Thursday, December 17, 2015

Pathian lungngaih ni kan lâwm



Hun leh ni a liam a, favang khaw thiang paw ruih mai chu thlasik daifimin a rawn far ral titih ta! Nipui thaw thin mah se, thlasikin khawng namên loin min hmet leh a. Nun inbingbilet neih tum lo mah ila khawvêl hi zawng a inbingbilet ve hrim hrim.

Kum 2000 chuang liam taah khan Pathian hmangaihna chuan a kuang a fâwn liam a, van ropuina – nuam zawng zawng awmna leh chawimawina famkim a dawnna hmun – kalsanin mihring suala bo tawh chhandama kan awm leh theih nan a fapa neih chhun Isua Krista chu khawvelah a rawn tir a.

He ni ropui tak hi Pathian tân chuan lungngaih ni a ni a, hmangaihna avanga a tawrh tanna a ni bawk. Mihringte tân zalênna dâr a ri a, Pathian tân erawh vuina dâr a ni thung.

Krawsah Isuan a tuar a, lungngai na tuara a rûm tlawk tlawkna hmun ngei kha keini tân lâwmna lallukhum a ni thung. Pathian leh mihringte hi chu kan inlet thawk ni berin a lang. Pathian lungngaih ni kan lo lâwm vak hi ngaihtuah chian chuan keimahni kan inhmangaih vang a ni hial lo’ng maw?

Ni suh e. Ani chuan min hmangaih êm avangin kan tân a tuar a, thlasik khaw vawh lai berin ran thlêngah a lu nghat a. Chu tawrhna chu misualte tân zalênna rahbi a nih tlat avangin misual nih inhre tan chuan hlim loh chi rual va ni suh.

Amaherawhchu, min hmangaihna hre renga kan tâna heti ko-a a tawrhna hi hre chiang ni ila sualna tinrêng nên; khawvel nawmsakna leh mahni nuam tihzawng chauh chuan kan hmang hauh lo ang maw le! Isuan kan tâna a tawrhna nasatzia hre rengin Krismas lo thleng tur hi keimahni nawmna chauh ngaihtuah loin hlim takin hman i tum theuh ang u.

Tuesday, December 15, 2015

Rawngbawlna hlen harsa ber



Zaithiam i ni a, zai tura sawm i nih chuan i hlen ngei thin. Thusawi tur i ni a, i dam phawt chuan i hlen ngei thin. Hla thlangtu emaw Bible chhiartu emaw i ni a, “ka peih lo e a,” i ti ngai lo ti raw?

Heng chanvo hrang hrangte hi rawngbawlna pawimawh tak a ni a, kan dam phawt chuan tihhlawhtlin ngei kan tum thin. Rawngbawlna lian leh tê a awm lo ang bawkin Pathianin a lawm bik a awm bawk hek lo. Rawngbawlna a nih phawt chuan Pathian mithmuhah a inang vek.

‘Tel ve’ rawngbawlna hi Pathian hmuhin a ropui a, chanvo pawimawh tak a ni. Pathian mithmuha thuhmun leh pawimawh tak ni si hi thenkhat chuan kan peih lohsan fo thin. Pawimawhna hmuna tel hi a nuam a; mite lawm hlawh phei chu tu man kan hnial ngai hek lo. Chuti ang hmunah chuan hman leh hman lo chung pawhin kan tel hrâm thin a ni lo’m ni?

A hnung kil khata tu khaw ngaihsak lêm loa Pathian chibai bûk hi a ‘rau’ lai ber a ni zâwk hial lo’ng maw? Inkhawm dâr a ri a, biak inah eng chanvo mah kan nei lo nia kan inhriatna hi paih bo a hun tawh hle.

Biak inah hian Pathian chibai bûk turin kan kal thin. Chanvo neih avanga kal kan ni lo tih kan hriat thar leh a tha awm e. Zai turin kan kal a, tawngtai turin kan kal a, thu ngaithla turin kan kal bawk. Biak in programme hi ennawm a ni satliah lo a, thlarau lam thil a nih avangin in atanga inkhawm tura kan kal dawn atangin kan rilru kan siam thar lehzual a tha awm e.

Miten min ngaihsak lo mah se, miten min hmu lo mah se, miten min be lo mah se, Pathianin min hmu a, min hria a, min ngaihsak a ni tih hre thar leh ila, kohhran programme hrang hrangah tel kim hrâm i tum ang u. Chu chu Pathian duhzawng leh lawmzawng tak a ni si a.

Rawngbawlna zawnga hlen harsa ber ‘tel ve rawngbawlna’ hi Pathianin a hriatpui rawngbawlna langsâr lo leh pawimawh tak ni si a ni. Chanvo azawngah ‘tel ve’ chanvo hi dah lian ber zel ila tun ai hian kohhran programme hrang hrang hi a phuizui lehzual ang a, a hlim pawh kan hlim lehzual ngei ang.

Sunday, December 6, 2015

Khawiah nge i awm?



Mizote leh hunpui hian inkûngkaihna eng emaw tak kan nei a. Hnam pui zia eng emaw chen kan la a, nun nghehna lamah erawh kan la tluk chiah lo emaw aw tih tur a ni thung. Kan hma lawkah Krismas a lo thleng mai dâwn a. He hunpui hi Kristian chauh ni lo pawhin an lâwm ve thin tho tih kan hre theuh awm e.

Krismas hi ‘diwali’ te anga a lawma lawm chi a ni satliah ngawt lo a, thinlung taka dawnsawn chi a ni zâwk. A lawma lawm tumna rilru kan put chuan zu leh sa a lo ngai a, intihhlimna a lo ngai a; holiday ang maiin huau huau tumna rilru kan pu thuai thin.

Krismas lo awm chhan chu Isua Krista vang a ni a, ani chuan kohhran a din a, chu kohhranah chuan nang leh kei hi kan awm a ni. Krismas dik tak hman kan duh chuan kan awmna hmun a dik a ngai. Krismas bul chu Isua a nih ang ngeiin Isua bulah kan awm tur a ni. Isua chu kohhran programme awm laiin a lêng daih kher lo ang a, zu leh sa a tlân kher lo maithei bawk.

Krismas nihna tak hmang chhuak a, lantir turin kohhran programme hrang hrangah kan dam chuan tel kim tum ila, Isua bulah i awm tlat ang u. Min chhandam tura van ropuina zawng zawng hlîpa khawvel hrehawma mihring anga a lo pian ni hi keimahni tân chauha hmang loin thianghlim leh dik takin hmang ila, kan tih apiang hi Pathian ropuina ni sela. Kan awmna hmun dik mawlh rawh se.

Thursday, November 26, 2015

Nun vawngtu



Mihring, mi pangngai chin chuan innghahna leh belh tur kan mamawh vek a. Chu kan nihna chu Pathianin min siamdan a ni. Midang awm lohna hmunah rei tak kan awm chuan kan bul vêla ramsa leh thil nung dang angin kan khawsa ve mai thin.

Kan nun hian kaihruaitu leh vawngtu a mamawh a, chumi tur chuan biak (chibai bûk) tur kan zawng thin. Mizote chu Kristian kan inti vek a, kan biak Pathian hi kan nun kaihruaitu leh vawngtu pawimawh tak a ni.

Chutih laiin kan nun thunun nân leh khuahkhirh nân pâwnlam thil kan hmang fo thin a. Hei hi a that rualin that lohna a nei ve bawk. Kohhranah leh khawtlângah nihna pawimawh tak tak kan chelh a, kan hnathawhnaah mi pawimawh tak niin hotu kan ni a. Chumi avang chuan kan nun uluk lehzual a ngai a, kan invawng fimkhur thin.

Heng kan nihna te hian thui takin kan nun a kaihruai a, chumi avang chuan ‘a mawi lo e’ tih ngaihtuahna kan pu a, ‘a zahawm loh e’ kan tih rilrûk avangin tawngkam leh chêtziaah pawh kan fimkhur hle thin. Heng nihna te hian kan nun a vawng tha hle.

Suit hâk zaih hi chuan min vawng hle-in a hriat a, uniform hak thlap te hian min phuar a, mawi lo taka chêtna laka min vengtu pawimawh tak a ni. Uluk taka sam enkawl te, make-up hman te leh pâwn lam landân tihmawi hian min vawng hle bawk.

Amaherawhchu, heng zawng zawng hi pâwn lam atanga min vawngtu a ni. A pawimawh êm êm rualin kan nun chhûngril tak vawngtu erawh nghet taka a awm a ngai. Kan nihna avanga kan inuluk a, suit kan hâk avanga kan invawn a, kan incheina avanga kan nun hi vawn uluk kan tum chuan chuti ang kan tih loh hunah kan nun vawngtu chu a bo mai dâwn tihna a ni ang.

Heng nun vawngtu pawimawh tak nia kan ngaihte hi kan nei reng thei si lo a. A nih chuan kan nun chu rua, thli chhêm lên ang lek kan lo ni ang. Mi nghet lo leh rin tlâk lo kan ni ang a, lehlama awr dum, lehlama awr sen tih kha kan chan chu a ni ang.

Kan nun vawngtu chu Pathian a ni. A duhdân chu Bible-ah a inziak a, chu chu kan zâwm mai tur a ni. Kan nun chu chhûngril lam atanga vawn uluk tur a ni. Eng thuam pawh inbel ila, eng nihna pawh nei ila kan nun chu a nghet reng tur a ni. Chu nun nghet nei tur chuan chhûngril lama takna kan mamawh a ni.

Sam 51:6-ah chuan Lal Davida’n “Ngai teh, chhûngril lamahte hian takna i duh thin a: tichuan lang lo lamah hian finna mi hriattir ang,” tiin a lo sawi. Ringtute chuan kan nun vawngtu-ah Isua hmang ila; fak hla siamtu-in “Aw, Lal Isua ang turin” a tih angin Isua ang turin kan nun i hmang ang u.

Wednesday, September 30, 2015

Dârthlalang chi hnih



Hringnun rahbi tin hi rah pelh nawk nawk tura tuk emaw tih mai turin mi fimkhur ber ber te pawh an tawlh thlu fo mai. Siamtu remruatnaah hian nang leh kei hi kan tel loh miau avangin vuina nun nei chunga tûk kan pên chhuah a, mang kan mut chhuah fo chuan hlim ni hmêl hian hnung min chhawn mai dâwn a ni.

Midang aiin keimahni kan inhmu zing daih zâwk a; ama’rawhchu, mahni inhmuh erawh thil har tak a ni thung! Dressing table hmaah kan thu a, kan hmêl chhiat leh that chiang takin kan inhmu thin. A mawi lo lai khuh mawi turin make-up chi tin kan bel a, hmêl chhia pawh kan awm tawh mang lo!

Dârthlalang chi hnih kan sawi dâwn a. Heng dârthlalang pahnih hian kan nunah zir tur tam tak min pêk ngei ka beisei. A tangkai ve ve a, a tangkai dân erawh a inang lo thung. A hman dân leh hman hun hriat erawh a tha hle ang.

Pakhat zâwk chu ina kan inenna dârthlalang hi a ni. Hetah hian kan inen chuan kan mawi lohna leh hmêl hemna lai te kan inhmu thin. Keimahni chiang taka kan inhmuh avangin zahpuiawma kan awm loh nân siam that ngai lai te kan siam tha thin a, thawm mawi ngai laite kan thuam bawk thin.

Midang an lan ve loh avangin keimahni inbel mawi nân sum tam tak sên pawh kan hreh lo va, tha leh zung sên pawh kan hreh hek lo. Mite hmuha mawi tak leh hming hliau lova kan awm theih nân uluk takin kan inen nawn fo thin.

He dârthlalangah hian ni tin, zan tin kan nun inen thin ila. Kan dik lohna lai leh kan fel lohna lai inhmu tura uluk taka kan inbih nawn fo a tha awm e. Mahni inhmuh theihna ngei dârthlalang fiah, fai leh thianghlim Isuaah inen ila. Chutah chuan chiang takin kan inhmu thei dâwn a ni.

Pahnihna chu lirthei dârthlalang a ni. He dârthlalang hi chu hnung lama lirthei dang lo tlân hmuhna tura siam a ni a. Hnung lama mite kan hmu a, eng tin nge an awm tih te, min rawn hnaih lutuk em tih te kan hmu thei. Min rawn sut dâwn leh dâwn loh te pawh kan hmu thei vek a ni.

He dârthlalang hi tam tak chuan kan hmang nasa hle a. Mahni inenna ai mahin kan hmang uar zâwk hial âwm e. Midang dik leh dik loh te, an thil tihsual te kan hmu thei êm êm a. An mawi lohna kan hai chhuahsak a, zak takin kan siam fo thin.

He dârthlalang hi chu hnung lam en nân chauha siam a nih ang ngeiin midang en nâna hmang lovin hnung lama thil kan lo tih dik tawh loh te thlîr lêt nân hmang ila, chuta tang chuan mahni insiam that nân hmang ta zâwk ila, a tha hle ang. He dârthlalang hi hringnun rahbi kan zawhnaah hian phawrh chhuah zen zen zîngah telh ila, a him zâwk ngei ang.

RAH



Bible-ah hian ‘rah’ chungchang sawina hi a awm nual a. Ringtu chu rah tur kan nihzia leh kan raha awm reng turin min ti a (Johana 15:16). Rah hi chu mite min hmuhna leh hriat theihna a ni a. Miten malsawmna an chan a, keimahnia ei tur an hmuh theihna tur a ni.

Rah chhuah tur chuan a zung, a kûng, a zâr, a tang, a hnah engkim a awm a ngai. A pâr anga chumi hnuah chuan a lo rah ta thin. A rah chu thilnung tinrêngin an tlân thin a, nunna hnâr atan an hmang thin.

Rah chhuah pawimawhzia kan hre êm êm a, rah chhuah tura a zung, a kûng, a zâr, a tang leh a hnah pawimawhna kan hmuh hmaih fo. Galatia 5:19-23 kan en chuan tisa thiltih leh thlarau rah kan hmu. Hêng thlarau rah te hi mihring thatnaa neih kan tum chuan kan hlawhchham zêl ang.

Johana 15:2-6 chhiar ila, Isuan, grep tak hrui a nih thu leh chumi pêngte chu kan nih thu a sawi a. Grep tak hrui pêng kan ni a, rah tur chuan Isua-ah kan awm reng a ngai a ni. Isuaa awm si lovin thlarau rah - hmangaihna, hlimna, remna, dawhtheihna, ngilneihna, thatna, rinawmna, thuhnuairawlhna leh insumtheihna te hi neih kan tum a, kan thei si lo.

“In taksa chu Krista pengte a ni tih in hre lo vem ni?” (1 Korinth 6:15) tih thute hi kan chhiar fova, hriatna taka Isua pêngte kan ni tih inhriat thar fo hi kan mamawh a ni. Isuaa kan awm reng loh chuan kan rah thei lo. Chu mai bâkah Isuaa awm reng chung sia kan rah bawk si loh chuan paih chhuahin kan awm dâwn tho tho.

Rah chhuah turin Isuaa kan awm reng a ngai a. Isuaa awm reng chung sia kan rah bawk si loh chuan “Tling thelh apiang pawi tih a zual” tih hla hi phûr lo zetin kan la sa kan la sa palh ang e. Isuaah englai pawhin i awm reng ang u.

Krista chanchin mawi ka hmuhin



A ni, eng vangin nge ‘lâwmna hla’ hi kan sak theih loh fo a, faka kan lâm theih loh fo? “Benga hriatna mai zawngin ka hre tawh chia; Mahse, tunah zawng ka hmu ta che,” (Joba 42:5) tiin Joba, Pathian mithmuha mi fel chuan a lo sawi a. Pathian hi hmu si lo hian a hriat theih a, hmu si lovin thui tak a rawng a bawl theih awm e.

He hla phuahtu John Mason hi kum 1645 khan Northamptonshire, England-ah a lo piang a. Pa dawrawm leh chak vak lo tak mai a ni. Kum 1646 March thla khan baptisma a chang. MA a zawh hnu-in Pastor puitu (curate) hna te a thawk a, hun eng emaw chen hnuah Bible zirna sikul hotu hna a thawk leh a ni.

Hla tam tak a phuah a, Pathian fakna hla (hymn) bu te siamin sermon bu leh lehkha bu dang eng emaw zat a ziak nghe nghe a ni. Insawiselna neuh neuh a nei a, a lu na a ti thei hle a, kum 1694 khân a thi ta a ni. A thih hmaa a thu sawi hnuhnun ber chu “Pathian hmangaihna leh zahngaihnain ka khat a ni,” tih hi a ni.

KHB No. 72 kan en chuan eng vanga he hla phuahtu hian ‘Krista chanchin mawi’ hi hre lovah a hmuha a hmuh kher? Benga hriatna mai ni lovin Krista leh a chhandamna chu a hmu a. Chuvangin ‘ka hriatin’ ti lovin ‘ka hmuhin’ a ti ta a ni.

He hla innghahna chu Mathaia 13:45-46 “Van ram chu sumdawng mi tuikeplung tha tak zawngtu ang chu a ni leh a; tin, ani chuan tuikeplung hlu tak pakhat a hmu a, a neih zawng zawng chu a va hralh a, a lei ta a,” tih hi a ni. Van ram hlutna hriat chiana kan chan theih nân khawvel thil hralh a, Isua rinna nghet kan neih a tûl hle.

Mizo tawng kalphungah chanchin (news) rêng rêng hi bengin kan hre thin. Mahse, he hlaah hi chuan chanchin (news) hi a hmuha hmuh a ni thung. Chuvangin, min chhandamtu Isua leh a chanchin tha hi hriat mai a tâwk lo va, a hmuha hmuh ngei a ngai a ni. Thinlung mit tihvar a, hmangaihna avanga keini misual min chhandam nâna Kraws-a thisen luang kha a hmuh ngeiin i a hmu teh ang u.

Krista chanchin mawi ka hmuhin,
Lâwmna hla ka sa ang;
Amah ka ta a nih vangin,
Lâwmna hla ka sa ang.

Sunday, August 2, 2015

Thlarau nun zirtir kan ngai



Kelkang harhnain chhûmpui lo zîng angin Zoram pum a tuam a. A chhim turin a sang têl an tleh chho hum hum ni tin ta mai. Kan kohhran mi leh sa pawh eng emaw zât kal tawhin harhna nasa tak kan chang mêk a ni.

Fak hla siamtuin “Mihring chauh lo chu zirtir an ngai lo,” a tih angin nang leh kei hi zirtir ngai kan ni. Thiam tâwk a awm thei lova, thlarau lam thu-ah kher chuan ‘expert’ a awm theih awm lo ve. Zirtirtu ni tlâk kan awm hauh lo; ama’rawhchu, zirtirna pe thei turin nang leh kei hi Pathianin min ruat thung si.

Kohhran upa leh rawngbawltute zirtir turin Pastor min pe a, kohhran mipuite zirtir turin upa leh rawngbawltute min pe a, kan fate zirtir turin nu leh pa min pe bawk. He chanvo hi kan kohah nghah a nih avangin zirtirtu tha ni tura kan intuai thar ve reng a ngai a ni.

Tunlaiin ‘rau’ chi hrang hrang a tam hle a. A dik nge dik lo tih lam thu zawng chunglam kutah dah ta ila. Lamtual kan mawi dân te, kan tûl dân te, kan tawngtai dân te, kan phûr êm avanga vung taka kan kal dân te, buaipui ngai khawpa kan khawsak dân te leh midangte tâna ninawm khawpa kan thiltih te hi zirtir kan ngaihna lai a ni.

“Thlarau zawngin a peih a, tisa erawh a chak lo a ni,” (Mathaia 26:4, Marka 14:38) tih thu changchawiin a phûr zualte kan inleng vak mai thin. 1 Kor. 2:10 kan en chuan “Thlarau chuan engkim a chhui chhuak si thin; a ni. Pathian thu ril pawh,” tih kan hmu. Thlarau chuan engkim a chhui chhuak a, keimahni chauh ni lovin midang pawh a fan chhuak vek a ni. Kan chan ang ni kher lo an chang thei a. Chuvangin inhriatthiam tawn kan mamawh.

Naupang kan nih lai chuan ‘thawktu’ awm lêm lo pawhin kan lâm mai thin. Mahse, nu leh paten zirtirna min pêk avangin thinlung taka Pathian fak dân kan thiam thuai thin. Puitling mah zirtir kan ngaih chuan naupang phei chu nasa taka zirtir ngai an ni. Nu leh pate dârthlalang chu naupangte an ni si a.

Sunday, July 12, 2015

Thlâwk rei lutuk suh



Kristian (ringtu) nun hi sawi thiam a har a, hrilhfiah kan tum poh leh a chiang lo tulh tulh ni mai hian a lang. ‘Tawn hriat’ kan ti tak nain tawng tura inbuatsaih erawh a har hle.

Mihring mizia a inang lo ang bawkin rilrua vei zâwng a dang a; kan inphalna lam pawh a kâwlkalh nuk mai. Dik leh tha ni vek si hi kan thil vei kan vei lutukna lamah midang kan hliam palh thei tih erawh hre thar leh ila.

‘Hlimna’ hrilhfiahna tha ber chu ‘zai-lâm’ hi a ni awm e. Sapho kan tih mai khu chu solfa hla un deuh deuh sa chungin an mittui a tla zawih zawih thei a. Solfa beat ulh deuh rem thlapin hlim takin an lâm dap dap thei bawk. Mizote erawh Pathian min siam phung rêngah kan danglam a, kan hla duh zawng leh lunglên zawng pawh a dang a ni.

Tunlaiin kohhran tin kan hlimin kan lâwm hle a. Lâm ngai lo pawhin lamtual an dai dar a. Kut khai khawng reng thin pawhin hlim takin an bêng ve ta thlap thlap mai. Mi hauh nân leh duh zâwng sawi nân baka hmang ngai lo pawhin a kêl râwla kêl râwlin Pathian fak hla an sa ve bawk.

Tuna kan hlim-lâwmna hian rah duhawm a chhuah zêl ang. Thinlung ram ‘lung anga sak’ pawh Eliza maicham lung rem, van meiin a kâng ral vek ang khân Thlarau Thianghlimin a la kâng ral ve ngei ang.

Amaherawhchu, Setana hian kaw tê reuh tê tê hi a hmu thei riau a. Hlim taka lâm si hian kan darah te, kan lu chhîpah te, kan kâwngah te hian a lo in uai tang fo thin. Fimkhur hun lai leh inven tawn kan mamawh lai tak a ni.

Hlim-lâwmna hi ringtu nuna a bul tanna ti pawhin a sawi theih awm e. Piangthar tawh pawh he hlim-lâwmna hian min kan (alh) fo a tûl. A bul kan tan leh fo a tûl rêng a ni. Hmabâk kawng zawh tur tam tak a la awm a, a la hautak telh telh dâwn bawk a ni.

