Thursday, July 17, 2014

Khawiah nge kan fate



Lal Solomona chuan dawhkan bawhin a kut chungah a khabe a nghat a, banga thing ker mawi hrang hrang intâr tlêp tuar chu a melh kual dan dan a. Nakinah chuan thil hre chhuak thut niawm takin a rawn meng zau kâwk a, âr chang hmâwr chu tui dumah chiahin dawhkana lehkhaah chuan heti hian a ziak a “Naupang chu a kalna âwm kawngah chuan zirtir ula, a upa hun pawhin a thlah lo vang.” (Thufingte 22:6)

Kan fate awmna hi nu leh pate hian kan hriatpui thin tur a ni. Hriatpui tih hian engkim hriatpui vek tihna a ni lo. Nu leh pa tam takin engkim hriatpui kan tum a, chu chuan buaina a chawk chhuak fo. Kum tling an nih tawh chuan mahnia ngaihdân nei an ni a, min hnial châng te pawh a awm. An ngaihdân chu a dik lo vek bîk lo va, nu leh pa kan nih avangin kan ngaihdân hi a dik vek bîk chuang bawk hek lo.

Naupang zirna kan ngaih pawimawh êm êm rualin thenkhat chuan an thlarau nun kan thlahthlam fo. Tisa taka hlawhtlin duh êm êm siin thlarau lamah kan hlawhchham ang tih a hlauhawm hle. Thenkhat chuan kan fate inkhawmpui kan peih lo hle a, zân lamah phei chuan naupang inkhawm ngai a ni tih kan theihnghilh têp tawh niin a lang. Kan naupan ve lai chuan chhungkuain kan inkhawm a, a pui a nawi, a bo a bâng awm lovin zân inkhawm pawh kan hmaih ngai lo. Krismas zaikhawmah te hian naupang hi a lâm peih peih kan ni thin. Tum khat phei chu ka mut a chhuak tawh si, ka nu-in min pua a, chuti chung chuan min lâm tlaivarpui thak nia!

Solomona thufing angin naupang chu a kalna âwm kawng (thlarau) lamah kan hruai thin tur a ni. An naupan lai zawng zawngin biak in kan ngainattir lo va, inkhawmah kan hruai ngai lo a nih chuan an puitlin hnuah an ngaina thut dâwn lo va, an inkhawm peih thut dâwn lo va, an inhmang thut dâwn bawk hek lo. Nun awmzia an zir hun laia kan kaihhruai that loh chuan ngaihdan an neih tawh chinah an rilru kan sawh sawnsak thei tawh ngai lo vang. Mihring lama hlawhtling sia thlarau lama hlawhchham hi a pawi dân a thuah hnih hle a ni.

Kristian nu leh pa kan nih angin Pathian thu lamah kan fate kan kaihhruai thin a tûl. Pathian thu kan hre lutuk lo a nih pawhin biak in ngaina tura inkhawmnaa hruai thin te, kohhran hmangaih tura kohhran thiltihnaa hruai thin te hi kan mawhphurhna a ni. Chu mawhphurhna chu nau hlan lai pawha kan intiamna a nih nghe nghe kha! An nun siam hun laia kan thlahthlam hian an puitlin hnuah kawng dik lo an zawh a, kan mangang a, kan tawngtai a, kan rilru a hrehawm thin. Sual kawng thûk tak zawh tawh ko kîr turin a tlai hnuah Pathian kan au leh si thin. Nimahsela, beidawng tur erawh kan ni lo. Mihring ngaiha ni li lai a liam hnu pawhin Pathian chu a tlai ve ngai lo va, a hun takah a che thin. Beidawng lova tawngtai fan fan tur kan ni. Tahna ruam zawh lo turin kan fate hi Pathian lamin hnûk hnai ila; zu, ruihtheihthil leh mipat hmeichhiatna kawnga hruai lovin biak in kawngah i hruai zâwk ang u.

Thursday, July 3, 2014

Taxes, Bills & Nuai 341.50



Ram buai nghawng:
State puitlinga hlân kai kan nih atangin kum 27 kan hmang zo ta. Mihringah chuan thenkhat officer an ni tawh a, thenkhat nu leh pa châwm hlâwmin duh an la sawi zuah zuah thung. Kan Chief Minister zahawm tak thusawi atanga thlîr chuan châwm hlâwm, mamawh ngah phian, sawisel chîng, zak chuang miah lo hi kan ang âwm mang e. “Mizoram chu kum 20 chhûng ram buaia a awm avangin state dangte aiin kum 30 vêlin economics hmasâwnnaah kan hnufual bîk a ni,” tih leh “Sum lama kan pachhiatna chhan tam tak bâkah Finance Commission din thar apiangin kan phu ang mamawh min pêk ngai loh avanga heti ang dinhmuna awm kan ni,” tih te hian kut dawh rilru chu a pho lang chiang hle.

‘Hmasâwn tumin tan i la ang aw’ tih aia kan vanduaina sawi chhuaha midang zâr zo kan tum fo hi a vanduai thlâk! Kum 1945 August thla khân Hiroshima leh Nagasaki khawpuiah atom bomb an thlâk a. Mihring 1,50,000-2,46,000 vêl an thi. A hnu lawkah Japan chu a tlâwm ta nge nge a nih kha. Atom bomb hnathawh leh nghawng kha tun thlengin an la tuar; nau chhiat, thisen tha lo, mit tha lo, sam tla kawlh, cancer, adt. Indopui lai khân Japan industry leh infrastructure zaa sawmli (40%) tihchhiat a ni.

An chhiatna chu insaltir rêng an tum hauh lo. 1955 (atom bomb an tawrh atanga kum 10-na) a lo her chhuah chuan indopui hmaa an thawh chhuah zât ang kha an thawk chhuak leh dêr tawh. 1965 a lo nih chuan Japan GDP (Gross Domestic Product) chu 9% a tling hial tawh a. 1980 a lo nih chuan Japan chu khawvêla GNP (Gross National Product) pathumna niin United States leh Soviet Union hnuaiah a awm dêr tawh. Mihring an tam vang emaw, an ram leilungin a zir bîk vang emaw a ni lo. An rilrua tumruhna leh taimâkna vang liau liau a ni. Kum 27 hnuah “Kan phu ang mamawh min pêk loh avangin heti ang dinhmunah hian kan ding a ni,” kan la ti reng bîk dâwn em ni?

Taxes:
India ram hmun dangah chuan mi hausaten chhiah tam tak tak an pe a. Mi rethei leh harsa zâwkte tân tangkai taka hman a ni leh thin. Mizorama chhiah lâk tlângpuite chu – Professions Tax, Central Sales Tax, Value Added Tax, POL Tax leh Entertainment Tax. Chu’ng zawng zawng atanga kan sum hmuh Mizoram Taxation Department website (http://www.zotax.nic.in/Annual.html)-a târlan dân chu heti ang hi a ni:
 
India ramin fiscal federalism kan neih avangin revenue/tax collection chungchangah central thuneihna leh state thuneihna fel taka bithliah a ni. Central sawrkar hian Income Tax (Individual Income Tax, Corporate Income Tax, Central Excise duty, Customs duties, etc.) a la a. Chu’ng revenue collection zawng zawng chu Consolidated Fund of India-ah lût vekin state hrang hrang insem dân erawh Finance Commission kutah a awm thung.

“Income Tax hi pêk ve a hun tawh e” ti an awm thin. Income tax âwl (exempt) hi state thuhnuai ni lovin Income Tax Act ang zêla tih a ni. Budget tinah revenue leh expenditure acts te hi passed thin a ni. Income Tax Act, Chapter III, Section 10(26): “Any income of a member of schedule tribe, residing in Nagaland, Manipur, Tripura, Arunachal Pradesh, Mizoram and Ladakh from any source in those areas or income by way of dividends or interest on securities.”

Mizoram mipui zîngah a nihna tur ang taka chhiah pe lo hi eng emaw zât kan awmin a rinawm. Tripura state-in kum 2011-2012 chhûnga an chhiah lâk zât chu Rs. 79,159.90 (lakh) a ni a, kum hmasa aia a punna 41.10% a ni. Hmanni lawkah Mizoramah lei man chhiah pêk a ni a, mi in luah tân pawh pêk tur a ni. Eng zât takin pe hlawm ang maw. Aizawl khawpuiah ‘Property Tax’ September thla atangin lâk a ni dâwn a. Kan sawisêl leh ta chiam chiam mai. ‘Lâk aiin pêkin lukhâwng a nei zâwk’ tih chawi nungtu Mizote hi pêk chhuah harsat ber hnam kan ni hial âwm e.

Bills:
Power & Electricity Department rawtna angin Joint Electricity Regulatory Commission-in kumin April thla atanga lâk tan turin electric bill thar a siam a. Sawisêlna hun siam a nih laiin sawisêlna thehlût an awm lova, a hmun leh hun lovah kan iak kan iak leh lawi si. Bill hrim hrim hi Mizoram hian kan pe sâng lêm lo. Electric bill (domestic) unit khatah Rs. 8.80 niin Maharastra an sang ber a, Tripura Rs. 5.40 a ni a, Meghalaya Rs. 4.10 a ni a, Chhattisgarh Rs. 2.20 a ni a, Mizoram Rs. 2.10 a ni. Tui bill, telephone bill-te chu sawi rih lo mai ila.

Nuai 341.50:
‘Zahawmna’ car chhûngah an chuang dâwn emaw kan tih laiin ‘Mamawhna’ car chhûngah an chuang leh zâwk dâwn si. Zahawm an duh luatah MLA hlawh an sân chiam tawh bawk. Sum an ngah a, an hausa a, officer tam tak aiin an hlawh pawh a sâng ta rêng a, an zahawm phah sawt em tih erawh mipuiten kan chhang thei ang. ‘Zahawmna’ leh ‘Mamawhna’ chu chêng nuai 341.50-a lei theih an inbeisei a nih hmêl. Mihring zahawmna hi lei theih a ni lova, mamawh leh duh pawh thil hrang daih a ni. Mimal tinin Rs. 50,008 leiba kan nei theuh tih hre nawn leh ta ila. Duh taka kan thlan tlin, kan vote hmanga ram hruaitu ni thei te hian a thlangtu mipuite aia zahawm an la tum tlat te, mi rethei berh ve tê tê aia mamawh an ngah bîk tlat te hian ngaihtuah a titam.

Tlângkawmna:
Ram buai atanga kum tam a vei hnu pawhin midang hnênah ‘khawi maw’ tih kan bâng chuang si lo. Rilru lama retheihna leh pachhiatna natna hi lû ber atanga kawmthlang hmeithai nu thlengin kan vei a, inmawh tur chuang kan awm lo. State dang nêna khaikhin chuan kan chhiah leh bill pek te hi a hniam pâwl a ni. Chhiah leh bill lâk theih ang ang hi sâng deuh taka lâk ni se. Chuti chuan mipuiten phût lêt kan nei thei ang. Tui bill kan pêk sân chuan tui kan hmu tha tur a ni, electric bill kan pêk sân chuan kawlphetha kan nghei tur a ni lo. Lei rem rap tur chuan kum 10 chhûng vêl kan tawrh erawh a ngai ang.

Road tax kum 15 chhûng min pektîr a, kan minister-ten kum nga lek an kawl car la tha tak chu chhia an ti viau lawi si. Road tax kum 15 min pektîr chuan kawngpui hi rulngân pa ang zarin a dum tliang hlarh tur a ni. Hei hi mipuiten kan phût tlat.

Engkim hi a inkahpup chaw vek. Hmasâwn tur leh changkang tur chuan mipuite leh sawrkar thawhhona tha tak a awm a ngai. Mipuiten ‘hei hi ka ta’ ti thei tur khawpa vantlâng thil kan humhalh leh vawn that a tûl. Sawrkar pawhin a siam that hna rang takin a thawk thin tur a ni a, a siam pawhin kum tam tak daih tur khawpa rinawmin a siam thin tur a ni. Ram chhiat thatah tu mah mawh tur an awm lo, keimahni mawh a ni.


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun