Monday, December 8, 2014

Happy Holiday



Tûnhma deuh kha chuan Christmas rim a nam a, a zûna mi tin an uai tantirh lai vêl leh a saseh tak tak a lo thlena duhsakna leh chibai inbûkna atân ‘Merry Christmas’ an ti thin. He tawngkam tawi te hian Pathian hmangaihna nasatzia leh a fapa Isua Krista inpêkna ropuizia a târlang chiang hle. Christmas lai chuan tu man buaina siam an duh lo va, chhungkaw inngeih lo deuh pawh inhauh loh hrâm a, hlim taka hun hman an tum thin.

'Merry’ tih thumal hi Sapho tawng hlui ‘myrige’ tih atanga lâk a ni a, a awmzia chu ‘nêlawm’ ‘pawmawm’ tihna a ni. ‘Merry month of May’ tiha ‘Merry’ hi chu thil hlimawm lam sawina a ni thung. 336 AD-na vêl atang khân Christmas an hmang tan a, Christmas chibai inbûkna hi kum 1565 vêl atang khân an chîng tan bawk. Chuta tang chuan tûn thlengin Christmas chibai inbûkna hi kan uar deuh deuh a, tûnah chuan mi tam takin a bulpui ngaihtuah lêm lovin ‘Merry month of May’ tih ang maiin Merry Christmas tiin chibai kan inbûk a, a then phei chuan Happy Holiday tiin Christmas chu kan paih bo titih ta!

19th century tâwp lam vêl khân Great Britain chuan ‘Merry Christmas’ tih aiin ‘Happy Christmas’ tih an hmang uar tan a. A lo chhuahna tak chu Methodist hoin ‘Merry’ tih chu ‘rui hai’, ‘zu rui’ sawina nia an ngaih vang a ni. Queen Elizabeth II pawhin Christmas thuchah a sawinaah ‘Happy Christmas’ tiin mipuite chibai a bûk nghe nghe.

Sap hoin ‘Christmas season’ an tih hi ‘Chrismastide’ tih nên thuhmuna hman thin a ni a, ‘Yuletide’ tih atanga lâk chhâwn a ni. December ni 25 atanga January ni 6 thleng (ni 12) a awh a, chu chu ‘the Twelve Days of Christmas’ an ti thin. Kum zabi 20-na tâwp lamah khân Juda-ho kût ‘Hanukah’ (Festival of lights, Feast of Dedication) an tih ni riat lai awh leh African American kût ‘Kwanzaa’ te nên Christmas hi a inrual thin avangin ‘Christmas season’ an tih thin chu ‘Holiday season’ tiin an hmang tan. Christmas hun lai vêk hian Muslim hun pawimawh ‘Eid al-Fitr’ (Feast of Breaking the Fast, the Sugar Feast, Sweet Festival) an tih inher chhuah hun nên a inrual châng a awm bawk thin. Hei vang hian Merry Christmas tih chuan hmun a chang tlêm ta tial tial a ni.

Hun a lo kal a, sumdawng mite leh khawvêl sawrkar ngei pawhin ‘Merry Christmas’ tih chu a aia tawngkam mawi leh huam zau zâwk nia ngaiin ‘Happy Holiday’ tia thlâk an duh ta a. Chû’ng zînga langsar leh hmang hmasa ber chu Wal-Mart company a ni. Wal-Mart chuan kum 2004 khân Merry Christmas tia mite chibai an bûkna thin chu Happy Holiday tiin an thlâk a. Sakhua tih bîk hawi lutuk lo a ni bawk a, an company infakna tawngkam berah an neih ta a ni.

Kum 2009 khân White House (US) chuan a kawta thingkûng an chei, a hminga ‘Christmas tree’ an tih chu ‘Holiday tree’ tiin a hming an thlâk a. Inhnialna pawh a chawh chhuah phah nasa hle. Heta tang hian khawvêl hmun tinah Merry Christmas tia chibai inbûkna leh induhsakna lantirna chu Happy Holiday tia thlâk a lo ni ta hlawm a ni. A bikin US leh Canada ramah an uar fâl hle a, tunah chuan khawvêl hmun tinah an uar ta viau mai.

Sumdawng mite tân hun tha a ni a, Kristian leh Kristian lote pawhin bazar nân hun an hmang nasa hle. He hun remchang hi chuhin mi tin mahni kawng kawngah kan phe suau suau a, hun tha tawi tê hi a hlâwk thei ang ber leh âm thei ang bera hman kan tum thin. Sumdawng mite chuan an thil zawrh an hralh theih nân mite hîp thei tur ang berin an infak mawi a. Kristiante hunpui a nihna lam ai mahin chawlh (holiday) ang maiin Kristiante hlei hlei hian kan hmang a ni mai âwm e.

Kristian kher lo pawhin ‘Merry Christmas’ tih chu chibai inbûk nân an hmang fo va. Hei hian khawvêl leh a chhûnga awm zawng zawng hi Pathian ta a nihzia a tilang chiang hle. Amaherawhchu, Kristian ni lo sakhua tam tak an awm a, chû’ng mite thinlung hneha Kristianna thai bo duhna rilru avanga ‘Happy Holiday’ tih tawngkam rawn hmang pawh an ni maithei.

Mizorama Kristianna a rawn luh atanga tûn thleng hian Christmas kan hman dân hi chhui kîr ta ila, kan thinlung bawng ina Lal thar pian nawntîr ai mahin ropuina, mawina leh nawmsakna lam kan hawi ta telh telh niin a lang. Biak ina inkhawm aiin tuallai chei mawi bula thla lâk kan châk zâwk a. Zaikhawm aiin thiante nêna inkawm khâwm kan hrât ta. Hrawk bâwk chin chunglamin ‘Merry Christmas’ ti thin mah ila, kan thinlungah chuan ‘Happy Holiday’ a lang lian zâwk a ni mai âwm mang e.

Mizote zîngah ngei pawh Happy Holiday tih tawngkam hmang kan awm ta nual mai. Holiday awmzia kan hria; mi tinin a nuam thei ang bera hman kan tum thin. Holiday kan thlâkhlelh viauna chhan chu intihhlimna leh huau huau boruak siam kan châk vang a ni. Christmas hi lei leh vân boral mai tur chhanchhuak tûra Isua Krista rawn pian hun a ni a, holiday satliah ang maia hman chu a uiawm asin!

Tûnah chuan tam takin Isua pian champhaphâk hi ‘Merry Christmas’ tih aiin ‘Happy Holiday’ tih kan duh zâwk a, kohhran bêl lêm lovin nawm chen nân kan hmang ta fo mai. Nang leh kei chuan kan hma lawka hunpui lo thleng tur hi ‘Happy Holiday’ ti mai lovin ‘Merry Christmas’ tiin thinlungah Isua i pian nawntîr zâwk ang u.

Friday, November 28, 2014

Model Village



Khuh hawnna:
Dhyaneshwar Kolekar-a, kum 10 naupang, Nandal khua, Maharashtra-a mi tân chuan khawvêl hi a mawi a ni. Lehkha a thiam thei mai bâkah music leh sports a misa êm êm a, a tân chuan malsawmna hi a thuahin a rawn thleng a ni hawt mai. Tum khat chu ‘Community Impact Six Sigma project’ an tih chu an khua atanga hla loteah Cummins company-in an buatsaih a, Dhyaneshwar-a pawh naupang mit ennaah a va inentîr ve a. A mit pahnih chu a pual (cataract) a ni tih an hmuchhuak ta a. A mit pahnih chu an zai vat loh chuan rei loteah a del mai dâwn a ni. 2013 kum tîr lam khân Dhyaneshwar-a mit pahnih chu hlawhtling taka zai a lo ni ta.

January 2011 khân Pune atanga 110 kilometers-a hla, mihring maktaduai 5 vêl awmna hmun (Dhyaneshwar-a te khaw bul lawk)-ah thingtlâng mite dinhmun chawikânna tur ‘model village’ kalpui tan a ni. Heta tang hian nasa lehzuala kalpui chhoh zêl niin Dhyaneshwar-a ngei pawhin a lo vanneihpui ta a. Mizoramah pawh kan chhawr tangkai ve dâwn ta.

Model Village sawifiahna:
Model village thiltum ber chu economic, environment leh khawtlâng kalphung tichhe si lova thingtlâng mite dinhmun sawh ngheh, ram leilung hausakna hai chhuah, khawsak phung tihchangtlun, adt. a ni. A thiltum lian deuh deuh pathumte chu a tawi zawngin sawi mai ila – livelihood, infrastructure leh services tihhmasâwn a ni.

Model village-ah chuan zirna sikul tinah internet connection pêk an ni ang a, internet library hrang hrang access theihna pêk an ni bawk ang. In tinah toilet tha tak siamsak an ni ang a, tui connection pêk an ni ang. Leilung hausakna haichhuah dân tha zirtir an ni ang a, chhungkaw tinin in leh lo nghet an nei theih nân tanpui an ni ang a, kawngpui tha tak an nei bawk ang.

PM Modi-a vision:
2014 Independence Day lawmnaa a thusawiah PM Narendra Modi chuan scheme thar ‘Sansad Aadarsh Gram Yojana’ (MP’s Model Village Scheme) chu Jai Prakash Narayan piancham October 11-ah launch a nih tur thu a puang a. Hetih rual hian a phirpui ‘Clean India Drive’ pawh kalpui a nih tur thu a puang bawk. Kalpui tum dân chuan MP tinin an bial theuhah thingtlâng khaw pakhat, mihring 3,000-5,000 awmna an thlang chhuak ang a. Kum 2016-ah chuan hêng thingtlang khuate hi tui in tur, faina, hrisêlna, kawngpui, zirna leh electricity-ah an intodelhin an entawntlâk tur a ni.