Tunah hian kan thlâwk a, a nuam êm êm. Kan vei zâwng te pawh kan bula mite ni mai lovin hla tak tak a ni fo mai. Kan thlawh rei lutuk chuan van sâng atangin kan thlîr ang a, hla taka mi, khawngaihthlâk tak tak kan hmu ang a, tih theih nei si lovin kan râl khat vei êm êm reng mai dawn a ni. Kan chhungkua, kan thian, kan thenawm leh kan bul hnaia tanpui ngaite tanpui a, Isua Kraws bula hruai turin rei tak thlâwk lovin hah lova tlân a, chau lova a kala kan kal thuai a tûl awm e.

“LALPA nghâktute erawh chuan an chakna chu an siam tha leh ang a; mupuite angin thlain an thlâwk chho vang a; hah lovin an tlân ang a; chau lovin kein an kal ang.” (Isaia 40:31)

Friday, May 22, 2015

Work Culture



Thuhmahruai.
Kristian thurin Bible-ah chuan “Tu pawhin hna a thawh duh loh chuan ei pawh ei suh se,” (2 Thes. 3:10) tih hi fiah takin a inziak. He thu hi lamtuala lâm thin te leh Pathiannia inkhâwm ve zeuh zeuh te pawhin kan hre bel hle. Lamtualah Tlawng dung beat-in kan chheih hnawlh hnawlh a, sakei leh berâmte chu kan tla zâ dial dial thin. Biak in kawngkaa ‘back’ chhuakin sawrkar hmêl ‘kawngpui’ zawha in lam kan pan meuh chuan a bumboh êm vang nge hmangaihna leh lungrualna, thawhhona leh inthenawm khawvênna te chu ka thloh leh pheng phung mai thin.

Engkim awlsamna leh sum leh pai a luan zeih zuihna khawvêlah hian ei khawp hmuh hi chu a har lo khawp mai. Nghei lo leh tlachham lo, pêk chhuah tur nei chuang si lo hian a awm theih viau. Chuti ang dinhmuna ding te chu kohhran leh khawtlângah kan thahnem lo va, kan inthlahrung a; kan zârin rah a chhuah lo va, mite zâr zova nung tâwk tâwk kan ni zâwk si.

Taima hnam kan inti fo.
Kan taimâk dân erawh a dik em tih hi chhui tham fe a ni. Lo neiha ei zawng thin kan pi leh pute kha an inlâwm a, hah pawh sawi lovin ni tla van-vuaiin an thawk thin. Chuti chung chuan kum khat ei bâk an thar meuh lo va, an hahna leh an thawh chhuah erawh a inmil lo hle.

An thawh loh chuan ei tur an nei dâwn si lo va, chhûngkaw hrawk châwm nân rim takin an thawk thin a ni. Tunah chuan thut hmun atangin hna kan thawk tlangpui a, tha rum ngah aiin rilru leh ngaihtuahna sêng thiam apiang an ding chhuak ta. Hna thawh dân phung a inthlâk avangin mihring sûkthlêk pawh a inthlâk danglam ta vek a ni.

Hahdam takin hna kan thawk a, pawisa tam tak tak kan thawk chhuak a, taimâkna awmzia pawh hrilhfiah chawp kan ngai hial ta ve ang. ‘Sum ngah ngah hmêl tha’ tih te chu a saka sak mai pawh duh tâwk lovin a nunin kan nunpui ta tial tial zawng a nih hi.

Khaw hawi (outlook) tihzau a hun.
Central India lamah chuan an lo thawkrim hle. Keini’n hahdam taka kan hlawh zât ang tho hlawhin rim takin an thawk bîk a. ‘An peih mai mai mang e’ tih mai a awl khawp mai. Mahse, anni chuan an hna an tui a, ning leh peih lo takin an thawk lo va, haw nachang an hre lo hial zâwk a ni.

Europe mite chuan India mite chu an inthlahdah êm mai min la ti ve leh chhâwng a, US mite chuan Europe mite chu an inthlahdah êm mai an la ti ve leh chhâwng bawk. Pawisa thawh chhuah chu thuhran ni se, nuam ti taka an thawk thei bîk hi an entawn tlâkna êm êm chu a ni. A rem rem an thawk ve mai lo va, an tui zâwng tak thawk turin ‘tum’ fel tak an nei a, an tum tak an thawk bawk thin.

Boruak.
Mizoramah chuan zirna boruak a awm lo hle a; chuti ang bawkin hna thawhna boruak pawh a awm chuang hek lo. Kohhran thâwm a ring tulh tulh a, chuta a mawi tâwka ‘tel ve’ nih loh chuan pa dâr ben kan ni thaw thâng ta mai. A châng chânga lamtual dai ve zeuh zeuh thin nih loh phei chuan pa râwn tling nih a har hle. Tawngtai ruala a tâwp khârtu nih ve zeuh zeuh te pawh a ngai.

Hna hi thawh tur a ni.
A sawia sawi chi a ni lo. Taima taka hna thawh duhna hi kan culture-ah hian bet tlat se a duhawm hle. NLUP-te pawh hi a tha; tam takin an din chhuahpui rualin kan hman thiam loh avangin kan work culture a tichhe tel tlat a ni.

Zing thawh hma te hi kan culture-ah a bet tlat tur a nih laiin dar 8:00-a sikul tan pawh kan huphurh êm êm a. Naupangin chaw an nghei kan hlauh êm êm laiin puitling zâwkin kan nghei khalh hlauh thung si. Kan work culture hi a hahdam lutuk tawh a ni. Rim taka thawk thin hnam kan nihna kha chhawm nun zêl a châkawm mang e.

Mizo culture tia kan sawi thin ‘taimâkna’ leh ‘tlâwmngaihna’ kha tunah chuan rial angin a ral tial tial. A sîr lehlam atanga thlîr chuan Mizote hi kan lo taima fâl bîk rêng rêng lova, kan lo tlâwmngai bîk chuang hek lo. Keini aia taima leh tlâwmngai hnam dang an tam lutuk tlat.

Khawvêl tukverhah dâk chhuak ila, mite taimâkzia leh thawhrimzia te hi hmu ve ila, rual i awt ang u. Work culture hahdam tak hi kalsanin rim takin hna thawk ila, kan tui zâwng leh nuam tih zâwng tak thawk thei turin tan i la sauh sauh ang u. Sum ngah ngawt hi hlimna a ni lo tih hre reng chung siin sum ngawt kan ûm ang lawi bawk si. Hahdam taka thawkte ai chuan taima leh rinawm taka thawkte hi an hlim zâwk a, khaw lum vanglai pawha thlan far ngai mang lote ai chuan thlan tui luang zawih zawiha thawktute hian fak an phu a, malsawmna pawh an dawng thin.

Hlawhtlin thiam lo hnam kan ni.
Kan mi hmasate kha rim takin an thawk a, an hlawhtling ta maw tihah an châwl ta mai thin. An thawhrimna zâr zova hahdam taka awm an tum luatah hma lam pan aiin an hnung tawlh ta fo mai. Hnam changkâng zâwkte chu an hlawhtlinna a san poh leh an tang zual sauh a, malsawmna an dawn nasat poh leh an taima zual sauh emaw tihtur a ni.

Khawvêla kan awm chhûng hian hlawhtlinna tak tak a awm thei ngai dâwn lo. A nei tam apiangin neih belh an duh thin. Hlawhtlinna dik tak chu thlen chin atanga hmasâwn zêl duhna hi a ni. Hlawhtling nia inngai a, kan thut chawlh mai chuan mi hlawhtlingte zâlna hmuna zalh tlakin tâwpna ni kan vui liam lo vang. Taima leh rim taka thawh hi hlawhtlinna kawng a ni a, kawng dang zawh tur a awm lo.

Wednesday, May 6, 2015

Tleirawl sual ka nei lo kha a pawi



Mite chuan tleirawl sual an neih avangin an inchhîr a; fel viau tawh mah se, an nun hluiin a vaw lêt a, indawm kun ngawih ngawih châng an nei fo. Nu leh pa thenkhatin an fa tleirawl sual neite an manganpui a, a thenin pulit an mantir thûl; a thenin home hrang hrangah an dah kual a; camping awmna hmun an hre thei viau lehnghâl.

Tleirawl sual hian side B chauh a nei lo va, side A pawh a nei ve bawk. Tleirawl sual atanga puitlin sual thlenga a inkahpup chaw palh hlauh erawh chuan ‘chatuan’ hawlh pawp a hlauhawm. Puitlin sual hi chu sim a har tawh thin a, sim hming pu siin fianrial hun an hmang tha chhek chhek thei viau.

Kei hi, kei ve tê hi, Eden bawhchhiatna avanga Diabola thlah, rûl thisen kai, thi saa piang (Pathian laka thi kan ni si a) hian keima thatna a zâra thiamchan tumin ka bei fo. Kraws lêra dang ro dang châra a tep chawp chawp a, uain thûr pawhin a dang a fah zawh tawh loh hnua “Ka Pa, anni hi ngaidam rawh, an thiltih hi an hre lo a ni,” tia aw chher chhuai chhuaia a au tial ruaina hmunah khân chhandamna ka chang a. Isua thisen avangin pian tirh ata thi sâwn mai kha ka lo nung leh ta a ni.

Chu chhandamna chu hrechiang turin Kraws ka pan a, ka thlîr thin. Isua nâka an chhunna te, a kut leh kea an kilhna te; mahse, mihring felna tlâng atang chuan enlenna pawh hmang mah ila, a lo lang fiah zo hauh lo. Pharisai leh Sadukai-te tluk zeta mi fel tân chuan Isua hnung zuia, a rawngbawl hi a lo har mang e.

Isua thisena tlan ka nihna chu ‘rinna’ tel lo chuan ban phâk mai mah ni se, dawng turin kut ka nei si lo. Isuan “Kal la, tisual leh tawh suh,” a tih te, “I piangthar tur a ni,” a tih te, “Mi fel takte lam tura lo kal ka ni lo va, mi sualte lama simtir tura lo kal ka ni zâwk e,” a tih te chu felna tlâng atâng chuan khawi dictionary mahin a hrilhfiah zo lo va. Hrethiam inti tak chung siin kan âr khaw thim dai vêl mai mai.

Mahni fel leh tha intihna hmun atang chuan Isua thihna Kraws leh biak in chunga kraws te, thlânmuala kraws te hian danglamna a nei lo va. Khawi kraws mah hian ram ropui a thlen bawk hek lo. Mohammed, Buddha, Tao Te Ching, Confucius, Isua Krista meuh pawh ni se, mi felte tân chuan mihring pakhat ve mai an ni.

Sualna khur thûk tak leh thim chhah mup atangin Kraws lêr chu a lang fiah a, a chunga Isua tlanna leh thisen luang far keuh keuh pawh hmuh hmaih rual a ni lo. Mi felte dinna tlâng chhîp zawng a sâng êm a, Kraws chu an chhuk thlîr voh voh a. Isua thisen lah chho zâwnga a far theih si loh avangin ropuina tlângah chuan Pathian hmuha ropui lo takin an thâm ral dâwn a ni.

Mi sualte awmna khur erawh a thûk êm avangin Isua thisen chuan a zuk far a, lu chhîp mai ni lovin an pumin a bual a, chu thisenah chuan an pil thei ta hial a. Sualna khur thûk tak chu Isua thisenin a chhûng khat a, chu khura awmte chuan vaukam an hleuh kai thei ta a ni. Tleirawl sual hi malsawmna a ni a, beidawnsan tur a ni lo.

Tleirawl sual neiten Pathian an hmuh hian naupan têt atanga fel êm êm te aiin an hmu chiang bîkin ka hria. Sualna chuan ser a siam thin a, chu ser chuan thinlung mawngtamah min vaw tawih tawih reng chu a nih hi. Mahse, he thu hian min thlamuan thin – “A vuakna vual tea tihdamin kan awm ta!” Dam reng chung siin natna khumah kan la mu tlat dâwn em ni? Sualna kawng hrang hrang lo zawh tawhte tân Pathian khawngaihna leh hmangaihna a lang chiang zual a, a ngaihdamna pawh a sâng bîk a ni. Mi felte aiin mi sualte hi an vannei zâwk. “Sual a punna apiangah khawngaihna a pung lehzual thin.” (Rom 5:20)

Kei ngei pawh hi tleirawl lai atangin felna tlângah ka lâwn tâng tâng a, a chhîp ka thlen meuh chuan thlarau lama ka hniamzia ka inhria a. Keimah ka inman tikah a chhuka chhuk beuh beuh pawh ni lovin a zuanin ka zuang thla ta vawn vawn a ni!!!

Tuesday, April 28, 2015

Book of the Year chungchang bawk



Vanglaini April ni 17 chhuaka Mafaa ziah ‘A phêk ropui chungah’ tih leh April ni 25-a Pu Lalzuia Colney ziah ‘Book of the year chungchang kha’ tih ka lo chhiar atangin rilruah eng eng emaw a rawn inbin lût ve a. ‘Thingthu pahnih chauh chu an insual a, a alh tha duh lo’ an tih vang pawh ni chuang lovin insual si lo; tum thuhmun, ngaihdân hrang inkârah ka lo tla zep ve teh ang.

Vawi 25 zet Book of the Year an thlan tawh zîngah Mafaa chuan thlan âwm tak a tih 5 pawh tling mang lo khân a sawi a. A tarmit atân kan lo tang ve ngawt pek a. A thahnem ngaihna kha mitdel tân pawh fiah lo ruaia hmuh theih khawpa chiang a ni. Ka lo hmuh ve dânah pawh ‘tunlai’ lehkhabu chhuak hian ‘hmanlai’ chhuak kha a pha ta lo hle.

Tunlai hla hi chu a ‘changkâng’ vah mai a. Hrilhfiah chawp ngai lovin amah leh amah hi a inhrilhfiah sa thlap nia. Thu chheh mawi leh tawngkam lungkuai awm si lovin “Khaw maw, i thingpui sen hâng chu” tih ang chauha ‘simple’ leh ‘mâwlmang’; literature mit atanga pa sawntlung tawih tawh ang maia hlutna nei lo a ni. Chanchin bu hlui te chu thil fûn nân tal a la tangkai a!

Pu Lalzuia’n Book of the Year thlan dân a rawn sawifiahna kha uluk takin ka chhiar a. Language criteria atanga teh chuan ‘âwm’ tak tak a awm maithei. Mahse, originality & creativity atanga teha sitawm ve tak tak erawh a awm leh zeuh thin.

Tlangvâl fel deuh te chuan nupui tur atân hmêl tha leh pian nalh ngawt melh lova nungchang melh tel nachang an hriat tawhna khawvêlah hian a kâwm leh bu pianhmang mawina te, chhut dik leh fiah dân te atanga kan lo la teh fo leh he criteria hian mark a la pu hnem ber tlat hi a mak ka ti ve deuh. Tunlaia lehkhabu mawi leh changkâng tak tak ai chuan hmanlai chhuak, chhuat nawh puan hmêl pû; a chhûng thu erawh rangkachak tluk zet te kha ka la khâl ning thei lo.

India rama civilian award sâng ber Bharat Ratna hi kum 1954 atangin an sem tan a, kum 2015 hi a kum 61-na a ni. Chutih laiin dawng tlâk an awm loh avangin a kâr lakah an âwl zeuh zeuh a, belh khâwmin kum 39 lai chu an pe lo. Civilian award sâng ber dawttu Padma Vibhushan pawh kum 1954 atanga pêk tan tho a ni a, dawng tlâk an awm loh avangin a kâr lakah belh khawmin kum 11 an âwl bawk.

The Pulitzer Prize hi khawvêl award ngaihven hlawh leh sâng ber pâwl a ni a. Kum 1917 atanga sem tan a ni. Novel award tih kha kum 1947 atangin Fiction tia thlâk a ni. Fiction bîkah kum 1917 atanga kum 2014 thleng khân a kâr lakah kum 11 lai lawmman dawng tlâk an awm loh avangin an pe lo.

Lawmman (award) rêng rêng hi a petuten pêk tlâk nia an ngaih an pe thin. An tehfung atanga teha tling lo pui chu ‘pêk ngei ngei tur alawm’ tih avangin an pe ngawt ngai lo. Chu chuan award petute a tiropui a, a dawngtute a tihlu zual bîk bawk. The Pulitzer Prize te, The Man Booker Prize dawngtute lehkhabu hralh a kal êm êm nachhan chu award petute miin an rin êm vang a ni. NLUP mah dawng tlâka an ngaih te chauh an pêk hi maw le!

MAL pawh hian kalphung fel tak a nei a. A kalphung ang chuan a kal a ni mai a, sawisêl theih ka nei lo. Pu Lalzuia sawi angin “Thlan ngei ngei tur” a ni tlat a, pawnto hla bu mai mai pawh a aia tha a awm loh chuan thlan a ni nulh thei. He kalphung hi thlâk danglam a that ka ring. MAL tihlutu chu ‘mite rinna’ a ni. Thu leh hla lama mite ngaihzâwn Mafaa’n a sawi avang pawh hian MAL hlutzia leh pawimawhzia a hriat mai âwm e.

Tunlaiah social media a lâr hle a. Mi tam takin chhiar keuh keuh aiin bih cheuh cheuh kan peih tawh zâwk a; ziah melh melh aiin hmeh neuh neuh kan tuipui tawh zâwk bawk. Suangtuahna rama thlawh delh delh aiin ‘chat’ nuih ver ver kan thlahlel a; ngaihtuahna sâwr bing vang vang aiin inkhâwm lai takngial pawha online rûk zuk zuk kan hreh ta lo.

Hrânghluiten lunglênna khawvêl an fan lai khân thu leh hla tha tak tak an phuh chhuak a; thangtharte hlimna ûma an tlân suau suauna khawvêlah hian ngaihhlut zâwng a dang ta. Lehkhabu tha te hi ngaihhlut nachang kan hre lo tulh tulh a, lehkhabu lei nâna sum sên ai chuan duhzawng lei turin kan ke a hmanhlel a, a nih loh vêk leh lei loh law law pawh kan la thlang ta zâwk fo.

Mizote hi thu leh hla lama sâng tak kan ni. Khawvêl changkânna a zuan rual hian kan thu leh hlate pawh hian hma a sâwn ve zêl tur a nih laiin a hniam tual tual emaw tihtur a ni. MAL hi thu leh hla lama tui mite chuan nu leh paa kan neih a ni. ‘Thu leh Hla’ chanchin bu hian hlut a hlawh hle thin kha a ni a, tunah chuan model thlalâk chuanna magazine hi hralh a kal ta hle mai.

Insiamthata inennawn fo hi mihring naran mai ni lo mi fing zia a ni. Sawisêlna an pai dai mai ni lovin chaw tui takah an lo chhûm hmin hmak zêl. Book of the Year kum tina thlan tur a nih laiin ‘kumin chu dawng tlâk khawpa tha a awm lo’ tiin pe lo ngam sela, chu chuan ziaktute a titang ang a. Dawng tlâk khawpa tha ziak turin ngaihtuahna an sêng nasa lehzual ngei ang. Mizo tawh phawt chuan Book of the Year hi kan ngaisâng a, ngaihsân tlâk ni zêl turin a hmalatu MAL-te tang zual deuh deuh teh se.

Wednesday, April 22, 2015

Mangtha



Hla thu bungrua ngah viau si hian tawngkam bungrua hi duh huna theh chhuah mai tur kan vân riau zêl. Hei hian sawi nawn (repeated word) a tihtam phah viau a ni. Amaherawhchu, Mizo tawng hi famkim tâwk lo mah se, kan duh sawina tur khawp chuan a hausa ve viauin ka hria. A hausakna hai chhuak tur chuan beih ve fe erawh a ngai thung.

Tunlai hla phuah thiam inti tam tak te erawh chuan sapho tih entawnin hla thu pawh ni lo, tawngkam pangngai hman an intihhmuh a. A that viau laiin kei chuan hla thu tawngkam an hriat tam loh vang niah ka ngai thung. Tawngkam ai lam chuan hla thu hi zawngin thinlung a hneh nge nge thin.

‘Mangtha’ tih tawngkam hi hmanna tam tak a awm. A tha lam leh tha lo lamin kan hman pawlh nawk nawk a. ‘Mizo tawng dictionary’ R.K. Lalhluna ziahah chuan heti hian a inziak ‘mangtha (n/adj): Mumang tha, thil duhawm lam tur mumanga hmu,’ tih leh ‘mangtha (v): Mi, mumang tha tak nei tura duhsakna tawngkam, zânah te, mut dâwn tea sawi thin.'

James Herbert Lorrain (Pu Buanga) ‘Dictionary of the Lushai Language’ tihah chuan ‘mang tha (a parting salutation at night, spoken to more than one person) Good night, Good dreams’ a inti bawk. Mangtha tih tawngkam hi kan pi leh pute atanga kan lo hman thin a ni a. A tha lam emaw a chhe lam emawa hman kawp ve ve a ni.

Saptawng hmang hote hi chuan inthlahna tawngkam an ngah khawp mai. goodbye, bye bye, see you, take care, ta-ta, so long, bye, etc. Hman vak loh zîngah – farewell, pip-pip, toodle-oo, cheerio etc. English ni chiah lo hman lâr deuh te chu – ciao, adios, etc. Inthen dân a zirin inthlahna tawngkam hi a hran ve zêl thei a. Ni tina kan thawhpuite chu ‘Goodbye’ ti kher lovin ‘Bye,’ ‘See you,’ ‘Goodnight’ te pawh a tih theih ang. Hla deuha zin tur te chu ‘Take care,’ ‘Goodbye’ te pawh a ni mahna.

Ka thian thenkhatte hi zana ka mangtha hian a then an lungni lo va, a thenin min chhâng duh lo va, a thenin min huat phah lek lek thin. Kei lah hi mi sual tih takah (a dik lohna hre hek lo i) ka la sim thei lo chu a nih hi. “A chatuan êm mai” ti tâwk lah bo lo. A hahthlâk tlâng ngei mai.

JF Laldailova lehkhabu lehlin, a hunlai leh tun thleng pawh kan la ngaihven ‘Hamlet’ tihah khân Awfeli’n a pa thi ta a tah a.

Ka zua pa a fam ta maw?
Ka zua pa ka chân ta maw?
I sakhming ka thinlaiah,
Rial ang dai suh se,
Ka thuro nunnêm, mangtha le. tiin a dah a.

A saptawngah chuan 

They bore him barefac'd on the bier,
(Hey non nony, nony, hey nony)
And in his grave rain'd many a tear.
Fare you well, my dove!
tih a ni thung.

Heta ‘mangtha’ a tih leh ‘fare you well’ a tih hi thuhmun a ni a. Saptawng chuan tawngkam hman tur a awm nual thei a, Mizo tawng erawh chuan a thlâkna tur dang kan neih loh vang nge Pu JF-a pawh hian ‘mangtha’ tih tho a hmang a ni.

Kan hla lâr leh sak tam ber berte zîngah pawh mangtha tih tawngkam hi a tha lo lam atan kan hmang nasa hle. ‘Zan tin mangtha’ (Lalnunzama) “Mal ka sawm che khiangawi i chan thlengin, Damten lêng la, zan tin mangtha.” ‘Nunrâwng hmêltha’ (Dokamlova) “Tun lo tuar ve tawh tak ang maw, I chhai thar di nên zan tin atan mangtha.” ‘Lenlai a rual lo’ (Englandthanga) “Then nân hawilopar min thliah la, Mangtha aw, dam takin mangtha mai le.” ‘Dam takin mangtha mai le’ (Valzotea) “Ka tling zo lo a ni dam takin mangtha le.”

Kan hla thenkhatah erawh a beiseiawm lama hman a ni thung. ‘Kumtluangin mangtha’ (Zira Hnamte) “I tiamthu di zawngte lairilah a châm reng, Kumtluangin aw mangtha, dâr ang tawn leh hma zawng.” ‘Mangtha, Mangtha’ (Lalzova) “Mangtha, Mangtha, Mangtha, mangtha, Damten laikhumah zâl la; Kei a riang chu kan rûn in chhûngah, Tinkim ka dâwn ta nge.”

Hmun hla taka zin tur thlah nân mangtha kan hmang a, zân mut dâwna inthlah nân mangtha kan hmang a; ngaihzâwng then nân mangtha kan hmang a, mitthi thlah nân mangtha kan hmang bawk. Hei vang hian thenkhatin a tha lamah an hman hreh phah thin.

Kan hla tam zâwkah hian mangtha tih hi inthenna leh mitthi thlahna tawngkama hman a nih avangin a ‘chatuan’ ruihin a hriat a. A nêlawm loh rûn mai. Inthlahna rau rauah a duhawm loh riau a, duhsakna lam aiin inthen hlenna lam a kâwk riauin a lang.

Tawngkam dang mawi tak tak pawh kan nei nual. Hla taka zin tur chu ‘tluang takin’ emaw ‘dam takin’ pawh a tih theih a. Zân mut dâwna inthlah nân ‘muttui’ a tih theih bawk. Mangtha tih tawngkam hi dictionary lama a lan dânah chuan a tha lama hman tur niawm tak a nih laiin kan hmanna tam zâwk chu a chhe lam hawi a ni thung.

A chhe lam hawi hian tawngkam hman tur kan pachhe daih zawk a. Chuvangin mangtha tih hi sapin Good night an tih anga hmang lovin a chhe lam hawia hman ni law law sela a fuh zâwk lo’ng maw? A tha lam hawi chu tawngkam dang (alternative) tam tak a awm thei tho si a.

Lalzova hla ‘Mangtha, mangtha’ tih hian a tlâng i han kâwm teh ang. Lalzova hi chuan mangtha tih hi beiseiawm takin a hmang thiam a. Ani mangtha hi chuan a tûk ni chhuak êng mawi hmuh a tichâkawm hliah hliah thung si a nih hi.

Aw le, mangtha en chhim loh di,
Vângkhua a zau kâr a hla;
Tawnmangah tawh leh ni her sela,
Thu tin i hril dûn ang.

Monday, April 13, 2015

Adaptability



Scientist-te chuan khawvêl hi kum tlûklehdingawn 4.54 vêl niin an chhût a. Khâ’ng kum zozai kal taah khân khawvêl hi a lo ding khaw chhuak tawh a. A chhûnga chêng mihring leh ramsa, sava leh sangha chi hrang hrang te pawh an lo dam khaw chhuak tawh bawk.

Evolution theory atanga kan thlîr chuan thil nung chi hrang hrang te hi an awmna hmun a zirin an insiamrem (adapt) thin. Leilung hi a danglam nasa thin hle a, Hlimen leimin vak tum khân tlâng kârah tui chhûnga awm thin thil nung ruh an chhar a nih kha. Kan ramah ngei pawh danglamna nasa tak a lo thleng tawh a ni.

Khaw lum leh vawh dân te hi a danglam nasa hle. Ramsa tam tak an thi a, mihring te pawhin harsatna namên lo kan tâwk mêk a ni. Kum 1880 atang khân khaw lum lam chu kum tin 1.4 degrees Fahrenheit (0.8 degree Celsius)-in a pung hret hret (NASA's Goddard Institute for Space Studies). Montana's Glacier National Park chuan kum 1910 khân vûr tlâng (glaciers) 150 a nei a, tûnah chuan 27 chauh a nei tawh. Kum 2040 emaw a aia hmaah Arctic-ah chuan nipuiah vûr a awm tawh lo vang.

Sakhi, sazuk, zebra leh sakawr te hi chhûngkaw khat an ni. Sakhi leh sazuk te hi a mal emaw a rual tlêm têa chêng thin an nih avangin invên nân ki hreu an nei a, zebra leh sakawr te erawh a huhoa chêng thin an nih avangin invênna (ki hreu) an mamawh lo va; amaherawhchu, zebra te chu an inhriat hran theih nân an rawng a tial thung.

Rannung thenkhat chuan thla (wing) tê reuh tê, hman tlâk miah loh an nei. An awmna hmun a zira an insiam danglam (adapt) vang a ni. Satel leh sumsi hi thlahtu pakhat an ni a; amaherawhchu, an awmna hmun avangin an danglam a ni.

Khuarêl danglamna hi hmachhawn a, dam khaw chhuak tur chuan insiamrem (adapt) kan mamawh thin. Kan ramah thil thar leh danglam tam tak a awm a, chû’ng danglamna hmachhawn tur chuan mi tin kan insan ruh a, kan tuang kan tihchhah a tûl hle.

Sawrkarin zu a zuar a, kohhran leh khawtlângin nasa takin kan dodal a, kan tihtur dik tak tiah kan inngai pawh a ni maithei. Zu in turin tu mah kan inti lova, tu man zu hi kan fak bawk hek lo. Thuneitu sawrkarin zawrh a tum a nih chuan a leitu tur mipuite hi he chona hmachhawn tur hian kan insiamrem (adapt) a tûl zâwk a ni.

Zirna leh khawtlâng tâna tha nia ngaiin sikul tan hun tihhma a ni a. A enga mah hmain kan sawisel luai luai a, kan do a, sût leh turin kan nawr chiam ta mai hi a mak ka ti. Thil engkim hian thatna leh that lohna a nei ve ve. A thatna emaw a that lohna lam chauh emaw kan thlîr chuan thutlûkna fing tak kan siam thei ngai lo vang.

Sikul a tan hma a nih chuan chhûngkua kan insiamrem mai tur a ni. Nunphung ngai renga nun kan tum tlat chuan engtin nge khawvêl danglam rengah hian kan dam khaw chhuah theih ang? Kum vaibelchhe 65 kal taa ‘Cretaceous-Tertiary extinction’ (dinasour thih rûnpui) te, kum vaibelchhe 30-35 kal taa ‘Eocene–Oligocene extinction’ (tuifinriata chêng thih rûnpui) te leh kum 15,000 liam taa ramsa lian mammoths, ground sloths, sakawr, sanghawngsang, sakeibaknei thih rûnpui ang mai khân kan thi bul thei a, dam reng siin thi tluk hialin kan awm thei bawk.

Sikul bân hma avanga naupang nun ngaihtuahawm ta riaua kan hria te hi a lo ni lêm lo ve. A hmasa bera hlâwkpuitu chu zîng kâr pawh nei mang lo nu leh pate an ni. Mihring mihrinnaa tih kan tum loh kha dân hmangin thil tha tihtir kan ni a, kan nunphung siam thatna a va ni tehlul êm!

Mi insiamrem thiam te chuan sikul bân hma hi remchângah lain music, dance, tuition, etc. class lâk nân an hmang theuh mai asin. Naupang awm mai mai tur kan ngaihtuah a nih si chuan tunhmaa ‘hun awm lo’ kha tunah chuan hun tha tak an nei ta si a, engtin nge kan tih dawn le?

Thil thar do hrim hrim hi an awm a. Political party pakhat hmalâkna party dangin an do bur ang hi a ni mai âwm mang e. Opposition party hian ministry siam mêktute hi an khalh ngil tur a ni a, an hmalâk dân engkim an enpui ang a, an nawr kal tur a ni. Kan kalphungah erawh hmasawnna awm si lova sawisêl lamah kan ramtang a, sawrkarna siamtute lahin insiamrem chu sawi loh lal kan hrawt zêl zâwk si.

Nimina tha kha vawiinah chuan a lo tha leh tawh lo va. Vawiina mawi kha naktukah chuan a lo hlui leh tawh a. Naktuka rim tui kha thla lehah chuan a lo rim chhe mai thin. Ni tina danglam khawvêlah hian eng thil pawh lo thleng se, a hmachhawntu mihringte hi kan pawimawh ber.

Ramsa leh sava te chu insiamrem thiam lo pawh ni se, mihringte hi chu finna chungchuang bîk neia Pathianin min siam avangin kan insiamrem thiam tur a ni. Kan hmaa awm hi a ngai reng lo va, kan rilru pawh a danglam fo thin. Sawrkar hi a mumal lo a ni hran lo va, kan hun tawng a zir zêlin thutlûkna a siam mai zâwk a ni.

Kum 1864 daih tawha Herbert Spencer-an ‘survival of the fittest’ tia a lo sawi kha tûn thlengin a la nung (applicable) a, hemi thu phênah hian insiamremna (adaptability) hi a bet tlat a ni. Mi insiamrem thiam lo chu an lungngai a, an buai a, an mangang a, an thi thuai thin. Mi insiamrem thiam erawh dam khaw chhuak turin an fit a, dam tlâk pawh an ni.

Sunday, April 12, 2015

Lamtual



Lal Davida chuan “Lalpa chu fak rawh u; kan Pathian faka zai hi a tha si a; chu chu a nuamin, fak hi a âwm rêng a ni,” a ti. Pathianin ‘ka rilru ang pu mi’ a tih pawh kha sualah a tlu ve tho a, famkim lo mihring a ni. Lal Davida lamtual kha khawi chin nge tih ka ngaihtuah a, a zau riaua ka hriat chu!

Tunlai hian Mizoram hmun hrang hrangah harhna a thleng nasa hle a, kohhran tinah lamtual kan khat mup mup reng chu a nih hi. Pathian fak hi a nuam a, ringtute chuan kan tihtur rêng pawh a ni. I lâm zêl ang u.

Lamtual hian nihna pawhmawh deuh deuh a nei a, chûngte chu:

1. Tlâwmna hmun a ni – Lamtuala Pathian fak tur chuan tlâwm a ngai. Mi chapote tân hmun a awm lo. Inngaitlâwm taka Pathian fakna hmun a nih avangin mi inngaitlâwmte tual chaina hmun a ni.

2. Mi chak lote hmun a ni – Lamtuala lâm thin te hi mi chak lo leh bawrhsâwm tê tê an ni. Lamtual hi intihthlarauna hmun a ni lova, thlaraua chak lote tân chakna thar lâkna hmun a ni zâwk. Lamtual thleng pha chin te hi mahni chak lohna inhria te an nih avangin Pathian pawhin a tichak thin.

3. Fiahna hmun a ni – Lamtual hi Pathian min fiahna hmun a ni. Khawi hmunah pawh Pathian a fak theih; mahse, Pathian chuan mite hmaah min fakin i lâm ngam dâwn em tiin min fiah thin. Lal Davida meuh pawh Pathian faka a lâm ngam chuan nang leh kei, engmah ni lo hian kan la harsat viau bîk dâwn em ni?

4. Midang veina hmun a ni lo – Lamtual hi Pathian fakna hmun a nih avangin mi tin thinlung takin an lâm tur a ni. Thahnemngaihna avanga midang veina hmun a ni lo. Pathian ropuina hmaah chuan Amah faktute chu chawimawiin an awm thin a, fak duh lotute erawh chu Pathianin a la ngaihtuah ang.

Lamtual hi ringtute Pathian fakna hmun pawimawh tak a ni a. Pathian ropuizia târlanna langsâr ber a ni bawk. Mimal nuna chian a pawimawh rualin chu kan chianna chu Amah fak nân hmang thei ila, a duhawm mang e. Pathian hmangaihna hriat fiah tak tak chuan Amah faka lâm hi a lo harsa lêm lo.

Biak in chhûnga lamtual hi lamtual tam tak zinga pakhat a ni. Biak ina lamtual hi kan chhûngkaw lamtualah, kan hnathawhna leh eizawnna lamtualah seng lût ila, a lawmawm hle ang. Biak in chhûng lamtuala kan nunchan ang chiah hian kan ni tin nunah kan nung tur a ni.

Kan inthenawm khawvênnaah te, kan zirlaiah te leh kan titihona thlengin he lamtualah hian lâm reng thei ila, Pathian hi kan fakna tlâwm têah a va lâwm dâwn êm! A malsawmna pawh min vûr zêl bawk ang.

Monday, April 6, 2015

Kraws – Pathian tlâwmna



Lei leh van siamtu Pathian hi ropui leh thiltithei, engkim chunga thuneitu a ni. Mihring a siamte hian kan hre chiang lo mai pawh a; a hlauhawmna leh a tihbaiawmna hi hriat nawn fo a tha âwm e.

Zîng lam fapa Lucifer-a chuan Pathian lalthutthleng chuhin vânah indona a lo awm a. Lucifer-a leh a hote chu hneha awmin leiah paih thlâk an ni ta. Bible zirtu thenkhat chuan Eden huana Evi thlêmtu rûl kawchhûngah Setana lûtin Evi kha a pâwl a. Chuvang chuan mihringte chu ‘rûl thlah’ kan lo ni ta an ti.

Pathian hi engkim chunga thuneitu a nih ang ngeiin tu chungah mah a la tlâwm ngai lova, tu man an hneh ngai bawk hek lo. Setana chi chu mihringah a luh ve avangin mihring chu thianghlim lo leh tenawm kan lo ni a. Amaherawhchu, hmangaihna nasa tak avangin mihring suala tlu tawh, rûl thlah te chu min thlahthlam thei lo va. A mi hmangaihna chu fak tlâkin a lantir a, misual kan nih lai pawhin min hmangaih a, fa nihna min la chantir tlat a ni.

Tlâwm takin ran thlêngah a rawn piang a, a dam chhûng zawngin hmuhsit leh hêkin a awm a, an ûm zui reng a ni. An man a, Kraws lêrah an khai kâng ta a. Pathian fapa thihna atân chuan a tlâwm lua e. Isaia 53:7 “Ani chu hnehchhiahin a awm a, nimahsela a inngaitlâwm a, a ka pawh a âng lo: berâm no talh tûra an hruaia ang leh, berâm a hmul mêttu hmaa a ngawi renga awm ang maiin; a ni, a ka a âng lo.” 53:9 “... a thlân chu mi sualte hnên lamah an ruatsak a.”

Kraws-ah khân Setana chu a tlâwm a, hnehin a awm a ni. Chutih rualin Pathian ngei pawh Kraws-ah ngei khân tihtlâwmin a awm a, mihring sual tlan nân hnehin a awm a ni. Mihring emaw Setana’n emaw Pathian kan hneh tihna ni lovin Pathian chu amah leh amah a inhneh a ni. Inngaihtlâwmna leh hmangaihnain Setana a hneh a, khawvêl a hneh a, amah leh amah ngei pawh a inhneh ta a nih chu! A va ropui êm! Kraws – Pathian tlâwmna hmun hi kan thlir a, Kraws bula kan kal tikah tlâwmna nun kan nei anga keimahni kan inhneh ang a, sual pawh kan hneh dâwn a lo ni.

Wednesday, March 18, 2015

Kristian Chhungkua



Mizo inneih dân kan sawi ruala a themtleng tê zâwk chu inthen dân hi a ni. Mihring zia chu famkim lo a nih angin hmangaihna kawngah pawh hmangaih dân kan thiam lo fo va. Induat dân leh induhsak dân pawh kan zir thiam hleithei lo chu a nih hi.

Hnam dang te atang hian chhungkaw inhmangaih dân leh inenkawl dân zir tur tam tak kan nei. Midang te chu tha taka kan nuihpui bâwk bâwk theih laiin kan chhûngte erawh bak deuh hlakin kan bia a; mi kawppuite nêna kaldun kan hreh loh hle laiin kan kawppuite nêna kaldun erawh thih hreh takin kan hreh fo. Chhungkua hi khawvêla kan awm chhûnga Alpha leh Omega, a bul leh a tâwp a ni.

Mizo hnam dân leh Kristianna phuah pawlhin kan innei a, kan thutiam lâkna erawh Pathian leh Kohhranhote hmaah a ni thung. Chu thutiam chu khawtlângin min hriatpui a, ram dânin a pawm thlap a ni. Inneih atanga ni sawmthum chhûngin Marriage Registrar hnênah inneih certificate kohhranin a pêk chhuah kan thehlût ang a, Marriage Registrar chuan inneih certificate min lo pe chhuak ang. Chu chuan kan inneihna kha dân hnuaiah dik taka kalpui a ni tih a tichiang.

Mizo hnam dânah inthen dân hrang hrang a awm a, tunah phei chuan The Mizo Marriage, Divorce and Inheritance of Property Act, 2014 avangin inthen dân thar siam a ni a, hmeichhiate hamthatna eng emaw zât siamsak an ni ta. Hei hian hmeichhiate tihuangtau lo hrâm se ka ti hle.

Kristian hming inchhâl, biak in hawng meuha innei zîngah kum khat êm pawh inkawl hman lova inthen leh ta eng emaw zât an awm. Kan inneihna hlutzia leh Pathian hmaa kan thutiam nghehzia kan hre chiang lo pawh a ni mahna. Mihring induhna leh inngainatna ringawt hi chuan thla tam a daih ngai lo rêng a ni.

CKTP rorel report 2015-in a târlan dânin kum 2014 chhûng khan biak ina innei tuak 1650 (40.57%) leh hmun danga innei tuak 2417 (59.42%) an awm. MTKP rorel report 2015-in a târlan dânin kum 2014 chhûng khan dan puitlinga nupui pasal nei tuak 424 (57.06 %) leh dân te-a innei tuak 319 (42.9 %) an awm. Hêng bâkah hian kohhran hrang hranga innei eng emaw zât an awm bawk.

tlangsam.blogspot.in târlan dânin Mizoram Compulsory Registration of Marriage Act, 2007 hman tan ni April 1, 2008 atanga April, 2014 thleng khân dân ang thlapa innei register zât chu 12,554 an tling a; Kristian 12,278, Buddhist 259, Hindu 17 an ni. Awareness that tâwk loh avangin innei record hi a la mumal vak lo va. A bîk takin Chakma awmna hmunah register an la tlêm hle niin Dy. Registrar General of Marriages chuan a sawi nia târlan a ni.

2005 khân United States-ah chuan inneihna tum maktaduai 2.2 a awm a, innei rate chu mihring 1000 zêlah 7.5 a ni. Inthen rate chu mihring 1000 zêlah 3.6 a ni. 2006 khân Canada-ah chuan inneihna tum 1,49,236 a awm a, 70,828 inthen an awm. Innei hmun thuma thena hmun khat zêl chu kum 30 an inneih hmain an inthen leh a ni.

Lovetoknow.com târlan dânin khawvêl puma inthenna tam dân chu heti ang hi a ni:

· Lâm mite leh Choreographers - 43.05%
· Zu dawr nghâktute leh a hmuna mite - 39.43%
· Massage Therapists - 38.22%
· Pawisa khelh leh nuam tawlhna hmuna mite - 34.66%
· Industry leh workship-a thawkte - 32.74%
· Athletes and Entertainers - 28.49%
· Thuziak mite - 15.92%
· Veterinarians - 11.04%
· Pilot - 10.96%
· Scientists - 8.79%
· Sakhaw rawngbawltute - 5.6%
· Optometrists (Mit power check-tute) - 4%
· Military Members - 3.7%
· Agricultural Engineers - 1.78%

Barna Group-in mi chi hrang hrang an kawmna leh interview an neihna atanga a lan dânin sakhaw hrang hranga nupa inthen dân tlangpui chu heti ang hi a ni:

· Protestant - 34%
· Muslim - 31%
· Jewish - 30%
· Catholic - 28%
· Hindu - 12.4 %

darndivorce.com târlan danin khawvêl puma inthenna tamna ramte chu:

· Sweden - 54.9 %
· United States - 54.8 %
· Belarus - 52.9 %
· India - 1.1 %

America rama inthen dân tlangpui chu:

· 11 % Puitling nupa inthen.
· 25 % Vawi khat tal nupui pasal then tawh.
· 34 % Kum 33-52 inkar inthen.
· 37 % Kum 53-72 inkar inthen.
· 18 % Kum 73 chin chunglam inthen.

Inthenna tihtlêm:

· Sum leh paia intodelh hmasak hian inthenna 30% a tla hniam thei.
· Kum 25 chung lama nupui pasal i neih hian inthenna 24% a tla hniam thei.
· Nu leh pa lungawina nupui pasal neih hian inthenna 14% a tla hniam thei.
· Sakhuaa rinna nghah tlat hian inthenna 14% a tla hniam thei.
· Lehkha thiam hian inthenna 13% a tla hniam thei.

Times of India târlan dânin India ramah Mizoram chu nupa inthen leh awm hrang tamna ber hmun a ni a. Mipa nupui then zînga 4.8 % chuan nupui an nei tawh lo va, hmeichhe pasal then zînga 6.9 % chuan pasal an nei tawh lo. Hei hian a târlan chian êm êm chu kan Kristianna hian kan nupa nunah kawngro a su lo hle tihna a ni.

Kohhran Dân Puitlinga inneih kan inzirtir nasa a, kohhran tinah thalai pâwl hrang hrangten tan kan la a, hma pawh kan sâwn hle. Amaherawhchu, he inneihna dân hian kan nupa nun a khawih che pha ta meuh lo. Inneihah kan duhtâwk niin a lang a, a bul tanna chauh a ni zâwk si. Kristian chhungkaw dik tak din a, thih thlenga rinawma nupa kawp chawi ni tura kan intuai thar leh a tûl hle. Nupa counseling lâk nachang te pawh hriat a hun ta.

Kristian chhungkua, inthen leh mai mai tawh lo tur din tura Kohhranhote hmaa inneih duh tâwk mai lovin Pathian hmaa innei kan ni tih hriat a, kan inneihna hian chatuan a hawlh a ni tih kan hriat thar leh a pawimawh hle. Sakhaw dang betute mah heti khawpa an rinawm a, an inneihna a ngheh chuan Pathian nung betute inneih chu a nghet lehzual tur a ni. Pathianin inneihna hi a siam a, inthen tur chuan a chhan kha Pathian pawhin a pawm tlâka dik (valid) a ni tur a ni.

'Kristian chhungkua’ tih hi a mawi a, a famkim a, a ropui a ni. He chhungkaw zahawmna leh ropuina tihmingchhiaa tihmêl mâwktu ni lo hrâm ang che. Mihring pawisawi mai kan ni lo a, Pathian pawisawi kan ni zâwk. Ram leh hnam, khawtlâng hmêl lanna ber chu chhungkua a ni si a.

Monday, March 9, 2015

Kohna



Missionary emaw, Pastor emaw, hnathawhna hmuna rinawm taka Pathian rawngbawl hi a khawi nge ropui ang tih ka ngaihtuah fo thin. Rev. C. Chanchinmawia chuan “Mahni in luma awm leh mission field-a awm te hi chu kan inang thei lo hrim hrim...” tiin a sawi. A sawi tum tak chu full time-a thawktute hi an dinhmun a sâng zâwk a tihna niawm tak a ni.

Abrahama te, Mosia te, Jona te, leh midang tam tak chu Pathianin hmaichhanah a bia a, a rawngbawl turin a ko a ni. Isua pawhin a zirtirte chu hmaichhanah a ko a, amah zui turin a sâwm a ni. Hêng kohna hrang hrang hian tum (goal) a nei a, an tum an hlen hma chuan theihtâwpin an bei thin.

Isua vana a lâwn dâwn khân a zirtirte leh a hnua Amah ringtu la ni zêl turte hnênah kohna a hnutchhiah a. Chu a kohna chu tûn thlengin a la ngai reng. “Isua chu an hnênah a lo kal a, anniho chu a bia a, ‘...Chutichuan kal ula, hnam tina mi zirtirahte siam ula, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hmingah chuan baptis ula, thu ka pêk zawng zawng che u pawm turin zirtir rawh u,’ a ti a.” (Mathaia 28:18-20) “Khawvêl zawng zawngah kal ula, thil siam zawng zawng hnênah chuan Chanchin Tha hi hril rawh u.” (Marka 16:15)

Kohna hran, danglam deuh, rilrua lang bîk riau, tukkhum mur chem chem, tur ut uttu pawh awm kher lo mah se, Pathian kohna hi a ngai reng. Eng ti tura piang leh seilian nge kan nih kan inhriat thar fo a tha âwm e. Missionary-a kal turin emaw BD zir turin emaw, volunteer-a thawk turin emaw kohna hran dawn kan inbeisei kher tur a ni lo. AD 33-na vêla Isua thusawi kha a la danglam lo a, a rawngbawl tura min kohna hi a la ngai reng a ni. Min kotu Isua a danglam ve ngai lo angin a kohna pawh a danglam lo va, a la ngai reng.

Friday, March 6, 2015

No VIP/VVIP



Bharat, ram ropuiah hian mi zawng zawngin VIP nih kan châk vek a. Hausa, rethei, keimahni tâwkah pawimawh êm êm vek kan duh. Kum 2009 atang daih tawh khân ‘VIP culture’ tih hi mithiamten an lo debate tawh a. Amaherawhchu, vai ngal sâng, intilal tak tak te thin leh lungah erawh a tla na lêm lo hle.

Sweden ramah chuan mi tu pawhin (thingpui sem atanga minister thlengin) traffic rule an bawhchhiat chuan chêng 1200 – 28000 thleng an chawitir thin. United Kingdom-ah chuan VIP culture hmuh tur a awm lo a, mi lâr emaw officer lian emaw pawh ni sela, dân bawhchhia chu hremna a thuhmun vek. Japan ramah pawh dân hnuaiah tu mah an danglam lo. New Zealand-ah chuan Prime Minister Helen Clark chu motor a khalh chak avangin man a ni.

2013 kum tâwp lama Delhi Assembly election-a rawn invawrh Arvind Kejriwal chuan VIP culture tihtawp a tum a, VIP anga enkawl a duh lo. Amaherawhchu, Jan Lokpal bill pass a nih tâk loh avangin a bâng a, 2015 inthlanah chuan Assembly seat 70-ah 67 la-in namên lovin a rawn chak leh ta a ni. Tunah pawh VIP/VVIP anga enkawl a duh lova, mi pangngai (common man) anga awm a tum tlat a ni.

NDTV hmalâknain tunah hian ‘No VIP campaign’ kalpui mêk a ni a. Ram chhûng hmun tinah a darh zau zêl. No VIP/VVIP campaign-in a tum ber chu VIP culture tia an sawi thin, minister, MLA leh sawrkar hotu lian te intih lalna mai bâkah an chhûngte intih-milenna tihbo a ni. A bîk takin minister/MLA fate hi an pate avangin an lo chapo ta thin a. Midangte hmuh hniamna leh deusawhna an chhâkchhuak fo va. VIP emaw intiin security check paltlang an duh lo fo.

Mizoramah pawh heti ang thil hi sawi tur a awm leh zeuh thin. Mipui vote hlu tak avanga tling thei chauh minister/MLA te hian VIP emaw an inti thin a. An pawimawhna kan sawi nêp ni lovin an pawimawh dân hi lalna ni lovin thawhrimna zâwk a ni.

Hmân deuh khân SP, Traffic-in “Minister leh MLA-te hi khuallian tura an sâwmin hma taka thlen a mawi si lo va, tlai deuh hlekah an chhuak a, a hun taka an thlen theih nân kawng kan lo sialsak thin...” a ti. Kohhran upa leh Pastor-te pawh thu an sawi dâwnin pawimawh âwm takin tan dâwnah an thleng chauh ngai lo va, mipui kal hmain an thleng zâwk thin. Minister/MLA an nih avanga thlen hma kha a mawi lohna a awm bîk miah lo.

Traffic jam tur hre sa vekin hma deuh hlekah chhuak mai sela, an thlen hma deuh leh an lo teihawi anga ti nia. Pawimawh bîk riau nih duhna rilru hi paih bo a hun ta hle. Kohhran upa leh Pastor-te hi ‘rawngbawltu’ kan ti a, mite tâna hna thawk turin kan beisei thin. Anni pawh hi VIP culture-in a ei ve mêk niin a lang. Kohhran leh sawrkar hi inzawm si lo, kaldûn a ni. Kohhran upa leh Pastor-te mipuite tâna thawk tura kan beisei laiin ram hruaitute erawh lal anga kan en daih hi a fuh zân lo.

Chapchar kût ni khân chawhma dar 11:30 vêlah Zarkawtah ka tlân a, Chanmari lam atanga rawn phei VIP light vuah kha traffic jam kârah a rawn inhnawh nasa mai a. Horn a hmet ri tuar tuar a, tihnghaihna awm hek lo, two wheeler takngial pawh a tlân hleithei lo kha a ni a. Traffic police kha an khawngaihthlâk hlein ka hria. Hlauh nei tih hriat tak khân an phi sek a, tihngaihna an hre bîk si lo. Car chhûnga chuang kha ka hmu lo nachungin a pawimawh hle ang tih chu ka ring, chu ai mah chuan a inti lal hle niin ka hria a ni.

Tlai dar 5:30 vêlah Dawrpui pheiah ka tlân a, traffic a jam nasa a. Ka hmaah chuan taxi-ah hian dam lo an phur a, emergency a nih avangin horn a hmet deuh reng a. A bula two wheeler tlân te chuan horn an lo hmet ve tuar tuar bawk a. Dam lo phur tih hre reng si thenkhatin ken an tum lawk lo tih ka hmuh khân mak ka ti hle a ni.

VIP kan ngaihdan leh kan hmuhdan hi a kûng thelhin kan thelh niin a lang. India ram lairil zâwkah VIP culture tihbo tuma tan an lâk mêk laiin Mizoramah pawh he culture hian zung a kai nghet ve ta hle a. Mahni engmah ni si lo, nu leh pa leh chhûngte avanga lo inlâk len ve ringawt te hi zah ngawih ngawihna tham a ni.

VIP dik tak, mipuite hian kan nihna kan inhre thin lo va. Lal nei hnam kan nih thin vang nge kan vote hlu tak avanga nihna chelh thei chauh te hi lal nihna kan pe a. An chhûngte thlengin kan tlawn a, an fate thlengin ram leh khawtlânga VIP-ah kan siam ta zêl a nih hi. Nang leh kei hi kan harhchhuah a, he VIP/VVIP culture hi tibo tura tan kan lâk a hun ta. Mi zawng zawng hi Pathian leh dân hnuaiah kan intluk tlâng vek a ni.

Wednesday, March 4, 2015

Challenge



Pathian thu-in engtin nge a tih? “Ni hnuhnungahte chuan hun khirh takte a lo awm ang.” (II Tim. 3:1) “Mi sual leh tihdertute erawh chu mi bum leh buma awmin an sual zual deuh deuh ang.” (II Tim 3:13)

Bible-in a sawi hi a thleng dik zêl dâwn a, khawvêl sualna hi a pung zêl a ni. 2015 kum bul kan tan dân te hi Mizorama thleng tura kan suangtuah phâk ngai loh khawpa thil râpthlâk a ni. Pathian thu atanga kan hmuh dân chuan hei aia nasa pawh hi a la thleng zêl dâwn a ni.

A nih chuan hun hnuhnunga sualna nasa zêl do lêt tur hian ringtute hian tihtur kan nei ve lo’ng maw? Sualna tuipuiin min chîm pil mai loh nân Krista kohhrana ringtute hian nikum aia nasa zâwka Pathian kan auh a, nimin aia nasa zâwka kan rinna kan sawh ngheh a hun ta hle.

Khawvêl sualna challenge tur hian nang leh kei hian tihtur kan nei. Chak taka awm a, huaisen taka Krista ram lâk tuma ke kan pên theih nân TAWNGTAI kan uar lehzual a hun a, BIBLE chhiar kan taimâk lehzual a hun a, INKHAWM kan thlahthlam loh a hun ta hle. Sualna a pung zêl dâwn; piangthar inti si sualna hneh lo ringtu pawh an pung zêl dâwn.

A ngai ang renga kan kal hian Pathian ngaihah chuan hnungtawlh kan ni. Nimina ringtu tha tak kha vawiinah chuan sualin a keuh thlu dêr thei. Inring renga awm tur kan ni. Sualna hi do lo mah ila, min do sa hrim hrim. Chuvangin kan do lêt loh chuan bêl chhûnga sa kan ni mai.

Mahni that thata that ngawt a hun ta lo. Mi tha satliah, tangkaina nei si lo chu eng tik niah emaw sualin a hneh ngei ang. Thil tha lo tam tak kâra lêng kan ni a, taimâk kan chhuah lehzual loh chuan hnehin kan awm mai ang. Khawvêl sualna pung zêl khing tâwk tura Pathian kan auh a, kan inpêk lehzual a hun tawh hle.

Thursday, February 5, 2015

SECURITY



Security (himna) hi khawi hmunah pawh a pawimawh êm êm a. A la pawimawh zêl dâwn a ni. Ram changkâng apiangah mipuite himna an ngai pawimawh thin. Himna tel lo chuan hlimna leh hmasâwnna a awm thei lo. Indian Constitution pawhin mimal, khawtlâng, ram himna a ngai pawimawh hle. Part IV ‘Directive Principles of State Policy’ Article 38 (1) The State shall strive to promote the welfare of the people by securing and protecting as effectively as it may a social order in which justice, social, economic and political, shall inform all the institutions of the national life. Seventh Schedule (Article 246) hnuaiah union leh state sawrkarin mipui himna turin security law a siam thin ang tih a chuang. Heta ‘security’ a tih hi khuarêl chhiatna, misual, sum leh pai leh thil danga himna a ni.

Union Home Ministry annual report 2006-2007-a a lan dânin kum 2006 chhûng khân Mizoramah himna tichhe thei thil thleng râpthlâk tum nga chiah a thleng a, mihring thihna record a awm lo. Chuvang chuan ‘peace bonus’ kan dawng a nih kha. Peace bonus dawn kha thil lawmawm tak a nih rualin kan lo muang lu deuh nge ni tûnah chuan dawn chu sawi loh in-rûk, inthah, pâwngsual thâwm kan hre âwl ta lo.

Kristian ram ni si, mahni intihhlum, tualthah, pâwngsual leh rûkrûk te chu ni tin chanchin thar mawitu a ni ta. A thenin zu an buaipui a, a thenin sakhua an buaipui a; that lehzual beiseiin theih tâwp kan chhuah a, that ahnêkin ni tin, thla tin, kum tin kan chhe tial tial chu a nih hi. Bible-in eng tin nge a sawi “Ni hnuhnungahte chuan hun khirh takte a lo awm ang.” (II Tim. 3:1) “Mi sual leh tihdertute erawh chu mi bum leh buma awmin an sual zual deuh deuh ang.” (II Tim 3:13) Khawvêl hi a chhe tial tial a, sualna pawh a pung tual tual dâwn. Sualna do lêta mipuiten himna kan neih theih nân kan thawh chhuah a hun tawh hle.

United States chuan kum 2014 khân social security atân 857.319 billion dollar a dah a, hei hi budget zawng zawng 3650.526 billion dollar atangin 23.48% a ni. Heta tang pawh hian security pawimawhzia chu a hriat theih mai âwm e. Hmasâwnna hi himna hnuaiah lo chuan thawh theih a ni ngai lo.

Mizoramin khawiah te hian nge security kan mamawh tih han târlang ila.

Food Security
Ei leh bârah hma kan sâwn a tûl hle. FCS&CA lam atanga thu kan hriat thin chu “Chuti thla chhûng tla tur FCI kudam-ah buhfai a awm,” tih a ni. A rei lam lah a tawi thei bawk si. Food security kan nei chhe hle a, eng emaw hlekah tâm mai thei kan ni. Mi, a ril a tâm tawh chuan pawisak a nei lo va, mi hlauhawm tak a ni thin. Ei leh bâra intodelh tura mi tinin hma kan lâk a tûl. Chuktuah huan siama kan ram neih te hi a tangkai zâwnga hman nachâng hriat a hun ta. Mi hausaten an huanah thil tangkai chin nachâng hre lova intihhlimna hmun ang leka an chan hi ka lo ui thin

Economic Security
Ei leh bâra intodelh hi sum leh paia intodelhna a ni. Miin ei tur a neih chuan sum thawk chhuak turin theihna a nei a, huaisen leh taima takin hna a thawk thei ang. Ui ang maia chaw nawi tla chhar tuma mi hausate ke bula mei phêt mût mût a hun tawh lo. Buhfai man sâng, tui bill sâng, leiman sâng, electric bill sâng, thisen sâwngbâwlna man lâk leh thil dang dang avanga kan buaina te hi sum leh paia kan intodelh loh vang a ni. Mizorama bill leh tax kan pêk te hi a sâng hran lo; pêk tur kan neih miau loh avangin ‘a na’ kan ti ta êm êm a ni. Thawh chhuah tam a pawimawh rualin inrenchem thiam a pawimawh. Duh ngah lutuk hnam atang hian mamawh chauh nei thiam hnamah i inlet daih teh ang u.

Social Security
Mizorama kan mamawh êm êm chu social security hi a ni. Hei hian mimal, chhûng tin, khawtlâng leh ram pum a huam a ni. Aam Aadmi Party chuan Delhi Assembly election lo awm turah CCTV tam zâwk dah an tiam a. A tum chu social security a ni. Hmeichhe himna pawh ngaih pawimawh lian ber pâwl a ni. Chhiatna tam zâwk thlen chhan hi security that tâwk loh vang emaw a mawhphurtute inthlahdah vang emaw a ni châwk.

Kan in sak dânah te hian himna kan dah pawimawh ber lohzia a lang. Lei min nasa tak tuara thihna hial a thlen fo nachhan chu security that tâwk loh vang a ni. In kan sak dâwnin leilung a him tâwk em tih te, ADA/AMC thutlûkna ngaih pawimawha zawm te hi kan tihmâkmawh a ni. In sakna châk kan hman te hi a man tlâwm ringawt melh lovin a tha thei ang ber, lirnghîng leh thlipui dâwl zo ngei tur hman tum hrâm hrâm ila.

Electrical wiring fel loh avangin buaina kan tâwk fo. Tûnhma deuh khân earthing te hi tûl lo an ti fo a, lightning rod/conductor te pawh in tinin vuah nachang hria ila a tha hle ang. Mei chhêmna hmun, gas cylinder leh a thuk kan dahna hmun te hi thlan fimkhur a tûl hle.

Hmun thenkhatah chuan private security duty an nei thin a, kan ramah pawh eng tikah emaw chuan kan la mamawh ve ngeiin a rinawm. Râlmuang leh him emaw kan intih lai hian kan him lo ru viau tawh a ni. In tinin CCTV kan dah thei lo a nih pawhin kawngkhâr kalhna tha tak siam a, miin an rawn kik a nih pawhin hawng nghâl mai lova (peep hole siam ngei ni se) bih/en hmasak phawt a finthlâk hle ang. Kawngkhâr thuah hnih nei siam te pawh hi thil tha tak niin a lang. Tukverh iron bar kan siam lo a nih pawhin a glass te hi vawi khata keh nghâl mai thei lo chi hmang hrâm ila.

“Walkable city is liveable city” tih ngawt pawh a ni ta lo. Tu hian nge hriam keng tih kan inhre si lo va, nunau phei chu zân mu tha thei lovin an thlabâr hle a ni. Security hi hriamhrei kawl lamah ni lovin hriam kawltute laka himna a ni mah zâwk awm e. Hriamhrei hi mahni invên nân thil tha tak a ni; ama’rawhchu, hriam kawltute hi midang tinatu an ni fo thin. Kan hriam kawl avang hian midang an ralmuan loh phah thei tih hriain i fimkhur lehzual ang u.

Security chungchang hi tum khata sawi zawh sên chi pawh a ni lo. Mimal, chhungkua, khawtlâng leh ram himna hi ngaih pawimawh berah neih ila. Kan mawhah i la ngam ang u.

Tuesday, January 27, 2015

Khawiah nge Pathian a awm?



Isuan “Kan Pa vana mi...” (Mathaia 6:9) tiin tawngtai dân min zirtir a. Lalbiak tawngtaina hi kan hmang rim si a, kan rilruah Pathian hi hla tak, vâna awm, a auha auh lawm lawm ngai niin a lang. Isua vêkin “Kei kumkhuain, khawvêl tâwp thleng pawhin, in hnênah ka awm zêl ang,” (Mathaia 28:20) tiin a sawi leh bawk.

Chhandam kan niha kan pianthar hian Pathian fa nihna pêk kan ni a, chuta tang chuan Isua Krista thisen tlanna a zârah Pathian nên inpâwl theiin kan lo awm ta. Chu inbiakna/inkawmna chu râl khat atanga inkawmna ni lovin hmun leh hmuna inbiakna a ni zâwk. Thenkhatin kan tawngtaina te hi telephone angin kan tehkhin thin; a dik tho mai. Telephone hmanga kan inbiak/sms chuan kan inhmu ngai lo va, râl khat atangin kan inbe thin. Joba 42:5 kan en chuan “Benga hriatna mai zawngin ka hre tawh chia, Mahse, tunah zawng ka hmu ta che,” tih kan hmu.

Pathian hi hriatna chauha hriat theih a ni. Kristian lote pawhin Pathian hi an hria. Pathian a awm tih chu khawvêla hnam hrang hrangte hian kan hre vek a, Pathian tak erawh kan hmu vek si lo. Chuvang tak chuan ‘hriatna’ chauh hi a tâwk lova ‘hmuh’ ngei a ngai. Joba kha Pathian mittlung a ni a, ani pawh khân Pathian a hmuh chian meuh chuan a inten a, sim tur a ngahzia a inhria a nih kha. Pathian hi hriat chauh a tâwk lova nang leh kei hian kan hmu ngei tur a ni.

Phone hmanga call/sms leh hmai chhana inbiak chu a danglam thin. Chuvangin Pathian hi phone ang maia call/sms chauha kan be thin a nih chuan kan la pawh tak tak lo tihna a ni ang. Kan tawngtai emaw fak hla kan sakin vân sâng taka awm tâna ti anga kan inngaih tlat chuan tih takna nun keimahniah a awm thei lo. Eng vangin nge tunlai naupang/mite hian biak in an zah lo kan tih fo? A chhan chu Pathian hi kan dah hlat lutuk vang a ni.

Pathian hian engtik lai mahin min hlat ngai lova, min hmangaih êm avangin min kalsan ngai hek lo. Pathianin min hlat ta riaua kan inhriat nachhan chu keimahni’n kan hlat zâwk vang a ni châwk. Tlân bosan kan tum a, bihruksan kan tum fo. Ama’rawhchu, a hmangaihna chuan min ûmzui reng a, kan sual lai ber pawhin “Ka fa, lo haw rawh,” tiin min sâwm reng a ni.

Mother Teresa chuan “I see God in every human being. When I wash the leper’s wounds, I feel I am nursing the Lord himself.” (Mihring zawng zawngah hian Pathian ka hmu. Phar natna ka silsak hian Pathian ka silfai angah ka inngai) a ti. Pathian a hmuh dân hi chi hnih a awm thei ang. Pakhatna, Pathian kut chhuak ropui tak chu mihringte kan ni, A kut chhuak ropui tak avang hian mihringah Pathian ropuizia a lang a, Pathian chu eng ang nge a nih tih a hriat theih âwm e. Pahnihna, miin Isua Krista a rina chhandamna a chan hian amahah Isuan lalna a chang a, mi thar, mi danglam a lo ni ta! Amahah Pathian hmêl hmuh turin a lo lang ta thin a ni.

Pathian duh lohzâwng kan tih hian Pathianin min kalsan daih emaw tih a awl thin. Sam 27:10 “Ka nu leh ka pa chuan mi kalsan ta si a, Nimahsela, LALPA chuan mi la pawm ang.” Kan nu leh pate pawhin min kalsan an duh hial khawpa sualna nasa kan tih pawhin Pathian chuan min la pawm thei a, eng anga sual nasa pawh ten miah lovin a la ngaidam thei vek a ni. Sam 9:10 “Nang zawngin, LALPA, nangmah zawngtute chu i kalsan ngai si lo.” Rilru mangan, thlaphân, lungngaih leh harsatna tâwpkhâwk, beisei tur rêng awm tawh lohna hmun kan thlen pawhin Pathian chuan min hlat ngai lo. Sual ngaihdam theih loh a nei lo a, ngaihdam sên loh pawh a nei hek lo. Pathian hi zawng ropui tak a ni.

Pathian awmna min zâwt em ni? Vân dum pâwl thlîr ila, tui chhûng thûk tak bih ila, khawi hmunah pawh Pathian chu a awm asin. Pathian hi auh vak vaka auh eih chi a ni lo. Isaia 59:1 “LALPA kut chu chhandam thei lo tûrin tihtawiin a awm lo va; a beng chu hre thei lo tûrin a ngawng hek lo.” Kan râl khat biak vak vak a nih chuan keimahni’n kan hlat tihna a ni ang.

Tawngtai emaw fak hla sak emaw thu kan ngaihthlâk pawhin Pathian chu kan bulah a awm ve reng a. Min chhandamtu a ni a, min hmangaihtu a ni a, kan thian a ni. Vân sâng taka awm anga kan ngaih avangin A duh lohzawng sual kan tihphah thin. Kan kianga awm, kan tih apiang hmu reng thin a ni tih hria ila kan tawngtai pawhin a biakin kan bia ang a, Amah faka kan lâm pawhin tihtak zetin kan lâm ang a, kan zai pawhin thinlung takin kan zai thei ang. Pathian hi kan bulah a awm reng a ni. I thian nên khân inbia ula, inkawm ula, hlim takin hun hmang ang che u.


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun