan chhût fo a ṭha âwm e. Ka u thinlung, lung anga sak tituiraltu kha kan ṭawngkam thiam vang a ni lo a, kan mize entawn tlâk vang pawh a ni bawk hek lo. Pathian awm ring lote pawhin hei hi chiang takin an hria – chhûngril lamah hian eng emaw chuan a thawk ṭhin tih hi. Mahse, an haider ṭhin. Mihring nun thlâk danglam dawrh theitu chu tu nge ni ang? Lehkhabu ṭha tak tak kan chhiar avang te, fuihna thu ṭha tak tak kan dawn avang te hian danglamna eng emaw chen chu kan nei thei. Mahse, nun thlâk thleng a, chhim leh hmâr anga inhlat leh danglama siam theitu chu mihring mai a ni thei lo hrim hrim a, khawvêl kalphung pangngai mai hi a ni thei bawk hek lo. Zu leh ruihtheihthil hrang hrang tia kawhmawh bâwl ṭhin nundân thlâk danglam hlawk theitu chu tu dang nge ni ang? Cigarette zûk leh sahdah hmuam mai mai pawh mi tam takin sim harsa an ti a nia. Nundân thlâk thleng hlawk phei chu mihring taka tih theih rual a ni lo. Lo theih ta pawh ni se, a khingbai tho tho ang. A nih chuan tû tih nge ni ang le?

Kan thinlungah hian ‘thusawitu’ a awm ṭhin – Pathian emaw Setana. I ngaihthlâk a, i chian duh phawt chuan i hre ngei ngei ang. Ngaihtuahna leh suangtuahna mai a ni lo tih pawh i finfiah thei bawk ang. Chu ‘Aw’ chu kan hre ṭhin a, min thunun pawh an tum ṭhin. He ‘Aw’ ngei hi alawm Pathian min rintîrtu leh rin lohtîrtu chu. Thlarau Thianghlim ‘Aw’ chuan Pathian min hnaihtîr a, Setana ‘Aw’ erawh chuan min hlattîr mai ni lovin ring lo tùrin min pui a. Pathian awm lohzia ‘dâwt thu’ min rintîr ṭhin. Miin Pathian awm a rin loh pawhin hei erawh a ring tlat – Setana a awm tih hi.

Kan thinlung hi eng vanga bum hmang chhe lailet dêr nge a lo nih? Kan thinlungina a ngaihtuah ang zêlin kan che chhuakin kan nung ṭhin. Chu ‘thinlung’chu neitu nih inchuhin he ‘Aw’ pahnih te hi an inbei ngar ngar a ni. Duhthlanna erawh a neitu mihringte chungah a innghat thung. Eng vangin nge kan lo pian? Eng vangin nge kan thih leh si? Hêng zawng zawng ruahmantu hi tu nge ni ang? I hre lo a nih pawhin hei erawh i hria – hêng zawng zawng ‘awmtîrtu’ hi chu a awm a ni.

Read more »

Hmeichhe bazar-pui hi chu a...!

Nimin chu nula pakhatin “Min bazar-pui lawk la” a ti teh tlat a. Kei, vâl zawnga luck-na dawidim phul ve loh, ‘Bei nge sei rûn dung’ tia miten hlawhtlinna an hmuh thin laia la tlawngâwl ta fo chuan, ‘a ni tak alawm le’ tiin tha tho zet, mahse inthup tak siin ka bazar-pui ve ngei alawm. A rei deuh deuha a ninawm tulh tulh...!

Hmeichhia leh mipa hi danglamna tam tak kan awm a, mipa ‘ti kher kher’ tawh laklawh lah hi an khirhkhiap êm êm a. A chuti lo lam lah chuti hlauh chu. Hmeichhia hi chu ‘neuh neuh’ an ngah hrim hrim a, an neuh neuh reng mai ni. Tin, ngaihdân han siam fel ve maina âwmah pawh an kawi an kawi a, a tâwpah a tîra an ngaihdân tho kha an thu ruang zalhna a ni leh tho thin.

Lei tum nei sa, a thil lei duhna dâwr hming nên lama hre sa thlapin kan kal a. Dâwr lian takah chuan kan lût ta a, a thil duh chu luh tan tirh veilamah chuan a hmu nghâl a, “Hei hi alâwm” tiin a kâwk va a. A en anga a lei mai dâwn emaw ka tih laiin “En kual lawk ang” a ti teh tlat a, dâwr chhûng zawng zawng chu kan fang kual tan ta a le! A en kual dun dun a, a lei dâwn emaw ka tih tawh hnu-ah a dah a, a dang a en leh a. Chuti ang rêng rêng chuan a hnungah thuawihna fahrin duhawm tak chuan ka zui dat dat reng mai a ni.

Chu dâwrah tho chuan mipa pahnih hian hmeichhia an lo kalpui ve ve a. An pahnih chuan an hmeichhe kalpuite ve ve thil lei tùr – kawr, pheikhawk, T-shirt, adt. – an pawmsak tûn a. An dawhtheihna leh ngilneihna kha fak tlâkin an lantîr a ni. ‘Anni ai zawngin ka chan a tha hret e’ ti rilru chungin lungawi zêl ka chîng ta a. Ka nui ve thei ta!

Chutia kan kual kan kual hnu chuan, kawngka lam hnaihah kan phei leh a, a lei duh tak chu a lâktîr a; rawng chi hrang hrang a tam si, duh thlan tûrah a buai leh tan ta! “Khawi hi nge nalh ang?” tiin min han râwn leh rih thin. Mahse, hemi thu-ah hi chuan ka inzir fing tawh a, nalh ka tih zâwng pawh sawi chuang lovin “A nalh vek mai, i inhmeh vek ang, nangma thutlûkna kha a pawimawh ber” ka’n ti zaih mai a(h)! Hmeichhia-in heti ang huna min râwn rêng rêngin kan duhdân sawi miah loh tùr; a chhan chu, anmahni thil tùrah na nâ nâ chuan kan duhdân aiin an duhdân an dah lal ngei ngei thin. An mita mawi ber kha lei se buaina kan pumpelh a ni mai!

‘Chuan, rei fê a inngaihtuah hnu-ah kan luh tirha a mit la ber chu a lei ta nge nge a. Kan hun khawhral uiawmzia te kha, mahse, sawi lan chi a ni si lo. An duh tak an lei tawh hi chuan an kâ pawh zen ila min seh nachâng rêng an hre lo. “A tha ber, a mawi ber, i inhmeh lutuk tlat” han tihpui luam ila, restaurant changkâng takah eitùr tuihnai tak tak ei tùra kal nghâl a ni mai!

Read more »

Sual fa lu bâwk

Nula mawng khal tha tak mai inthial vêl han hmuh hi chuan mipa fa chu kan meng pâwng hlawt hlawt mai lâwm! “Kei erawh chuan, tupawh ngaih châka hmeichhe melh apiang chu, a thinlungah a uire tawh reng a ni tih ka hrilh a che u” (Mathaia 5:28). Hnial khân lah hi hre tak a ni. Sual fa lu bâwk ka tla nghâl pang mai!

Upa Ngurthantluanga chuan “Nula leh tlangvâl in awm fâlin in kutte kha ninhlei tîr lutuk suh u” a ti. Phuar beh ang maia awmâwl tîr reng zawng mi fel te tih âwm tâwk lek a ni. Kei, sual fa lu bâwk tân zawng a teuh lo mai!

“Sual ngam chein awm suh la, thatnain sual chu ngam zâwk rawh” (Rom12:21). ‘Thatna... thatna...’ tih te chu a, ka tlin lo hrim hrim. “In hmêlmate chu hmangaih ula, a tiduhdahtu che u chu tawngtaisak rawh u” (Mathaia 5:44) tih ai chuan “I vêngte hmangaih la, i hmêlma haw rawh” (Mathaia 5:43) tih te hi zawm nuam hi ka tia.

“Misual dodal suh u; i biang ding lama bengtu hnenah chuan a lehlam pawh dawh rawh” (Mathaia 5:29). Misual te chu do tûr emaw ka ti mai asin! Ka tla nghâl nal nal. Ka biangah te chuan min han bêng na teh se ‘bur’ a ni mai. “Tupawh a unau ‘mi chhawih pa’ ti apiang chu, rorelna sânga a chungthu rêl a ni ang; tin, tupawh ‘mi â pa’ ti apiang chu, hremhmun meia kal tlâk a ni” (Mathaia 5:22). Chu, hremhmunah pawh ka thlâk nawn awn awn hmêl riau!

“I kutin emaw, i kein emaw a tihtlûk che chuan, tan la, paih daih rawh” (Mathaia 18:8), ka huat zâwng tak. Khawi lama kut leh ke bûl nih te chu a! Hei hi ka duh daih zâwk “Mit aiah mit, ha aiah ha” (Mathaia 5:38). Pa taka chêt vêl hi a nuam alawm le, ti r’u? “In Pa vâna mi a tha famkim angin in tha famkim tûr a ni” (Mathaia 5:48). Pastor leh Upa-te chungchâng thu a sawi a ni lo maw? Kei zawng sual tak ka nia.

Suala hrin, suala châwm len, suala thi leh mai tûr tân chuan Isua Krista thu hi a tha famkim deuh mah mah a ni. NIMAHSELA, Krista thisen tlanna a zârah THIAM CHANG kan lo ni leh hlauh si. Chu tlanna chu rinnaah a famkim thin. Paula’n “Ni tin ka thi thin” (1 Kor. 15:31) a tih te kha dâwt pawh va ni suh. Zawm tûr ‘thu’ tam tak min pe a, mihring tân a tina tin chi pawh a ni lo. Chuvangin ‘ni tin’ sual simin kan thi thin tûr a ni. Chu chu tling lo chunga Pathian mithmuha famkimna a ni si. Sual fa lu bâwk, luchhîp atanga ke lêr thlenga pânchhia vei mah ni ila, Krista thisenah chuan silfai kan ni. Eng khaw sawi set set lova ‘Amen’ pêk thuai thuai na tham maw le. Han pe hmasa phawt ula!

Read more »

Si... Si lo...

Heti ang mi hi awm ta se...

1. Zei si, hur si lo.
2. Ril si, mûk si lo.
3. Fel si, chîmlîm si lo.
4. Hausa si, chapo si lo.
5. Hmêl tha si, lerh si lo.
6. Inren si, uikawm si lo.
7. Zau si, zuamawm si lo.
8. Rilru chak si, inla si lo.
9. Duhawm si, hir-ha si lo.
10. Uluk peih si, khirh si lo.
11. Harhvâng si, ninhlei si lo.
12. Chîk peih si, ninawm si lo.
13. Thil hre si, mi rêl ngai si lo.
14. Taima si, midang phût ngai si lo.

Nupui/pasal/fate atân kan duh awm si, phû kan inti âwm bawk si lo!

Read more »

Mizo tawng thenkhat

Mizo tawng hi a har kan ti thin a, a dik a ni. A ziah dân thu-ah phei chuan ziah dik thlap hi harsa tak a ni. Ama’rawhchu, fimkhur takin ziak ta ila tuna kan ziah dik loh tam tak hi chu a ziah dik theih ngeiin a rinawm. Thiam leh thiam lovin kan hman sual langsâr zual deuh deuh 3 lek ka’n târlang ve ang e.

1. Thih chhan: Mitthi kan neih rêng rêngin YMA board-ah ‘Thih chhan’ tiin kan ziak ṭhin. Hei hi a dik hlel deuh. ‘Thih chhan’ chuan lukhâwng leh nghawng lian tham deuh a nei ṭhin. Kha thihna kha a ṭha zâwng emaw ṭha lo zâwng emaw chhan nei a ni tihna a nih ber mai chu. Isua rawn thih chhan chu keini misualte chhandama kan awm theihnâ’n a ni. Chuvangin ‘thih chhan’ tia ziak lovin ‘Thihna chhan’ tia ziah zâwk tûr a ni. Thihna chhan kan tih chuan natna emaw, accident emaw, eng emaw thil dang vanga thi a ni tihna a ni.

2. Ka sikul luh lai: He thu pawh hi mi tam takin an sawi/ziak sual fo. ‘Ka sikul luh lai,’ ‘Ka college kal lai’ te kan ti a, a dik lo. Sikul/College kha kan ta a ni lo va, chuvangin ‘Sikul ka luh lai,’ emaw ‘College ka kal lai’ tia ziah/sawi zâwk tûr a ni.

3. Nân: ‘Nân’ tih hi hmân aṭanga hman ṭhin, dik nia kan ngaih a ni. Amaherawhchu, kan ziahdân erawh a dik lo fo. ‘Nân’ tia ziak lovin –nâ’n (suffix+short) tia ziah zâwk tûr niawm tak a ni. A chhan chu ‘na atân’ tih lâk tawi a nih hmêl si a. Entirnâ’n: “Chakna ka lo neih theih nân harsatna hmunah...” tih aiin “Chakna ka lo neih theihnâ’n harsatna hmunah...” tih zâwk ni se. A kaih tawi lohvin ziak/sawi dâwn ta ila “Chakna ka lo neih theihna atân harsatna hmunah...” tiin ka ziak/sawi leh tho âwm si a.

Read more »

Hmêlthatna Thurûk

“Ngai teh, i mawi e, ka hmangaih, ngai teh i mawi e;
Thuro an iang e, i mitten, i hmai khuhna phênah chuan.
I sam chu kêl rual, Gilead tlâng panga bawk ang a ni.
I hate chu berampui rual hmul meh hlim,
Bual zawh hlim ang chu a ni.
I hmuiten an iang e, Sâpsen zai,
I biangten pawmgranet phel an iang e.
I nghâwngin a iang e, Davida kulh bîng sâng.
I hnute pahnih hian a ang, no pahnih,
Sazain phîr a neih, lilî par zînga tlâte chu.
Ni nêma, hlim a her bo hma loh chuan
Ka kal nang e, murra tlâng leh
Beraw mual lamah chuanin.
I mawi zo ngei e, ka hmangaih chu,
Nangmahah demawm a awm lo ve.”
-Bible

Ni e, a mawi a ni, a nalh a ni, a hmeltha a ni, a duhawm êm êm a, sawiselbo a ni ngawt mai. Tu chu maw? A chunga kan chhiar tâk khi mawle. Eng vang ngawt chuan? A hmangaih miau avangin.

Shakespear chuan hmêlthatna chu a thlîrtu mitah a awm a lo ti daih tawh a, a dik viau mai e. Chu bâk pawh chu a la awm a, a ril ber leh a bulpui ber chu hei hi a ni. Hmêltha tam tak an awm, hmai tlâng that vângte, ngo vângte pawh hian eng emaw chen chu a that ve theih viau mai. Mahse hmêlthatna thurûk, ril ber chu thinlung, nungchang leh mizia-ah hian a awm daih!

Hmai tlâng tha fel vîng vêng, a hmui pawh zohniar kaihluih ang hiam, hmuhnawm thama Siamtu kutchhuak, thianpa Siama’n Pâri a sepui thlîr vawng vawng tluk hiala hmêl duhawm pawh a awm theih e. Mahse a hmêl tak lanna chu a Nungchang a ni a, a nungchang a mawi loh chuan hmaifang tha viau mah se a hmêltha tluantling tlat lo. VDP Khuang nih leh darfêng mit fûkna ni chung chuan hmêlthat a har fu ang. Hnung lam atanga mite sawi sep nih leh aw thâm nalh apiang leh thu thlum nazawng ‘Amen’ thei zêl tân chuan hmêlthatna hi lei mai tûr avâng viau ang e. Tha emaw an intih lai khân an confi. sual dêr thei nia.

Saw chu a va hmêltha teh reng êm! MAHSE... ‘Mahse’ tih a tel tawh rêng rêng hi chuan khawvêl hi a buai zo vek thin. A hmêlthatna kha a nunin a thaichhia a, a ngona leh a fai serna kha a nun thimin a pawlh bâl thin. I hmêl leh i pian nalhna chauh i chhuang a nih chuan midang paw’n i hmêl leh i nalhna chauh kha an duh a, i nun tak tak kha an duh lo tih hria ang che. Nangmah pawh i inten chuan midang bum thlûk chu tum duh ting suh, i nun rimchhia an hnim hnaih hunah an tlân bosan leh tho tho ang che.

Nun chhûngril thatna nei si lo, pâwnlam landâna ‘puak’ ti ve si, lo buaipui viautu chu a buaipuia nên khân an danglam tak tak chuang lo. Natna thuhmun vei leh nihna thuhmun chelhtute an ni. Kawng lehlamah chuan chutiang mi chu an inkawp rem duh phian, an hmêlchhiat ve ve avangin! Hmêlthain an duh lova hmêlchhia bawk an thlan mai loh nâkah. Nuam ti takin lêng vêl thin mah se, an Nu leh Pa erawh chu lungngai chal dawmin an kun ngawih ngawih si a ni. Chutiang khawpa nu leh pa rilru tihahtu, hmêlchhe bawk si han nih chu khawvêl vawi khat lo pian ve manah a vanduai thlâk teh e.

Dârthlalangah uluk zetin inen la, lungawi loh avanga kal tau nghawng nghawng pawh ni la, kîr leh teh. Va inen chiang leh la, i hmai leh i pian ringawt ni lovin i nun kha uluk takin han thlîr vang vang zâwk teh. I nundân kha a that a, nungchang mawi i neih phawt chuan hlim rawh, nasa takin lâwm rawh, nang bâka hmêltha an awm chuang lo. Mi tam takin tha ti lo che mah sela, i nun thlîr chunga tha titu che kha midang zawng aia hmêltha a ni ve tho asin. I hmêl kha a zavai a ni lova i nun kha a pawimawh dân a lian zawk daih.

A pahnihnaah chuan hmangaihna avangin mi hi an lo hmêltha thin. Misual leh mi tlâktlai lo ber pawh ni se, mi’n a hmangaih miau chuan ama tân chuan ani tluka hmêltha he khawvêlah hian an awm thei chuang lo. Hei erawh kan sawifiah thiam phâk bâk a ni, miril, mifing, mithiamte hrilhfiah atâna dah mai chi pawh a ni lo. A thûk êm a, pâwnlâng deuha lang siin a ril ngun a ni. Chuvangin he hmêlthatna hi chuan mi eng ang nge tih a thlir lova tha a ti tawp mai a ni.

He khawvêl zaupui maiah hian hmêl ringawt pawh a sang a sang, a sing a sing, a nuai... a, a tam lutuk tlat. Hmêltha pawh an tam, chhe fe fe phei chu an tam zâwk daih ang. Mahse kan thlîrna tarmit i thlâk ang u. Hmêl atang ringawt chuan tehfuh a har tihte chu kan hriat theuh kha! Mi nungchang atangin thlîr ila hmêltha dik tak leh hmêlchhe dik tak kan hmufiah thei ang. He hmêlthatna thurûk, ril leh ualau tak si hi mi tam takin kan thlîr khûm fo thin. Enga pawh chu lo ni se, mi zawng zawng hian hmêlthat kan duh vek. Hmêlthat i duh tak tak a nih chuan i Nun kha fimkhur phawt mai teh.

Read more »

Hmeichhe thenkhat han nêpzia hi!!!

‘Nêp’ tih tawngkam hrim hrim hi a dawngtu tân chuan a lawmawm lêm loh viau maithei. “Hmeichhe finin tuikhur râl a kai lo” tih tawngkam te pawh hmeichheho chuan an helh ve viau tak kha maw le!

1. Hmeichhe pakhat chuan a bialpa hnênah a facebook password a hrilh a, a bialpa chuan a account chu a tihbuaisak vêl! Engmah a sawi ngam lo nia, “A la siam tha leh mai ang” a ti vêl! Heti ang mi hi an tam nia, dawih hlawm chuan!
2. Hmeichhe pakhat chu a bialpa-in a facebook account a deactivate tîr vêl! A rûkin account thar a siam a, hming lem a hmang a, a thlalâk pawh a dah ngam lo vêl!
3. Hmeichhe pakhat chu nuthlawi a ni a, facebook-a a bialpa thlalâk/status rêng rêng comment/like a pe ngam lo vêl! A bialpa-in ‘ti suh’ a tih vangin! “Enga ti nge chutia a tih?” tia ka zawh chuan “Min zahpui a niang” a ti mai a, lungawi takin a awm ve tawp!
4. Hmeichhe pakhat chuan ngaihzawng a nei ve a. A duh thlu ngang nge ni, a bialpa chuan pawisa te a dîl thin a, ani lah sawrkar hnathawk, hlawh nei a lo ni bawk nên, a pe leh mai thin. A awmdân atangin a bialpa chuan a hmangaih tak tak lo tih a hriat a, a sum leh pai chiah a duh tih a hriat hliah hliah. Mahse, ka thiannu chuan zuk then ngam tlat lo va!
5. Hmeichhe pakhat chu a bialpa-in a phone a kawlsak vêl! In la sitiric tiah tiah! Eng tin mah zuk sawisêl ngam lo va!

‘Zalênna’ tih awmzia hi hmeichhe thenkhat chuan an hrethiam miah lo. Ka thiante pawh chu “In nun hi a hrehawm âwm mang e, hlauthâwng rêng rêngin hun in hmang chu a ni âwm si a” ka ti ve vawng vawng thin. A ngaihna tak pawh ka hre lo, inneih hma hawt atangin bawih tlukah an insiam a ni ngawt alâwm le! ‘Hmangaihna’ an tih te hi heti ang hi em ni dâwn? Ka hrethiam ta hauh lo, sipai bo ka bâng! Kei chuan ‘nêp’ the the hi ka tia!

Read more »

Zawhna ?

John Simone chuan “The key to wisdom is knowing all the right questions” a ti. Finna bul chu zawhna dik tak hriat fiah hi a ni ti ila a dik ber awm e. Zawhna hriat fiah loh avangin zirlai naupang leh competitive exam ṭhin mi tam takin chhânna an pe sual fo rêng a ni. Chu chuan an nun kal zêl tùrah hlet a chhuah ve châwk ṭhin.

Zawhna nangmah i inzawh ang zêl kha i nun kal chho dân tùr chu a ni. Nangmah kha zawhna i inzawh tlêm chuan chhânna pawh i hmu tlêm ngei ang. Zawhna ṭha leh tam zâwk i inzawh chuan chhânna ṭha leh ṭangkai i hmuh belh zêl ang.

Mi ṭhenkhat chuan anmahni chungchangah ‘tiang hian zawhna an siam ṭhin “Eng vangin nge ka vanduai bîk êm êm?” “Enga ti nge hetiang dinhmunah hian ka din bîk?” Heti ang zawhna ṭha lo, mahni leh mahni kan inzawh rêng rêngin chhânna pawh a lungchhiat thlâk lam kan hmu a; mahni inkhawngaihna leh indahhniamna kan neih phah a, kan nun a chawhnuin nguina leh hnualna thlarauin min buan hneh fo ṭhin. Zawhna ṭha zâwk “He thil aṭang hian eng nge ka zir chhuah theih ang?” “Heta ṭang hian hmasâwnna tùr eng thil nge awm?” “He harsatna leh buaina hi hnehin eng tin nge ka tâl chhuah theih ang?” tihte hi kan inzâwt fo tùr a ni. A chhan chu hmasâwnna leh hmalam pan zêlna tùr atâna rahbi pawimawh tak a ni si a.

Zawhna ‘ṭha lo’ ni lovin zawhna ‘ṭha’ chauh inzawh nachang hria ang che. Ka lâwm e.

Read more »

Thinlung nuihza

Piang lo tùra mawi, Chûnnu-in min chawi;
Ram nuam ka fang lo, Chhîngmittui a ko.
Khawiah mawina chu? Khawiah hlimna chu?

Sakruang a mawi e, Ka dem hauh lo che;
Seih zùnah uaiin, Finna kalsanin,
Tlân bosan mah la, I thinlung mawina.

Mahse e, ka thian, Rilruah a lian;
Pâwn lam hlim siin, I seih mawi viauin,
Thinlung ngui si se, Dam i ni em le?

Nuih a zawngah chuan, Pâwn lam seih ai chuan;
Thinlung nuihza hi, Seih mawi ber a ni.
Pâwn lam tap mah se, Thinlung nui rawh se.

Read more »

Lirthei kan khalhin

Sawi ngai lova lum niâwm tak hi sawi nawn a ngai fo thin! A mawh lo ve, ram thang lai ni miau hek i. Lirthei kan enkawl dân, khalh dân, chuan dân leh chhuk dân chungchanga zirtùr (lesson) hi i zir tha leh teh ang u.

Documents kim leh valid. A hmasa berah chuan lirthei kan leiin documents kim leh valid kan nei thuai tùr a ni. Traffic police-in min check lo mah se, documents kim leh valid tel lova lirthei khalh chhuah hi dân palzùtna a ni. Traffic police avanga documents nei kan ni lo va, lirthei kan neihna tùra thil tûl a nih vang zâwkin documents fel thlap kan nei tùr a ni.

Lirthei khalh chhuah hmaa enfiah. Chhùn laia head light ON vê vû, 2 wheeler side stand tla chunga tlân vung vung, signal light phe zauh zauh chunga tlân ngîl pût pût te hi ka hmu fo mai. Khâwl thil a ni a, fel hlel a awm theih avangin tlân chhuah hmaa enfel hmasak zet hi a finthlâk hle.

Engine off suh. Thenkhat lirthei nei ve hi chu neih zawng zawng bâkah pûk chawpa lei an tih hi kan ang âwm mang e. Kawng chhuk tlân hlek se, engine an off nghâl thuai thin. Hmân deuh pawh khân New Secretariat Complex-ah engine off avangin accident-ah an thih phah tawh kha. Tûnlai car chhuak thar phei chu power hmang deuh vek a ni tawh a, engine off chunga lirthei khalh hi chêtsualna kotlânga dinna a ni.

Lawmthu sawi dân. In pass emaw, hmêl hriat hmuh avanga horn hmeh rîk hi thil zahthlâk a ni. Lawmthu sawi nân chuan lu bûk/nuih zauh emaw, tawngkaa sawi mai hi a mawi ber. Lawmthu sawi nâna hman tùrin horn hi an siam lo.

Road sign ngaih pawimawh. Road sign hrang hrang a awm a, kan ngai pawimawh tùr a ni. Speed limit-te pawh hi a awm ve ngei a, mahse kan hmang tangkai lo hle. Delhi-a Punjabi taxi driver pakhat chu Taj Mahal kal tùrin miin an hmang a. A tlân chak vak lo va, a passenger pakhat chuan “I tlân chak ve deuh thei lo’m ni?” a ti a. Ani (driver) chuan speed limit intâr chu a kâwk ringawt a. A passenger chuan “Midang pawhin min tlân pêl zut zut tho alawm” a ti a. Driver chuan “Midang chu midang an ni a, kei chuan he ram (India) hi ka hmangaih a, dânin speed limit a siam chu ka zâwm mai tùr a ni,” tiin a chhâng. Keini pawhin kan ram hi kan hmangaih a nih chuan kan ram dân hi kan zâwm ve tùr a ni dâwn lo’m ni?

Helmet khum. 2 wheeler kan khalha helmet kan khum thin hi eng dang vang ni lovin kan ‘himna’ tùr a nih vang a ni. India ram khawpui thenkhatah chuan a hnung zâwka chuang pawh helmet an khumtîr thin. Hei hian himna an ngaih pawimawhzia a tilang chiang hle. Traffic lam thuvawn ‘Your safety, our concern’ tihte hian kan himna an duhzia a tilang a, mi man ringawt châka duty an ni lo tih a hriat theih âwm e.

Signal light leh thil dang. Kan pênna tùr hmun kan thlen hma metre 10 emaw a aia hlaa kan la awm laiin signal light kan ti êng thin tùr a ni. Kan pênna tùr hmun thlen dâwn têpa tih ên a, kawi thut te hi tih eih loh tùr. Thenkhat chuan mi kan pass dâwnin ‘min tlân pêl rawh’ tihna ni fahmiang, dinglam signal light kan ti phe leh tut tut thin. Signal light kan tihphêtna lamah khân keimahni kan tlân dâwn tihna a ni zâwk si a, vei lamah kan tlân ang lawi bawk si! Tin, khawpui chhûngah rêng rêng zânah head light ‘high’-in tlân phal a ni lo a, ‘low’ vekin dah tùr. Midang nêna kan inpelh dâwnin light down nachâng kan hre tùr a ni.

Tu nge zah tùr? Chho tlân rêng rêng zaha ken hmasak thin tùr. Main road-a tlân hi kawng pêng atanga rawn lût tùr aiin an lal zâwk zêl bawk. Tlân hmasak inchuh a, inhnawh vak vak te hi thil zahthlâk a ni. I bula mi kha kian la, zah takin tlân hmasaktîr la, chutichuan i tlânna tùr kawng a thâwl hawk mai ang.

Khawiah nge overtake tùr? Khawpui kawng a ni emaw khaw kâr kawng a ni emaw one way ‘lane khat’ kawng a nih phawt chuan overtake phal a ni lo. Mizoramah erawh overtake hi ‘tùr’ emaw ti kan kat nuk ta. Traffic a jam-in 2 wheeler te pawh an ding ve mai tùr a ni a, lirthei dang kâra lo inzeh ve chhên hi a lehkha thiam lo hna lutuk. Tlân pelh duh avanga horn hmeh rîk phei chu inzah lohna a ni a. Ram changkângah phei chuan thinrimah an la hial thin.

Kawngpui hi mipuite ta a ni. Thenkhat chuan road tax kan pêk avangin kawngpui hi kan ta bîk emaw tiin mihring kea kal te hi kan ngai pawimawh lo fo. Dik tak chuan kawngpui hi mipui, kea kal te ta a ni mah zâwk asin. Sawrkar pawh hian mipui kea kalna tùr hi a ngai pawimawh hmasa ngei ngei tùr a ni. Kea kal te an pawimawh hmasa ber a, chumi zawhah lirtheia kal te.

Driver mawhphurhna. Private, Taxi leh bus driver/conductor-te mawhphurhna hi a sâng hle a. An passenger-te hrisêlna leh himna an ngai pawimawh thin tùr a ni. First Aid-te hi a mawi atân chauha dah lovin a tùl huna hman tlâk ni tùrin an enfel thin tùr a ni. Tin, an passenger-te dropping zone/stand-ah chauh an chhuktîr thin ang. Driver-ten an passenger-te an control tùr a ni a, traffic jam avanga duh duhna hmuna an chhuktîr ngawt thin hi a dik lo. An chhuktîr dâwn a nih pawhin lirthei dang lo tlân a awm em, a him tâwk em tih an enpui hmasa zet tùr a ni.

Dropping zone leh stand. Mipui chanvo sawi tel ve ta ila. Thenkhat chuan lirthei kan chuanin dropping zone/stand ni lo, kan duhna leh remchânna hmun apiangah chhuk kan tum mai thin. Hei hi thil dik lo leh him lo tak a ni a, chêtsual palh hlauhawm tak a ni. Dropping zone/stand-a chhuk mai hi a finthlâk hle.

Khawiah nge kawng kân tùr? Mizoramah chuan zebra crossing-te hi a awm mumal si lo va, duhna hmun hmunah kawng kan kân leh ngawt mai thin. A theih hrâm chuan traffic police awmna bul hnai pan hrâm hrâm a tha. Tihpalh thil thu-ah lirtheiin min su ta se, kan thiam loh liau liauah pawh lirthei khalhtu khân thiam loh a chang dâwn tho tho si a.

Rawtna. Khawpui tâwt leh chêp taka chêng kan ni tih hi theihnghilh lo ila. Sikulpuikawn atanga tennis court thleng (via Peter Street) sâwn one way-in kal phei sela, Treasury traffic point atanga sikulpuikawn thleng hi kawng chung lamah one way bawkin kal phei leh bawk sela. Tin, Sikulpuikawn atanga Mission Vengthlang chhuk thlâkna short-cut hi a te-in a chêp êm êm a, mihring kea kal tân a him tâwk lo va, chuvangin LMV tlântîr lovin 2 wheeler chauh tlântîr ni sela. Mizofed atanga Vanapa hall hnuai, Temple zuk pawh thlâkna pawh hi 2 wheeler chauh tlân phal ni se. Vaivakawn atanga Bazar Bûngkâwn pan chhohna (via Dawrpui Vengthar) pawh hi a tein mihring kea kal an tam si a, 2 wheeler chauh kal phal ni se. Bazar lam atanga lirthei rawn tlân, Zodin traffic point-a kual thin hi tihtâwp ni bawk se. Khawpui kawng a te-in a chêp si a, a theih chen chenah one way-a tlântîr dân ngaihtuah hrâm hrâm a tha. A lo kual deuh a nih pawhin kan hêl tang tang mai a niang chu. Chu chu kan vaia that tlânna tùr a ni si a.

Read more »