Kum 2016-ah chuan thingtlang khaw 100 tal ‘smart city’ tia chhâl ngam an ni ang a, hêng khuate hi khawpui tluk thawthânga tihchangtlun an ni ang. Kum 2016 hnuah MP-ten thingtlâng khaw pahnih an thlang leh ang a, kum 2019 hnuah chuan model village tia chhâl ngam khaw nga tal MP pakhatin an nei hman tur a ni. Heng model village-te hian zirtirtu, doctor, lo lam hna thawktu, industries, economics, transport, hriselna, adt. intodelh leh changtlung takin an nei vek tur a ni.

Model Village tûlna:
Khawvêl pumah thingtlâng atanga khawpuia pêm lût an pung tual tual a. Kum 2050-ah chuan mihring zawng zawng zaa sawmsarih (70%) hi chu khawpuiah kan awm tawh ang. Mihring pun chak zâwng nêna chhûtin khawpui thar 500 vêl tal mamawh belh tura ngaih a ni. India hi mihring pung chak ber pâwl kan ni a, khawpui thar mamawhna a sâng hle.

India dinhmun:
India hi khawvêla mi rethei tamna ber zînga mi a ni. India GDP (gross domestic product) pawh 5.63% (2014) chauh a ni. India mihring zaa sawmli (40%) hi ni khata ` 1 hlawh phâk lo an ni a, 82% thingtlângah an chêng a, thingtlang khaw 640,000-ah mihring maktaduai 800 vêl an chêng. Mi rethei 75% hi thingtlâng mi an ni a, 30% hi retheina khur thûk taka tâng (chronic) an ni.

Mizoram:
Mizoram MP (Rajya Sabha) Pu Ronald Sapa Tlau chuan November ni 12 khân Chhiahtlang khua chu Model Village atân a puang a. Hei hi thil lawmawm tak, hmasâwnna rahbi pakhat a ni. Model village hian thawhrimna a keng tel a, khawtlâng tanhona leh inlungrualna a keng tel bawk.

Telangana-a Ankapur khua te, South Delhi-a Bhatti khua te, Karnataka-a Gumgol khua te, Andhra Pradesh-a Gangadevipalli khua te hi tûn hnaia model village tia chhâl ngam langsâr zualte an ni. Kerala chuan a state chhûnga thingtlang khaw 557 chu model village-a siam vek a tum bawk. Hêng model village kan tihte hian inanna an nei vek; mipui an inlungrual a, an thawkrim a, hlâwkna chauh ûm lovin vantlâng hna an thawk a, sawrkar leh thuneitute an thawhpui tha a, insawisêl mai lovin theih tâwp an chhuah tlâng a ni. Kawngpui tha nei tur chuan mimal ram eng emaw zât sahthlâk a ngai thin; compensation ringawta buai lovin mahni ram phal taka pêk a tûl châng te pawh a la awm ang.

CM Pu Lalthanhawla’n MLA bial tina model village din a rawt te hi tihhlawhtlin châkawm tak a ni. MLA constituency tinah model village pakhat theuh din ni ta sela, a khaw thenawm eng emaw zâtin model village zâr chu an zo ang a, hmasâwnna an lo neih phah ang. Zawi muangin thingtlâng khaw dang pawh model village tûra puan ni zêl se. Amaherawhchu, heti ang dinhmunah hian rilru dik lo pu, mi duhâmna tak tak an lo lang leh thin a, a pawi takzet.

India ram hi ram hmasawn leh thang mek (developing country) a ni a. Retheihna ûm bo a nih theih nân nasa takin tan a la mek a ni. Slum area a tam hle a; tûnah chuan eng emaw zât tihbo a ni ta. Mizoram state khawpui ber Aizawlah slum area-a puan 73 lai a la awm te hi a zahthlâk hle a. Slum area-a puan a nihna chhan pawh ‘sorkar laipui atanga scheme chi hrang hrangte Mizoramah hman a nih ve theih nân leh Asian Development Bank atanga sum hmuh theih nân slum area-a târlan a tûl avanga slum pocket-a puan’ a lo ni ta a ni. Zah chu khawi lamah zahna châng pawh kan hre lawi si lo. Theih ni se, slum area nih reng pawh kan hreh âwm lo mang e.

Tlâng kawmna:
Model village-a puan kan nih avangin lâwmna tur engmah a la awm rih lo. Mawhphurhna sâng tak kan koah a innghat zâwk a ni. Sum leh pai tam tak a rawn luang lût ang a, dik taka hman a nih chuan model village tih zahpuiawm loh khawp kan ni ang. Amaherawhchu, a nihna lo tura a luan ral erawh chuan zak takin kan hawi lawl lawl mai ang.

Tûn hmaa awm mai mai thin kha kan awm mai mai a thiang tawh lo. Ni khata darkar 8 thawk thin khân darkar 12 tal a thawh a ngai tawh ang. Kum hnih chhûng hun kan nei; in tina toilet tha tak dah, zirna sikul tihchangtlun, in leh lo tihchangtlun, kawngpui tha tak siam, infiamna hmun tha siam, hna thawh tur tha siam zawng zawng te hi thil awlai a ni hauh lo. A nihna takah chuan a ‘huphurhawm’ letling zâwk hial ang. Mizoram khaw 830 zînga model village tura thlan nih chu Chhiahtlang khaw mipuite tân vanneihna a ni. He vanneihna hian mawhphurhna, thawhrimna, thawhhona tha leh inpêkna a keng tel tlat a, Chhiahtlang chauh ni lovin Mizoram mipui zawng zawngte tân he model villlage hi a pawimawh hle a ni.

Monday, November 17, 2014

Vêng/Khaw hmasâwnna



Hmasâwnna duhin kan iak a, dem tur zawngin kan dang a nâl hen a. Khawvêl tukverha dah mai pawh duhtâwk lovin changkânna khawvêl chu leng zêk kan duh a, hnufualna tukverh atanga zuang chhuakin hmasâwnna thla hmangin kan inzâp kâng ve ta leuh leuh mai. Mizote thinlunga ‘hmasâwnna’ awmzia hi kan mi hluite dik loh vang nge hunin a hril vang zâwk, sawrkar kut chauha thawh chi emaw kan ti tlat. Hmasâwnna awmzia hre dik tura ‘nun dictionary’ keu nawn kan ngai a ni.

Centrally/state sponsored scheme/project tam tak a awm a, chû’ng kal tlang chuan hmasâwnna hna thawh a ni thin. Hna thawktu tak tak chu contractor-te an ni a, hna thawktute kal sualna laka vêng a, an hna enpui hi a veng/khaw mipuite mawhphurhna a ni. Hna thawktuin a thawk tha lo tih hre reng chungin kan en liam a, chak tak takin kan tlân pêl thuak thuak thin. Complaint thehluh chu tihsa lohah kan ngai emaw ni, nge a Kristian lo kan ti zâwk? An thawk zo a, phâr luai khawpin kan rêl leh si. Se bo hnua se kawng khâr hian awmzia rêng a nei lo.

Hmasâwnna chu thlâwk fua fua tura kan duh laiin a kawng dâltu chu mipuite hi kan ni fo. Hre ve ûk si, hre zîktluak lo kan tam êm êm hi kan la chhiatpui ngei ang. Sâp hoin ‘Jack of all trade, master of none’ an tih tifiahtu chu Mizote hi kan ni. Tunhmaa ‘YMA bass’ kan tih mai thin, zaipawla duh dân dâna bass ve tawp ang chi kha tunlaiah chuan a primary sikul fail pha lo hna ta riau. Solfa dik taka sak loh chuan mi nuih kan tiza a, a bul a bâl hre si lo, mâwlmang lutuka rinthu leh duhdân thlasik mau puahpui ve phawng phawng te hi thi beh lo thu nên ruam khata zalh chi.

Sawrkarin ruahmanna a siam a, sawrkar thlîrna mit leh mimal thlîrna mit hi engtik lai mahin bêl khatah a chhum za theih ngai loh. Mimal chuan mahni thatna tur chauh a thlîr a, sawrkar chuan mi zawng zawng thatna turin thil a ti thin. Mithiam leh mifingte chuan sawrkar thlîrna mit an tâwmpui thiam a, a tha lamah chuan sawrkar hmalâkna an thlâwp tlat thin.

Hmasâwnna hna thawh mup mup a ni a, chutih laiin a thawktute tithuamawp zâwnga che tâwk lah bo lo. Tu pawh, eng pawh ni se, a thawktute aia pawimawh chu an hna thawh kha a ni. Hna tha an thawk a nih chuan mi chhe ber pawh ni se kan zah tur a ni. Aizawl dawrpui phei railing-a mipui chhuahna tur an siam tlêm lutuk tia vui hmui pu-a lehkha hial tartute hi inngaihtuah chiang se ka ti ngawt mai. He thil hi mipuite himna tura ruahman a ni a, khawpui timawitu satliah a ni ngawt lo. Dâwr neitu tam takin kan dâwr zâwnah kawng kua se kan ti theuhin a rinawm. Chuti ni se, khawiah nge ‘himna’ chu a awm ang? Mi thenkhat tâna tha hi mipui tân a tha lo fo. Mahni chauh inen lova kan zavaia tana tha tur ngaihtuah thiam a tha hle.

Khawpui lian leh ropui zâwkte kan thlîr chuan sawrkarin mipui himna a ngaih pawimawhzia ka hmu ang. Dawrpui bazar pheiah hian kawng inhawng thluah ta sela, mipui himna hi zaa sawmnga chuan a tla hniam ngei ang. Hetia kawng tlêm tê a inhawn hian kalna zâwnah traffic police an duty thei a, mipui tân a him êm êm a ni. Tin, duhna hmun apianga kawng kân kan tum thin te hi a pawi hle. Railing-a lâwn liam kan chîng phei hi chu sim hmak chi. Mizote tih atân chuan a class a hniam lu hret a ni.

Kawng inhawnna zâwnah kal mai tur a ni a, kan dâwr zâwn a nih loh pawhin kan dâwr chu kan pan nal nal mai tur a ni. Mizote hi hmasâwnna duh lo hnam kan ni âwm e ka ti thin. Eng hna pawh thawk se, tanpuia tâwiâwm ai chuan sawisêl loha ram pawh kan nei lo. Chu sawisêlna chu mimal indah pawimawhna (self-centered) vang a ni.

Hmasâwnna leh changkânna hi khawi dangah zâwn tur a ni ngai lo ve. Keimahni thinlung theuhah hian a awm zâwk a ni. Hmasialna leh duhâmna atang chuan dikna leh rinawmna te hi a pâr chhuak thei ngai lo va, ropui tumna leh hmingthan duhna atang chuan malsawmna a zi chhuak ngai hek lo. Hmân ni lawka Tlawng lei chim te, tûna Dawrpui kawng railing tihchhiat te hian hmasâwnna awmzia kan hriat lohzia leh kan rilru hniamzia a tilang chiang hle.

Kan duhthu a sam loh avanga tihchhiat hian awmzia pakhatmah a nei lo. Thil lo thleng leh awmdân mila kan insiam rem a tûl zâwk a ni. Chu danglam ngamna chu ram changkang apiangah a sâng a, ram hnufual apiangah insiam that an harsat thin. Kan ram hian hmasâwn se kan ti a nih chuan danglam ngam a hun tawh hle. Kan vêng leh khua timawi a, tichangtlung turin insawisêl leh inmu leh âr bânsanin, rilrua a thawh lai chauha mo thar thata that kalsanin i tangrual zâwk ang u. Chuti lo zawng, kan vêla hnam dangte hmuhsit leh nuihzatin kan awm dah ang e.

Thursday, November 13, 2014

Lo chêng ang che



Krismas rim a nam apianga Mizo Kristiante rilru luahtu chu ‘Hmânah Kaisar lal lian rêngpui’ tih hla Pu Rokunga phuah hi a ni âwm e. Khuavêl han chuan ila, ruamah romei a zâm chiai chiai a, hmanhmawh taka kâwla ni a liam vut hnuah lung lah chu a lêng tan dâwn chauh lehnghâl.

Thinlungin Bethlehem dai a hrût kual delh delh a, kil khata ran in chhe tê, êng dul tak mai hnuaia Mari leh Josefa buai dân tur te chu zuk hmuhpuiin ran thlênga nausen Isua chu zuk chhawnchhaih tak hi ka nâp a.

Chutih lai chu Kaisar, lal ropuia’n chhiarpui a ko a. Khatih hunlaia ‘khawvêl’ chhiarpui ropuiber a ni hial âwm e. Van lal fapa thla kua ngawt pai tawhtu Mari kha khualbûk vêngtu khân pindan tha pawh pe thei lovin ran in, rimchhe tak a kawhhmuh a. “Khualbûk vengtu suihlung mawlin...” tih lai tlar hi thenkhatin kan helh fo. Khualbûk vengtu khân a sual vang hrim hrima hnar a ni lo. Hla hi chu a dân a dang; a phuahtuin a duh dân dânin a phuah thiang tlat. Isua chanchin tihfamkimna tura hmanraw pakhat a ni a, kan nun dârthlalang atân kan hmaah a rawn hûng a ni zâwk.

Josefa-ten Isua pian nân khualbûk kawngkhâr an kik ang khân Isuan a pian nân kan thinlung kawngkhâr a kik a. Kan chhûnga lo luha keimahniah pian a duh a, than len a duh a, lalber nih a duh a ni tih châng thumnaah kan hmu.

A châng tâwp ber kan en chuan sualin min bawm nasatzia kan hre thei. Min bâwm mai pawh ni lovin sual hi kan pai reng a ni tih chu “Ka thinlung ram Kaisar lalnaah hian” tih hian a tichiang hle âwm e. Chu kan thinlung ram, Kaisar lalna, sualnain bu a khuarna, mahni inngaih pawimawhna, dik ber nia inhriatna lalna hmunah hian Bethlehem tlângpui rawn din a duh a ni. A mutna tur chu a tha ber ber leh nuam ber ber ni lo mah se, kan thinlung chhûngril a nih phawt chuan hrehawm tak pawh ni se Isua hian rawn pian a hreh rêng rêng lo tih a lang chiang hle.

He kan thinlung bawlhhlawh leh tenawm, sual inlulinna hmunah hian Isua rawn pian a duh a, a lo pian theihna atân hmun tlêm tal kan kian dâwn lo’m ni? ‘Tah chuan a lo piang ang a, a lo thang lian ang a, sual chu hneh zêlin Isua lalram chu kan thinlungah din nghehin a lo awm dâwn a ni.

Monday, October 27, 2014

Tawngtai



Thenkhat chuan uluk taka ziakin tawngtaina thu an chham thin a, thenkhat erawh chuan tla chawp leh rilrua lo lût ang apiang an chham thung. Eng pawh ni se, Pathian nung hnêna tawngtaina a nih phawt chuan a sual chuang lo.

Bul tanna: Tawntai bul tanna hi a pawimawh hle. Isuan tawngtai dân min zirtirah chuan “Kan Pa, vana mi” tiin a tan. Pathian hi kan chham kual nasat avanga ropui a ni lo va, kan fak chiam avangin a lawm hran lo. Tawngtai bul tanna hi mawihnai leh tawi fel taka tih a pawimawh hle.

Chham nawn: Mathaia 6:7-ah chuan Isuan “In tawngtaiin, Jentailte angin sawi nawn mai mai suh u; an tawng tam avangin hriain an ring a ni,” tih kan hmu. A tâwp khârna nih duh vang te, rau bîk riaua lan duh avang tea chham nawn hi a Pathian thu lo hle. Vawi khat kan sawi hi Pathian tân a fiah tâwk viau.

Pathian hi engkim hretu a ni: Mathaia 6:8 “Chutichuan, anmahni angin awm suh u; amah in dil hmain in Pa chuan engte nge in mamawh tih a hre reng si a.” Pathian hi engmah hre lo leh hrilhfiah ngai a ni lo. Kan dîl hma hauhin kan mamawh a lo hre lâwk vek a, a hmu tlang vek. Kan dîl kher erawh a phût thung. A chêpa kaia chhuiin kan chham a, a tê ber thlengin kan lip se kilh kelh a, naupang rilru chak lo tak hrilhfiah tum ang vêl kan ni. Pathian hi kan ngai mâwl mah mah niin a lang.

Pathian hmaa tawngtai kan ni: Dawhsan atanga tawngtai emaw tawngtai ruala a hnu khartu nih hian mite hmaa tawngtai niin kan inngai fo. Kan thu chham leh aw ki te kan tidanglam a, thenkhat chuan Pathian hi kan vîn tuarh tuarh ni te pawhin a lang. II Chronicles 7:14 “Ka hming pu ka mite chuan inngaitlâwma an tawngtai a... an sualte ka ngaidam ang a, an ram chu ka tidam leh ang,” tih kan hmu. Pathian hmaa kan tawngtai hian aw-ka vîn lutuk te hi a mawi lo. Inngaitlâwm taka tawngtai tur kan ni zâwk. Khawi hmun pawh ni se, eng anga mipui tamna hmun pawh ni se, Pathian hmaa tawngtai kan ni tih hriat reng a, rilru leh tihtak zeta tawngtai hi kan tihtur a ni.

Tâwpna: Trinity ringtute chuan Isua hmingin Pa hnênah kan dîl thin. Roman Catholic-te chuan Mary hmingin Isua hnênah an dîl thin. Oneness (UPC,etc)-te chuan Isua hnênah an dîl thin. Tunlai hian Oneness tihdan “Isu, i hming thianghlimin kan dîl a che” tih hi kan biak inah a ri ta zeuh zeuh. Trinity ringtute chuan “Isua/I fapa Isua hmingin kan dîl a che,” tiin Pathian kan address thin.

Tawngtai hi uluk taka neih thin tur a ni. Pathian kan biak pawhna a nih avangin kan inbuatsaih tha hle tur a ni.

Thursday, October 16, 2014

Hman huna rawngbawl

Rawng kan bâwl avanga chhandamna chang kan ni lo va. Chhandam kan nih tawh avangin rawng kan bâwl zvwk thin. Ringtu chuan a tihtur a hria a, ti lo thei lova siamtu Thlarau Thianghlim tanpuinaa mahni inhriatna avangin theih tâwpin rawng a bâwl a, a tha leh zung, a sum leh pai leh hun hlu tak Pathian tân a hlân thin.

Khawvel hmasawnnain a ken tel chu ‘buai êm êmna’ hi a ni. Mi tin hian mahni tân thahnem kan ngai êm êm vek. A thim a var thlu lova pên châng pawh kan nei fo. Intlansiakna hautak leh khirh zet mai, chak tum râna fair tak leh chung lam duh dân ngaichang râna tlan ngai kan hmachhawn miau si a. Mite âk ruala âk ve loh hlau rêng rênga kâwla ni chhuak chhiara mawng vawm kan batna hmunah hian ringtute hi eng tin nge kan nun ve tâk ang?

Mathaia 6:25-ah Lal Isuan “Ei tur aiin nunna a thupui zâwk lo vem ni?” tiin min zirtir. Nunna (chhandamna) kan chan tawh si chuan ei leh in, sil leh fen, in leh lo lungkham rêng rênga khawsak te, nawmsak loh hlaua sum leh pai hai luh dân ngaihtuaha buai êm êm hi thil dik niah kan ngai tihna em ni?

Mizo kohhran te hi programme ngah tak mai, inkhawmpui ngaina tak kan ni. He kalphung hi kan hnam ziaah eng emaw chen a beh tawh avangin kan paih mai thei lo. Khawthlang ram materialism tuipuiin a chim pil te kan hmu a, an ram a changkang a, an hausa a, an ropui a, an awhawm a ni. Nimahsela, Pathian thu chuan “Hnimhlingnei zinga tla chu heng mi hi an ni; an hriat hnuin an kal a, dam chhûng khawsak lungkhamnate, hausaknate, nawmsaknate chuan a dîp a, an rah puitling thin lo a ni,” (Luka 8:14) a lo ti diam mai.

“Mi tihhausaka a lo awm a, A chhûngkaw ropuina chu a lo nasat tulh tulh pawhin, hlau suh ang che; A thih hunah chuan engmah a chhawm dâwn lo va; A ropuina chuan a zui thla dâwn si lo. A dam laiin intiengthâwl mah sela, (A hlawhtlin avângin mi'n fak thin mah se,) A thlahtute chhuan hnênah a kal ang; Engtikah mah êng hmu tawh lo tûrte hnênah chuan. Mihring, chawimawia awma, hriat thiamna nei si lo chu, Sa boral thinte ang mai hi an ni.” (Sam 49:16-20)

Pathian rawngbawl hi kan tihtur ve rêng a ni. Thenkhatin rawngbawlna hi ‘voluntary’ angin kan ngai fo. Chu ngaihdan chu Isua thisena tlante tân chuan ngaihdân dik lo a ni. Duh hun leh hman hun chauha rawngbawl kan tum a nih chuan ‘tlanna’ awmzia kan man tâwk lo tihna a ni ang. Isua’n a thisenin min lei tawh si a. 1 Korinth 6:20-ah chuan “Mana lei in ni tawh asin, chuvangin in taksaah chuan Pathian chawimawi rawh u” tih kan hmu. Kristian, piangthar dik tak kan nih chuan Pathian rawngbawl hi kan bat a ni.

Tuesday, September 30, 2014

Kristian nun



Kumin BCM beirual thuzir ‘Kristian nun’ tih hi a tha hle a, Kristian awmdân tur leh tihtur tam tak kan zir a, tih loh tur pawh eng emaw zât kan zir bawk. Kristianna hi Mizo culture pakhat a nih tawh avangin ‘Kristian’ tih leh ‘piangthar’ tihah ngaihdân phîr a awm thei âwm e.

Kan thuzir atang leh kan sawihona atanga lang chu Kristian kan nihna hi pian ken (by birth) a nih avanga lungawi tâwk viau a awm theih hle ang. Pathian pawhna nun tak tak (piantharna) nei si lova Kristian ve tawp hi eng emaw zât an awm mai thei.

Kristianna chauh hian chhandamna min thlen dâwn si lo va. Tunhmaa Kristian-te kha Krista hnung zuitu, Krista tih ang taka titu an nih avang khân ‘Kristian’ tiin koh el nân an hmang thin. Tunlai mi thenkhat chuan Krista hnung zui si lovin Kristianna chu phaw-ah leh hmai thinghâwngah an hmang zâwk si.

Kristian dik tak chu a danglam tur a ni. Kohhran ban pawimawh tak ni siin khawvêl taka khawsak hi a theih tlat. Danglamna hi zu leh ruihtheihthil, mipat hmeichhiatna leh sual langsar tituteah chauh thleng turin kan beisei thin. Sual langsar zâwkah danglam hmuh kan tum a, kan nun chhûngrîla sual inthup erawh sawi danglam kan tum lo fo. Midangah ni lovin keimahni theuhah danglamna thlen i tum ang u.

Dikna leh rinawmna vawng nung a, sualna leh thil tha lo do tak tak tur chuan kan Kristianna dah that a tûl châng a awm thin. A bulthûmah chuan Kristianna hian dik lohna, rinawm lohna, sualna leh thil tha lo zawng zawng hi a do sa reng a ni. A tûl a nih chuan nunna atana hlauhawmah pawh a pên chhuak thin. “Pathian hian ngaihdam theih loh a nei lo” he thu changchawi hian mi zawng zawng ngaihdam kan tum fo. Pathian hian misual zawng zawng a ngaidam hauh lo, ‘misual sim’ te chauh a ni a ngaihdam thin ni. Kristianna avangin misual zawng zawng ngaihdam kan tum a, kan ngaihdam loh chuan kan indem thin. Graham Stuart Staines te pafa hâl hlumtute kha Pi Gladys Staines khân a ngaidam ngei alawm; mahse, dân erawh chuan tisualtute chu an tihsual man a hmuhtîr tho.

Kristianna, nunphunga kan neih tawh hian kan nun a kaihruai a, culture ang maia kan neih tawh avangin sual pawh zalên takin kan zîngah a chêng ve ta a nih hi. Miin sual do tak tak ta sela, kohhran hruaitute hian kan dem leh hle si lo vang maw? Chuvang chuan a nia, kan Kristianna (culture) hi dah that a tûl châng a awm thin. A nihna takah chuan ‘dah that’ ni lovin Kristianna awmzia dik tak zâwk a ni. Mahse, keini kohhran mite chuan ‘Kristian tiha mawi lo’ kan ti hlauh thung. “Sual dovin thisen chhuak khawpin in la tang lo va” (Hebrai 12:4) tih hi kan thu tlâng zialna ni teh se.

Monday, September 22, 2014

FESTIVALS



Hnam hrang hrang te hian keimahni tâwkah kût (festival) eng emaw zât kan nei theuh a. Kan kût te hi a ropui thei ang berin kan lâwm a, mahni hnam mil zêlin khawvêl huapa kan hnam târlanna hun pawimawh tak atân kan hmang thin.

Canada rama festival ropui ber chu ‘Calgary Stampede’ a ni. He festival-ah hian cowboy leh cowgirl-te chu an inlan a, sakawr tawlailir intlansiak ropui tak an nei thin. Mexico rama festival ropui tak chu ‘Dias de los Muertos’ a ni a, mitthi tawh te puala hman thin a ni. China-a festival lian tak chu ‘Harbin International Ice & Snow Sculpture Festival’ a ni. He festival hian thla hnih chhûng lai a awh. Thil ker thiam mi 15,000 chuang an inlan thin. India rama Hindu mite chuan kum thum danah ‘Kumbh Mela’ an hmang thin a, Ganges, Sangam, Yamuna, Saraswati, Godawari, Shipra, leh Kausiki luiah an inbual thin. He festival-ah hian mihring maktaduai 100 aia tam an pung khâwm thin. Hêng bâka festival lian deuh deuh te chu Tomorrowland, Belgium; Albuquerque International Balloon Festival, New Mexico; Oktoberfest, Munich; Carnaval, Rio de Janeiro; Fes Festival of World Sacred Music, Morocco; Coachella, Calif. Hêng festival lian deuh deuh te hi a bulthûmah chuan culture leh sakhua zûlzui zêl a ni.

Kum 2012 September ni 25 khan Archive Hall, Aizawlah Mim Kût hman a ni a. Khatih laia Art & Culture Minister PC Zoramsangliana’n a hmanpui nghe nghe. Minister khân Mim kût hi Kristian kan nih hmaa zêldin thu bâwl mai maia hman thin a nih thu leh Kristian kan nih hnu chuan chhunzawm tawh loh tha a tih thu a sawi a nih kha. Mim kût chuan sawi rîk pawh a hlawh tawh meuh lo. Mizo culture mil kût ten hriat leh ngaihhlut a hlawh lo tial tial hi a pawi hle. Chapchar kût, Mim kût leh Pâwl kût te hi Mizo culture ze ril ber mil kût dik tak a ni.

Mizoram hi vannei tak kan ni, kan leilungah hian thlai, thei leh pangpâr a tha duh êm êm zêl a. Ram chhengchhe tak ni mah sela thlai, thei leh pangpâr eng emaw zât lârpui leh thatpui tham a awm. Amaherawhchu, a enga mah thatpui tak tak thamin kan buaipui peih mang si lo.

Mi thenkhat thahnemngaihna a zarah anthurium châwk luh a ni a. Tourism department-in thil tha leh tangkai tak a nih beiseiin kum 2006 atang khân Anthurium Festival an buatsaih ta a. Kum 2008 September thla khân Kochi, Kerala-ah International Anthurium Festival hman a ni a, an tum ber chu sumdâwnna atâna anthurium chîn uar leh khawvêl huapa pangpâra sumdawnna kawng hawn zau a ni. He festival-ah hian Holland, Israel leh Italy an rawn tel ve. Hei hi anthurium festival thâwm kan hriat lian tham deuh chu a ni mai âwm e.

Mizo kût eng emaw zât a awm laia ram dang atanga châwk luh kût uar taka kan hmang ta mai hi ngaihtuah chian a tûl hlein ka hria. Mizote hi originality ngaisâng lo hnam kan ni a. Hnam dangte laka kan danglamna leh kan ram thar chhuah chawisânna kawngah tan kan lâk lehzual tûl hle.

Tourism department buatsaih anthurium festival hian tum fel tak a nei. Tourism lama hmasâwn leh anthurium uar zâwka kan thar chhuah theihna tûra hmalâk a ni. A tum chu chiang hle mah se, kan kâp thelh fo niin a lang. Anthurium festival avanga tourism lama hma kan sâwnna te, tourist eng zâtin nge min hmanpui tih te hi zawhna pawimawh tak a ni. Festival lai chauha tourist an rawn kal thin a nih chuan he festival hian a tum a thelh tihna a ni ang.

Mizoramah hian tourist hîptu hmun hlui tha tak tak kan ngah hle. Amaherawhchu, kan enkawl zui thiam loh avangin tam tak chu a riral zo a, thenkhat lah tlawh tlâk lohin kan siam mêk bawk. Tourist-te hian a ngai ngai (originality) hi an ngaisâng a, kalkawng awm mang lova kal te hi nuam an ti a, chu chu an tum ber pawh a ni thin. Chutih laiin kan hmun hluite hian tlawhtu a neih tam loh hlauin a kawng kan zût mâm a, a hmun kan chei vul chûk zêl. Hei hian a hlutna zaa sawmnga chu a paih ngei ang.

September ni 25 atang khian Anthurium festival kan hmang tan leh dâwn a, a phûrawm rualin a huphurhawm hle. Kum kal taa kan hun hman dân te thlîr kîrin kan tumah kan hlawhtling em tih kan inzawh nawn fo a tha ang. Hmasâwnna awm mang si lo, a nuam êm mai tih vang ngawta sum tam tak sênga festival huaihawt leh ngawt hi a khaw chên beh thu hla riau asin.Hm Festival a nih avanga zu leh ruihtheihthil, mipat hmeichhiatna thlenga thiang zau ta riaua inngai Mizo thalaite hian tihsual kan nei ngei ang.

Thâlfavang kût tih te Anthurium festival tih te hi a pawina êm êm a awm hran lo. Amaherawhchu, hêng kan kût atang hian a ram pum huapin eng hlâwkna nge kan neih tih inbih chian fo a tha. Chumi rual chuan kan hnam kût pawimawh te hi hei aia nasa lehzuala kan chawi vul a hun tawh hle lo’ng maw? Mizo chhûl chhuak kût te hi Mizo culture a nih miau avangin kan hnualsuat a thiang lo.

Wednesday, September 10, 2014

Nawrhna leh a nghawng-2



Mizoten nawrh kan hrat êm êm kum 2011 khân ‘Nawrhna leh a nghawng’ tih ka ziak tawh a. Naupang nuar pawh tih tawh nâk-a-laia khami kum ang rêng rênga nutling leh patling kan nawrh nasat kha ka la hre ngai lo. Kuminah phei chuan a lêt thawk a tling hial maithei. Hmânlai kan pasaltha te kha an tum tihhlawhtlin nân an nawrh ngai kan hre lo. An tihtura lum chu a tha thei ang bera tih an tum tlat thin. Tûnlai pasaltha inti tam tak te erawh khum laizâwlah bâk inchhûngkhurah tak ngial pawh kan pasaltha thei meuh tawh lo va. Pâwnah chuan kan nuar zêl zâwk si.

Nawrh hian awmzia a neih hun a awm a, tangkai hun pawh a nei. Amaherawhchu, nawrh hrât tak naupang erawh let reng mah se, nu leh paten ngaihsak hauh lova an pelh ngâwk ngâwk tum a tam. Mipuite tawrhna chu thuhran, nawrh hi chu a nuarte tân pawh a hahthlâk ve rêng rêng. Nawrh hrât tak chuan ngên ngâwl taka dil ngat ngat ai chuan kawngka dâla mut tlat kha hlawhtlinna emaw an ti thin. Hlawhtling ngei tura harsatna siam lo zâwnga tih ai chuan mahni intihhrehawm mai bâkah midang tâna harsatna siam an hreh lo fo.

Mizoram hmasâwnna satel kal chhet chhet hi sazupui anga tlântir kan châk theuh. Mahse, sawrkar kalphung hre chiangtu chu mipuite hi kan ni. Office file hrang hrang kaldan te hi keimahni ngei a khawihtute kan ni a, kan chiang tlâng a ni. Sawrkar hmalâkna rêng rêng chak takin a kal thei ngai lo. Chuti angin office file pawh sign zeuha tleng puat puat thei a ni bawk hek lo.

Kan nawrhna thin tam tak hi chu sawrkar chak tâwk lo nawr tlân puat puat duhna vang a ni. Sawrkar hian keimahni zâwna kan vei thil pahnih-khat chauh hi a enkawl lo va, Mizoram pum hi a vil a ni. Kan khuaa kan duh leh mamawh sawrkara kan thlen ang chiah hian Mizoram khaw 830 hian an duh leh mamawh an thlen ve bawk tih hria ila. Chu’ng file hrang hrang chu department lamin anmahni chan za bi teh meuh an khawih reng a ni. Hna awlai tak zawng a ni lo.

Ram changkâng leh hmasâwn zâwk te kan thlîr a, an hna thawh dân kan hriain kan hmu a. Rualawh a na a ni. Sawrkar kan beisei dân pawh kan thil hmuh leh hriat hian a hril thui hle. Chutih lai chuan mipuite hian ram changkâng mipuite tih ang hi ti ve ila tih rilru erawh put kan tum leh chuang si lo. Mi tih atân rual kan awt a, mi thawh atân hna hahthlâk kan chhawp chhuak fo. Sawrkar kan beisei ang tho hian sawrkar hian mipuite pawh min beisei tih kan hriat thar a tûl hle.

Sawrkarin a tihtur a ti tâwk lova, mipuite pawhin kan tihtura lum kan hlen chhuak zo bawk hek lo. Midanga innghat nun hi kan paih bo hma chuan he ram hian hmasâwnna rahbi a kai tak tak lo vang. Naubân ang maia midang ringa thing kung panga beh ve reng hi ‘Survival of the fittest’ khawvêlah hian din chhuah nan a tlâk tawh lo.

Khaw thlang mite chuan he dinchhuahna hi mimalah an seng lût a, individualism chu an nun laimu a ni. Mizote tân erawh he mimal indah pawimawh berna hi kan khawtlângah chuan a tih (apply) ve chi loh. A huhova chêng thin (communitarian) kan ni a, tunlai khawvêlah mimala dinchhuah ngâwk ai chuan Mizo pumpuia dinchhuah hi a pawimawh ber. Kei ka hausak thûr thûr a, ka thenawmten tûkthuan thlâk tur an tlâkchham si chuan kei ding chhuak mah ila, Mizoram a tlu sawp tho tho ang.

Pâwl hrang hrang kan din a, a huhovin kan tleh dûl dûl a. A huhova chêng thin kan nihna hi a tha lo zâwnga kan hman vaih chuan mimal aiin pawi a khawih nasa thei zâwk. Kan duh leh mamawh apiang min pe turin sawrkar kan beisei thin. Tha duh hlîr awm khâwm zingah hian thatna tak tak aia hming than duh zâwk te pawh a awm theih a. Hmasâwnna aia mimal ropuina hmathlîr thui tak nei te pawh a awm theih bawk.

Thatna duh tak tak chuan thatna bawkin hma a hruai thin. Kan nawrh avanga mipui pawisawi lo tawrhna hi thenkhat chuan kan haider tlat a. Middle East buaina avanga mipui pawisawi lo tawrhna te chu tawrhpui ber ang ziazângin TV hmaah kan lo inseh ruh a, kan dem hle si. Ni khat lek fîm taka meng kar chunga kan nawrh luih tlat hian mipui pawisawi lo leh sualna nei lo naupang ten an tuar asin. Mipui rilru tluang êm êm thluak min sûksak a, kan tâna tha tur nia ngaiin kan tuar tlawk tlawk a, a tâwpa a hlâwkna têltu chu mi tlêm tê an ni leh châwk thin.

Sawrkar lam pawhin mipuite harsatna leh mamawh ngaihvenin tûn aia nasa lehzuala tan a lâk a tûl hle. Sawrkar hna a chak tâwk lo kan tih fona chhan pawh hi a thawktute zelthel vang a ni châwk. Kan thawhsak mipuite tawrhna hi hmu thiam ni ila “Hria sela chuan ropuina Lalpa chu an khêngbet lo vang” tih ziak ang khân an zawmthaw phal hauh lo vang maw le. Office dawhkana file ka pending avang khân mipuiten harsatna an tâwk a, chumi avang chuan NGO hrang hrangten nawrh an huaihawt a, file ka pending avang leh nawrh avanga mipui tawrhna thuah hnih hi kan la mutthlûksan reng dâwn em ni?

Nawrh avang hian kan duh tihhlawhtlin ni mah se, tha taka hna thawk tura infuihna erawh a keng tel lo. Sawrkar kalphung thlâk danglam a, tha leh dik zâwka khalh ngîl theitu chu mipuite kan ni. Kan hmanrua erawh kan thlâk a ngai. Mite hi chemtea vau bet chungin kan inhmangaih luihtîr thei. Chu ai chuan an thinlung hneh tum hi a fuh zâwk fo. Sawrkar leh mipuite inkârah pawh he tactic hi kan hman a hun tawh hle. Sawrkar hi ti lo thei lova siam kan duh a nih chuan a kut leh ke kan tihchak a tûl a, kan thawhpui thiam a pawimawh. A pawimawh ber chu sawrkar lama tan tlat hi a ni. Tunah chuan eng ministry pawh sawrkar se, mipui leh NGO-te hi eptu party lian tak kan ni nghâl zêl a. Party worker-te chauh hi sawrkar lamtang an ni fo.

Kristian ni lo kalphung kan entawn nasa lutuk hi a pawi hle. Nawrh kan intihhmuh chho zêl a nih chuan ninawm khawpin kan la innawrh chhâwk chhên ang a, kan tu leh fate rawn nawrh nasat dân tur phei chu ropui râpthlâk tak a ni ang. Nawrhna hlawhtlinna leh a nghawng tha lo hi khai dûn ta ila, a nghawng tha lo hi a khîn zâwk ngei ang. Remna leh muanna awm thei zâwnga hmasâwnna hna chak taka thawh a nih theih nân nawrh i bânsan ang u.

Wednesday, August 27, 2014

Kalphung nghet kan mamawh



Sawrkar leh pâwl hrang hrangte hian kalphung kan nei vek a. Inkaihhruaina leh dân (rules & regulations) pawh kan nei bawk. Mumal nei lova pâwl leh sawrkar a kal chuan rei loteah pâwl a keh chhe thuai thin. Sawrkar leh department hrang hrangte pawh hian kalphung nghet leh belhchiandawl an neih a ngai. Pâwl a awm rêng rêngin ziak loh dân hi a awm ve thin a, he ziak loh dân hi member-ten kan zah thiam a tûl hle.

Indian kan nihna hi a lang ve thin a, Mizo kan nihna hi a lang chiang lehzual hle thin. American constitution duangtute khân article pasarih chiah an dah; a ruhrel (skeleton) chiah an duang a. A bâk zawng chu mipuiten tisain (flesh) rawn hnawh khat rawh se an ti. Indian constitution-ah chuan article 395 lai a awm. America mipuite leh India mipuite rinawmna leh thawhrimna inthlauhzia chu kan hre theuh awm e.

Kalphung hi a bulthûm atanga a dik loh chuan ram leh hnamin hma a sâwn thei tak tak ngai lo. America mipuite khuan an ram an hmangaih êm êm a, constitution ruhrel tlêm tak ruhro ang mai chu ziak loh dân hmangin tisain an hnawh khat hneh hle a ni. American nih hi an zak lo mai ni lovin an inchhuang zâwk hial a ni. Indian nih hi inchhuanna tlâk a ni meuh em? Mizo kan nihna hi chhuan tlakin kan hmang tha em? Mizoram mi kan nihna hi India ram chhûngah a hmai uanthlâk meuh em? India ram hmun danga Mizoram hre lo eng emaw zât an awm te hian ngaihtuah a titam a, Mizoram an hriat loh avanga kan thinur letling dâwn dâwn te phei chu zahna tham a tling zâwkin ka hria. India ramah chuan ziak dân kan ngah êm êm a, ziak ni reng siin mipuiten kan zâwm chuang si lo. A pawimawh ber chu rilru lama nghehna hi a ni.

Tunlai leh tunhma pawhin Mizoramah hian buaina neuh neuh kan tâwk fo va. Tunlai boruak lêng vêl thlîr hian kalphung nghet kan mamawhzia a lang chiang hle. Hmân deuh khân 3F doctor a rûka lâk a ni a, a hma deuhin interview hmanga doctor post 88 lâk a lo ni tawh a, tunah MPSC lamin Medical Officer interview hmanga lâk an tum leh niin ka lo hria a. He kalphung pawh hi ‘dân’ anga kan nei law law a nih loh chuan eng tikah emaw written exam te kha an rawn ti leh ang a, kan buai leh ang tih a hlauhawm. Mihring kan pung zêl a, kum rei loteah Mizoram mihring hian nuai 50 chu kan tling thuai ang. Chutih huna thil awm dân tur thlîr thiam mihring kan mamawh a ni.

Health department hnuaiah staff nurse post 20 lâk a ni dâwn a, written exam neih a ni a. Tunhma pawhin interview hmanga lâk a lo ni tawh a. Lungawi lote thawi dam nân emaw ni contract-a lo thawk rei tawhte tân post 50, interview chauha lâk a ni leh dâwn niawmin thuneituten an sawi leh ta. Kan buaina hi a tâwp mai dâwn lo a ang khawp mai.

Kalphung nghet tak kan neih a hun tawh hle. Tûn hi bul tan nân kan hmang dâwn a nih chuan written exam hi huaisen taka kal tlangpui a hun a. Interview chauha kan ti thin dâwn a nih chuan exam hi cancel leh mai pawh a tha ang.

Hetih lai hian contract-a kum eng emaw zât lo thawk tawh nurse-te tân chuan written exam hi a huphurhawm ve mai thei. Ngaihtuahna tithui deuh chu, kum eng emaw zât contract-a lo thawk tawhte hi tunhmaa written leh interview-ah te an lo tling lo ngun viau tawh pawh a ni thei. Dik taka a tling leh tlâk an la thin a nih chuan, heng mite hi an zir chhuah hlim leh tun thleng pawhin a tling leh tlâk zingah an tel pha lo pawh a ni thei. Experience chu a pawimawh khawp mai, chutih laiin thiamna tak tak hi a pawimawh zâwk hial awm e.

Written exam-ah hian zir chhuak hlim hlawt tân chuan kawng a inhawng zau deuh hlek chuan a hriat. Nimahsela, hei hi chhuanlam tur erawh a tling lo. Sawrkar hna hrang hrang lâknaah pawh experience hi a pawimawh vek a; nimahsela, civil service exam-ah pawh kum over têp têp te pawh an tling teuh teuh tho alawm. Experience avanga interview chauh neiha tlin kan inbeisei a nih chuan kan rilru sûkthlêk a fuh zân lo a ni mai thei.

A pawimawh ber chu sawrkar hian kalphung nghet tak a neih a ngai. Hna lâk a awm dâwn apianga kalphung tihdanglam fo hian buaina lian zâwk a chawk chhuak ang tih a hlauhawm. Kalphung nghet tak kan neih chuan chu kalphung mil chuan a dîl turte an inbuatsaih ang a, a tling leh tlâk te chauh lâk an ni thin dâwn a ni. Tu man kan sawisêl thei lo vang a, tu man a fair lo kan ti thei bawk hek lo vang.

Thursday, August 21, 2014

Pathian tân a tha ber



“Duh thlangin an thlang sual” tih tawngkam hi kan naupan lai chuan kan hmang lâr hle thin. Duh thlan tur a awm chuan a chhe ber thlan hi thil awl a ni hran lo. JF Laldailova khân alu a lei dâwnin thlang ve dun dun lovin a hmaa mi chu a thâm pawp pawp zêl an ti. A entawntlâk hlein ka hria. Thenkhat chuan keimahni tân a tha ber kan hauh a, midang chuan a tha vak lo pawh nei se pawi kan ti vak lo. A Pathian thu lo hle.

Kan Pathian biak hi a tha ber duh mi a ni a, Amah pawhin van mipuite zinga a tha ber A fapa mal neih chhun Isua Krista kan tân min pe phal a ni. A tha ber hi Pathian tân i hauh tlat ang u. Abela chuan a ran rual zinga a thau tha tha leh a hrisel tha tha Pathian tân a hlân a, Pathian pawh a chungah a lawm êm êm a nih kha.

Inkhawm thawhlawm te hi thenkhat chu hman tlâk mang loh te zuk awm a! Kan pêk Pathian hi a lawm a rinawm lêm loh. Pathian tâna pe ni lovin thiante leh bula thute hmuha mawi, rûn dâlah ti niawm lek kan ni. Thlai thar thawhlawm kan thawh pawhin a thar hmasa sa ti ngawt lovin, a thar hmasa zingah pawh a tha tha leh îtawm deuh deuh hi Pathian tân pêk i uar ang u.

Envelop-a kan pawisa thawh te hi a theih hrâm chuan a thar tha tha dah ila, a hlui leh zawr chhe deuh chu keimahni hman atân i ti zâwk teh ang. Office kan kaiin emaw, office kan dawr dâwnin emaw, dawr kan nghahin emaw, interview kan neih dâwn emaw, thiante nêna kan lên chhuah dawnin kan thawmhnaw neih that ber ber kan inbel a. Thlîr thuak chuan sawiselna tur rêng awm lovin kan inpen parh thin. Chutih laiin thenkhat chuan inkhawm loh phah nân chhuanlama hmangin thawmhnaw hâk tlâk kan nei lo fo. Mizoram Chief Minister emaw India ram Prime Minister hmaah ding dâwn ta ila a nalh thei ang berin kan inthuam a rinawm. Lei leh van lalber hmaa kan inlan dâwn chuan hmun dang zawnga kan inthuamna aia nalh leh tha-in kan inthuam tur a ni.

Kan ni tin hun hman dân hi thenkhat chuan kan chhût kher lo mai thei. Naktuk atang chuan zing kan thawh atanga zan kan mut thlengin i chhût teh ang. Pathian tân hun pe lêk lova kan nilên thak thak châng a awm mai lo’ng maw? Pathian tâna hun pe thinte pawhin hun ‘tha ber’ kan pe meuh em? Ni khat darkar 24 chhunga hun tha ber hi Pathian kan pe tur a ni. Pathian tâna a tha ber pêk hi a lo hrehawm lêm lo ve. Ani chuan kan tâna tha ber min pêk a châk êm êm si a.

Hmânah chuan...



Hmânah chuan Norway ram khu Denmark awpna hnuaiah a awm thin a. 1814 khân independence a sual chhuak a; nimahsela, ram rethei tak a nih avangin Sweden ram chu nghêngin ram zalên ni siin Sweden rorelna hnuaiah hun eng emaw chen a kûn nghe nghe. Kum 1980-ah Norway economics chuan ziaawm lam panin intodelhna kawngah a thang nasa hle. He a hmasawnna hi eng dang ni lovin agriculture lamah leh ram dang nêna insumdâwn tawnna kawngah a ni. Thing tam tak an thawn chhuak a, ram dang nêna insumdâwn tawnna kawnga khuahkhirhna tam tak an thlah zalên a. Kum 1981-a international wave of credit liberalization a kalpui ve hnu phei chuan ram hausa tak niin khawvel ram hausa leh intodelh (2013) zîngah Norway chu pakhatna a lo ni ta hial mai.

Hmânah chuan Australia hi ram hausa tak a ni ngai lo. Indopui pahnihna hnu phei kha chuan economics lamah harsatna namên lo tak an tâwk nghe nghe. General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) atanga a inlâk hran hnuah sumdâwnna lamah ramri khamin a inhung tlat a, hmasâwnna an hmu thei lo. Kum 1983 khân Labor Party leh Liberal Party hruaitu Bob Hawke leh Paul Keating tang dûn chuan economic liberalization policy kalpuiin sawrkar corporation tam tak an privatize a. Chuta chinah chuan Australia chu ram hmasâwn leh intodelh tak niin tunah chuan khawvêla ram hausa leh intodelh zinga pahnihna a lo ni ta.

Hmânah chuan Netherlands khu Hitler-a awpna hnuaiah kum 1940 khân a kûn a. Indopui pahnihna a tâwp dâwn khân tangrual pawlin Netherlands chu an la lêt leh a ni. An lâk lêt dâwn khân Nazis-ho chuan Netherlands infrastructure chu nasa takin an tichhia a, kum 1944-1945 thlasik laiin Netherlands ramah tâm ‘Hunger Winter’ an tih chu nasa takin a tla a ni. Hemi hnu hian ram economy siam that tumin theih tâwp an chhuah a. Kum 1944 leh 1957 chhûng khân ram dang nêna insumdâwn tawnna zalên an neih theih nân inremna thuthlung (treaty) tam tak an ziak – The Benelux Treaty, The North Atlantic Treaty Organization, The Treaty of Paris, The Treaty of Rome, etc. Economic liberalization an neih hnuah kum 1980 khân economic privatization policy an kalpui leh a. Inelna tha zâwk awmin sawrkar sum bat pawh nasa takin a tla hniam ta a ni. Khawvêl ram hausa leh intodelh zingah palina a ni pha ta hial mai.

Hmânah chuan India ram hausa tak ni thin kha British awpna hnuaiah a awm a. ‘Drain of wealth’ tih tawngkam lâr tak kan hriatna chu India ram hi a ni. Kum 1947-ah zalênna a hmu a, khatih lai khân India ram kha rethei tak chunga zalên a nih avangin ei leh bâr lamah chuan chhuan tur eih a nei lo. Chutichuan, midang awpna hnuaia awm leh chîm ral hlau êm êmin himna a zawng chûk chûk a. Pâwn lam mi tân India rama sumdawn te kha phal a ni lo va, a ram mi pâwn lama sumdâwn chhuah pawh phal a ni bawk hek lo. Bang rinawm taka inhung tlatin him tâwkah a inngai a. Amaherawhchu, him tak chungin a tâm titih tho si. July ni 24, 1991 khân economic reforms thupuia neiin P.V. Narasimha Rao-a kaihhruaina hnuaiah India chuan khawvêl dang laka a kawngkhâr kalh tlat chu hawngin liberalization policy chu a hmang tan ve ta. He liberalization hnuaiah hian zalên taka ram dang nêna insumdawn tawnna te, foreign direct investment te, privatization leh thil dang tam tak a tel. Liberalization rah chhuah chu langin kum 2007 khân India GDP chuan 9% a tling hial a ni. Khawvêla ram hmasâwn chak ber zingah India hi sawi lan zin ber a ni ta.

Hmânah chuan Mizote hi British awpna hnuaiah kan awm a. Chumi hnuah India rama state pakhat kan lo ni ve ta. British-te khân kan mizia leh nihna min hre chiang hle a, mi nghet lo kan nih hriain kan inhungna tur Inner Line Permit min siamsak a. Mizoram sawrkar, NGO leh khawtlângin hnam dang sumdawng mite khuahkhirhna dân eng eng emaw kan zam tuk bawk. Tunah AMC lamin Licensing Regulations an duang a, a that hmêl viau; famkim erawh a ni lo. NGO lam sawisêlna hi hnam humhalhna mit atanga thlir chuan a dik lohna rêng a awm lo. Chutih laiin Mizoten tih nachâng kan hriat loh leh kan tih peih loh hnam dangin kan ramah an rawn ti a, kan lo thîk leh si hi kan inenfiah erawh a tûl hle.

Hnam dangte hi a pâwng a taka kan dan beh chuan hmasâwnna kawng kan dâl thei. Trade License pêk phal loh ti ringawt lovin sumdâwn phalna hi hnam dang tân chuan tiam chin (limit) awma pêk ni ta sela, a fuh zâwk ngei ang. An duh a nih chuan dil belh leh theiha siam ni se. Hêng hnam dang sumdawng tam tak hi license pe ta lo ila, an sumdawnna ai sumdawng peih Mizote hi kan awm em?

Ram hmasawnna tur chuan sumdawnna lamah kan inhawn zau a ngai. A chunga kan sawi ram thenkhat leh India ngei pawhin economic liberalization an kalpui ang khian keini pawhin eng emaw chenah zalênna kan pêk thiam a tûl. Company lian deuh deuhte hian zalên takin direct investment rawn ti sela, kan chhawr tangkai ngawt lo vang maw? Ram hmasawn leh changkang zâwk te tih dân angin inhungna bang rinawm tak siam ngawt lovin mahni lam rinawmna leh chîm ralna tur laka invênna hi kan ngaih pawimawh hmasak a tûl zâwk a ni.

Mizoram hi intodelha siam turin a chhûnga chêng Mizote hian theihna kan nei. Mahse, kan theihna hman chhuah dân kan thiam tâwk lova, kan hre lova, kan taimaknain a tlin bawk hek lo. Hnam taima, teirei peih leh rinawm tak chu ni ila, hmân hmânah kan intodelh tawh ang. Tûn dinhmunah chuan a rama chêngte hian hmasawnna kan paw chhuak zo lova, chuvangin liberalization policy hi uar zâwka kan kalpui a hun tawh hle. Look East Policy te, rail kawng siam te, hnam dang sumdawng te hi an hlauhawm ngawt lo. Kan ram chhûngah ngei hian sum lêng vâk tam sela, chu chu hmasawnna pakhat a ni phawt mai. Chîm ral kan hlauhthawnna chhan ber chu invên dân kan thiam tâwk loh vang mai a ni. Mizo kan nihnaah hian chiang ila, kan ram chinah chiang ila, a humhalh dân pawh thiam ila. Chu ram chhûngah chuan sumdawng mi, khawi ram leh hnam pawh zalên takin tei vâk sela. Nimahsela, ram leh inben belna nghet erawh pe lo ila. Tiam chin awma pêk ni se, sawrkarin zalên tak chung sia dân hnuaia sumdawnna kalpui a nih theih dân duang chhuak sela, chu chu ram tâna himna pawimawh tak leh hmasawnna duhawm tak a ni ngei ang.

Thursday, July 17, 2014

Khawiah nge kan fate



Lal Solomona chuan dawhkan bawhin a kut chungah a khabe a nghat a, banga thing ker mawi hrang hrang intâr tlêp tuar chu a melh kual dan dan a. Nakinah chuan thil hre chhuak thut niawm takin a rawn meng zau kâwk a, âr chang hmâwr chu tui dumah chiahin dawhkana lehkhaah chuan heti hian a ziak a “Naupang chu a kalna âwm kawngah chuan zirtir ula, a upa hun pawhin a thlah lo vang.” (Thufingte 22:6)

Kan fate awmna hi nu leh pate hian kan hriatpui thin tur a ni. Hriatpui tih hian engkim hriatpui vek tihna a ni lo. Nu leh pa tam takin engkim hriatpui kan tum a, chu chuan buaina a chawk chhuak fo. Kum tling an nih tawh chuan mahnia ngaihdân nei an ni a, min hnial châng te pawh a awm. An ngaihdân chu a dik lo vek bîk lo va, nu leh pa kan nih avangin kan ngaihdân hi a dik vek bîk chuang bawk hek lo.

Naupang zirna kan ngaih pawimawh êm êm rualin thenkhat chuan an thlarau nun kan thlahthlam fo. Tisa taka hlawhtlin duh êm êm siin thlarau lamah kan hlawhchham ang tih a hlauhawm hle. Thenkhat chuan kan fate inkhawmpui kan peih lo hle a, zân lamah phei chuan naupang inkhawm ngai a ni tih kan theihnghilh têp tawh niin a lang. Kan naupan ve lai chuan chhungkuain kan inkhawm a, a pui a nawi, a bo a bâng awm lovin zân inkhawm pawh kan hmaih ngai lo. Krismas zaikhawmah te hian naupang hi a lâm peih peih kan ni thin. Tum khat phei chu ka mut a chhuak tawh si, ka nu-in min pua a, chuti chung chuan min lâm tlaivarpui thak nia!

Solomona thufing angin naupang chu a kalna âwm kawng (thlarau) lamah kan hruai thin tur a ni. An naupan lai zawng zawngin biak in kan ngainattir lo va, inkhawmah kan hruai ngai lo a nih chuan an puitlin hnuah an ngaina thut dâwn lo va, an inkhawm peih thut dâwn lo va, an inhmang thut dâwn bawk hek lo. Nun awmzia an zir hun laia kan kaihhruai that loh chuan ngaihdan an neih tawh chinah an rilru kan sawh sawnsak thei tawh ngai lo vang. Mihring lama hlawhtling sia thlarau lama hlawhchham hi a pawi dân a thuah hnih hle a ni.

Kristian nu leh pa kan nih angin Pathian thu lamah kan fate kan kaihhruai thin a tûl. Pathian thu kan hre lutuk lo a nih pawhin biak in ngaina tura inkhawmnaa hruai thin te, kohhran hmangaih tura kohhran thiltihnaa hruai thin te hi kan mawhphurhna a ni. Chu mawhphurhna chu nau hlan lai pawha kan intiamna a nih nghe nghe kha! An nun siam hun laia kan thlahthlam hian an puitlin hnuah kawng dik lo an zawh a, kan mangang a, kan tawngtai a, kan rilru a hrehawm thin. Sual kawng thûk tak zawh tawh ko kîr turin a tlai hnuah Pathian kan au leh si thin. Nimahsela, beidawng tur erawh kan ni lo. Mihring ngaiha ni li lai a liam hnu pawhin Pathian chu a tlai ve ngai lo va, a hun takah a che thin. Beidawng lova tawngtai fan fan tur kan ni. Tahna ruam zawh lo turin kan fate hi Pathian lamin hnûk hnai ila; zu, ruihtheihthil leh mipat hmeichhiatna kawnga hruai lovin biak in kawngah i hruai zâwk ang u.

Thursday, July 3, 2014

Taxes, Bills & Nuai 341.50



Ram buai nghawng:
State puitlinga hlân kai kan nih atangin kum 27 kan hmang zo ta. Mihringah chuan thenkhat officer an ni tawh a, thenkhat nu leh pa châwm hlâwmin duh an la sawi zuah zuah thung. Kan Chief Minister zahawm tak thusawi atanga thlîr chuan châwm hlâwm, mamawh ngah phian, sawisel chîng, zak chuang miah lo hi kan ang âwm mang e. “Mizoram chu kum 20 chhûng ram buaia a awm avangin state dangte aiin kum 30 vêlin economics hmasâwnnaah kan hnufual bîk a ni,” tih leh “Sum lama kan pachhiatna chhan tam tak bâkah Finance Commission din thar apiangin kan phu ang mamawh min pêk ngai loh avanga heti ang dinhmuna awm kan ni,” tih te hian kut dawh rilru chu a pho lang chiang hle.

‘Hmasâwn tumin tan i la ang aw’ tih aia kan vanduaina sawi chhuaha midang zâr zo kan tum fo hi a vanduai thlâk! Kum 1945 August thla khân Hiroshima leh Nagasaki khawpuiah atom bomb an thlâk a. Mihring 1,50,000-2,46,000 vêl an thi. A hnu lawkah Japan chu a tlâwm ta nge nge a nih kha. Atom bomb hnathawh leh nghawng kha tun thlengin an la tuar; nau chhiat, thisen tha lo, mit tha lo, sam tla kawlh, cancer, adt. Indopui lai khân Japan industry leh infrastructure zaa sawmli (40%) tihchhiat a ni.

An chhiatna chu insaltir rêng an tum hauh lo. 1955 (atom bomb an tawrh atanga kum 10-na) a lo her chhuah chuan indopui hmaa an thawh chhuah zât ang kha an thawk chhuak leh dêr tawh. 1965 a lo nih chuan Japan GDP (Gross Domestic Product) chu 9% a tling hial tawh a. 1980 a lo nih chuan Japan chu khawvêla GNP (Gross National Product) pathumna niin United States leh Soviet Union hnuaiah a awm dêr tawh. Mihring an tam vang emaw, an ram leilungin a zir bîk vang emaw a ni lo. An rilrua tumruhna leh taimâkna vang liau liau a ni. Kum 27 hnuah “Kan phu ang mamawh min pêk loh avangin heti ang dinhmunah hian kan ding a ni,” kan la ti reng bîk dâwn em ni?

Taxes:
India ram hmun dangah chuan mi hausaten chhiah tam tak tak an pe a. Mi rethei leh harsa zâwkte tân tangkai taka hman a ni leh thin. Mizorama chhiah lâk tlângpuite chu – Professions Tax, Central Sales Tax, Value Added Tax, POL Tax leh Entertainment Tax. Chu’ng zawng zawng atanga kan sum hmuh Mizoram Taxation Department website (http://www.zotax.nic.in/Annual.html)-a târlan dân chu heti ang hi a ni:
 
India ramin fiscal federalism kan neih avangin revenue/tax collection chungchangah central thuneihna leh state thuneihna fel taka bithliah a ni. Central sawrkar hian Income Tax (Individual Income Tax, Corporate Income Tax, Central Excise duty, Customs duties, etc.) a la a. Chu’ng revenue collection zawng zawng chu Consolidated Fund of India-ah lût vekin state hrang hrang insem dân erawh Finance Commission kutah a awm thung.

“Income Tax hi pêk ve a hun tawh e” ti an awm thin. Income tax âwl (exempt) hi state thuhnuai ni lovin Income Tax Act ang zêla tih a ni. Budget tinah revenue leh expenditure acts te hi passed thin a ni. Income Tax Act, Chapter III, Section 10(26): “Any income of a member of schedule tribe, residing in Nagaland, Manipur, Tripura, Arunachal Pradesh, Mizoram and Ladakh from any source in those areas or income by way of dividends or interest on securities.”

Mizoram mipui zîngah a nihna tur ang taka chhiah pe lo hi eng emaw zât kan awmin a rinawm. Tripura state-in kum 2011-2012 chhûnga an chhiah lâk zât chu Rs. 79,159.90 (lakh) a ni a, kum hmasa aia a punna 41.10% a ni. Hmanni lawkah Mizoramah lei man chhiah pêk a ni a, mi in luah tân pawh pêk tur a ni. Eng zât takin pe hlawm ang maw. Aizawl khawpuiah ‘Property Tax’ September thla atangin lâk a ni dâwn a. Kan sawisêl leh ta chiam chiam mai. ‘Lâk aiin pêkin lukhâwng a nei zâwk’ tih chawi nungtu Mizote hi pêk chhuah harsat ber hnam kan ni hial âwm e.

Bills:
Power & Electricity Department rawtna angin Joint Electricity Regulatory Commission-in kumin April thla atanga lâk tan turin electric bill thar a siam a. Sawisêlna hun siam a nih laiin sawisêlna thehlût an awm lova, a hmun leh hun lovah kan iak kan iak leh lawi si. Bill hrim hrim hi Mizoram hian kan pe sâng lêm lo. Electric bill (domestic) unit khatah Rs. 8.80 niin Maharastra an sang ber a, Tripura Rs. 5.40 a ni a, Meghalaya Rs. 4.10 a ni a, Chhattisgarh Rs. 2.20 a ni a, Mizoram Rs. 2.10 a ni. Tui bill, telephone bill-te chu sawi rih lo mai ila.

Nuai 341.50:
‘Zahawmna’ car chhûngah an chuang dâwn emaw kan tih laiin ‘Mamawhna’ car chhûngah an chuang leh zâwk dâwn si. Zahawm an duh luatah MLA hlawh an sân chiam tawh bawk. Sum an ngah a, an hausa a, officer tam tak aiin an hlawh pawh a sâng ta rêng a, an zahawm phah sawt em tih erawh mipuiten kan chhang thei ang. ‘Zahawmna’ leh ‘Mamawhna’ chu chêng nuai 341.50-a lei theih an inbeisei a nih hmêl. Mihring zahawmna hi lei theih a ni lova, mamawh leh duh pawh thil hrang daih a ni. Mimal tinin Rs. 50,008 leiba kan nei theuh tih hre nawn leh ta ila. Duh taka kan thlan tlin, kan vote hmanga ram hruaitu ni thei te hian a thlangtu mipuite aia zahawm an la tum tlat te, mi rethei berh ve tê tê aia mamawh an ngah bîk tlat te hian ngaihtuah a titam.

Tlângkawmna:
Ram buai atanga kum tam a vei hnu pawhin midang hnênah ‘khawi maw’ tih kan bâng chuang si lo. Rilru lama retheihna leh pachhiatna natna hi lû ber atanga kawmthlang hmeithai nu thlengin kan vei a, inmawh tur chuang kan awm lo. State dang nêna khaikhin chuan kan chhiah leh bill pek te hi a hniam pâwl a ni. Chhiah leh bill lâk theih ang ang hi sâng deuh taka lâk ni se. Chuti chuan mipuiten phût lêt kan nei thei ang. Tui bill kan pêk sân chuan tui kan hmu tha tur a ni, electric bill kan pêk sân chuan kawlphetha kan nghei tur a ni lo. Lei rem rap tur chuan kum 10 chhûng vêl kan tawrh erawh a ngai ang.

Road tax kum 15 chhûng min pektîr a, kan minister-ten kum nga lek an kawl car la tha tak chu chhia an ti viau lawi si. Road tax kum 15 min pektîr chuan kawngpui hi rulngân pa ang zarin a dum tliang hlarh tur a ni. Hei hi mipuiten kan phût tlat.

Engkim hi a inkahpup chaw vek. Hmasâwn tur leh changkang tur chuan mipuite leh sawrkar thawhhona tha tak a awm a ngai. Mipuiten ‘hei hi ka ta’ ti thei tur khawpa vantlâng thil kan humhalh leh vawn that a tûl. Sawrkar pawhin a siam that hna rang takin a thawk thin tur a ni a, a siam pawhin kum tam tak daih tur khawpa rinawmin a siam thin tur a ni. Ram chhiat thatah tu mah mawh tur an awm lo, keimahni mawh a ni.


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun