Thursday, August 10, 2017

POST-WORKOUT INSOMNIA



Thuhma:
Mi tinin exercise lâk hi tha kan ti vek a; mahse, kan peih vek si lo. Kan peih loh titurin kan innawr thin. Eng dang vang ni loin hriselna kan ngaih pawimawh vang a ni. Kan hrisel loh chuan engmah a nuam thei ngai lo. Amaherawhchu, exercise lâk hian taksaah nghawng a nei tih erawh kan hriat a tha awm e. Chuvangin a dân tur dik taka tih a, fimkhur taka tih a pawimawh hle. 

Post-workout insomnia:
Zan mut theih lohna (insomnia) awm nachhan pakhat chu over-exercise hi a ni. Exercise tih nasat lutuk leh tihdan tur dik loa tih hian hriselna a tichhe thei a, mut theih lohna a siam nasa hle. Over-exercise hian tihrawl eng emaw zat a tichhia a, a ti sa a, rang taka a insiam that leh mai theih loh avangin inhliam palh a awl êm êm a ni. Chuvangin exercise lâk laiin a tihdan tur dik taka tih tur a ni a, taksa dim hle tur a ni. Kan exercise inkârah tihrawl a insiam tha (recover) hman ngei ngei tur a ni.

Exercise lâk nasat lutuk hian tihrawl hah rim tawngna (stress) a siam a, stress hormones (cortisol, adrenaline, norepinephrine) a tisâng a, chu chuan mut a tichhuak lo a; lung phu a ti rang a, tihrâwla thisen luang a tichak a, hriselna atan pawh a hlauhawm thei. Cortisol hi kan mut leh thawh chungchanga thuneitu ber a ni. A tlangpuiin kan thawh hnu minute 30 vêlah cortisol hi a lo sâng thin a, nilengin zawi muangin a tla hniam hret hret a. Mut hun zanah chuan a lo hniam ta hle a, chu chuan mut a tichhuak ta thin. Tlai emaw zan lama exercise/sports kan tih hian cortisol level a tisang tha leh thin.

Exercise lâk nasat lutuk hian stress hormones level a tisang a, chu chuan immune system a tiharh a, natna ben vawn a thlen thei. Lung a khawih a, lung tha lo tân phei chuan thih thutna a thlen thei. Exercise hian taksa lumna a tisâng a, taksa lumna tla hniam leh tur hian hun rei tak a ngai thin. Hetih hun laia hahdam taka mut tum chu râlpui phiara phiar fe a ngai a, hneh theih loh tluka ngaih a ni lehnghâl. Exercise zawh hnu darkar 4 emaw 5 chhûng taksa chhûngril lumna tla hniam tur leh tihrawl stress hahdam turin nghah a ngai. 

Post-workout insomnia vên dân:
A hnuaia mi hi post-workout insomnia laka invên dan mithiam ten an tarlan thenkhat a ni a. Heng bakah hian tihdan phung tam tak pawh a awm thei ang. 

1. Routine thlâk: Exercise lâk leh mut inkarah darkar 4 emaw 5 tal a tla hman tur a ni. Zing kâra exercise lâk hi a tha a, mahse mi thenkhat tan a harsat thin avangin tlai leh zan lama exercise la tân a hma thei ang bera tih a tha. Hei pawh hi mi zawng zawng tan a dik vek kher loh avangin mahni theuhah inenchhin a pawimawh hle. Kâr khat chhûng zing kârah exercise la thin la, mut lamah harsatna i neih loh chuan a lawmawm tihna a ni. Tlai lamah kar khat chhûng ti chhin leh la, zanah kar khat chhâng ti chhin leh la, heng atang te hian i tana hun tha ber chu i hre thei ang. 

2. Over-exercise suh: Ni khata darkar rei tak chhûng exercise lâk hi tha awm takin lang mah se, kan hriselnain a tuar thei. Hei hian taksa inhliamna leh mut theih lohna (insomnia) a thlen thei. Taksa zawh tâwk leh mamawh tâwk chiaha exercise thin hi thil pawimawh tak a ni. Kan taksa mamawh tâwk leh zawh tâwk hre turin heti ang lama mithiam te râwn nachang hriat a tha hle. Youtube-ah te kan en a, mi hrisel tha leh infit tak tak te tihdana tih ve kan tum a, kan taksa leh tihrâwlin a zawh loh avangin inhliam palh a awl hle. Kan zawh tâwk exercise lâk dan kan zir a pawimawh. 

3. Mut hma intihthawven: Mut hmaa stretching awlsam tê tê tih leh thui lutuk lo kea kal te hi a tha. Hei hian tihrawl stress a tihniam a, thâwk hîp luh vaka zawi muanga thawk chhuah leh vang vang te hian hahdamna min thlen a, mut chhuahna min siamsak thei. 

4. Caffeine laka inven: Coffee no khatah hian a tlângpuii caffeine 85 mg awm anga ngaih a ni. Coffee mai bakah protein bars, soda drinks, ice cream & yogurt, candy bars, hot chocolate, fancy water-ah te hian caffeine a awm bawk. Caffeine hian thluak leh hriatna thazampui a chawk phûr/harh a, taksa hahna a tiharh a, hahna a chhâwk a, thluak chu inrâlring rengin a awmtir thin. Chu chuan mut chhuak a tireh a, lu na a siam a, migraine a thlen thin. 

5. Tui in tam: Exercise lai leh exercise zawha dehydration vên nân tui leh ORS lam chi in tam a pawimawh. Chu chuan cortisol level a tihniam thei. 

6. Tui saa inbual leh lehkhabu chhiar: Mut hmaa tui saa inbual hian taksa lumna a tidanglam a, bathroom atanga chhuahin taksa lumna a tla hniam thuta chu chuan mutchhuahna a siam thin. Muthilh nghal vat tum chu tih sa loh a nih avangin lehkhabu chhiar hian mut a tichhuak hma bawk. 

7. Tâmhnêm: Tlai takah emaw zanah emaw gym-ah i kal a nih chuan zanah tâmhnêm eng emaw tal ei ang che. Mahse, ei tam lutuk suh. Chaw tak anga ei chi a ni lo. Protein telna bawnghnute, wheat leh oats lam te tlêm ei a tha. 

8. Ei leh in (diet): Exercise hma leh hnua ei leh in hi thil pawimawh tak a ni a. Kan ei leh in kan uluk loh chuan taksain a tuar a, a chhiat phah dêr thei. Kan ei leh in tur pawh kan thlan uluk a ngai hle. A hnuaia mi hi exercise chi hrang hrang ti tan ei leh in tur mithiam ten an rawtna a ni. 

Cardio ti tan-
Pre-Workout: Exercise hma darkar chanveah tal thau pai tlem leh carbohydrates pai tam thil ei tur a ni. Balhla, bawnghnute leh almonds te hi a tha.
Post-Workout: Taksain chaw tha a mamawh hun tak a ni. Bawnghnute thau pai tlem, coconut tui leh caffeine awm lo thil tuiril lam (smoothie). 

Circuit training ti tan-
Pre-Workout: Carbohydrates lam ngaih pawimawh tur a ni a, protein tlêm a pawi lo. Apple, balhla leh thei dah ro exercise hma minute 45-ah ei a tha.
Post-Workout: Thau tlêm lam chi a tha. Salad tharlâm, smoothie, protein shake leh thei chi hrang hrang. 

Strength training ti tan-
Pre-Workout: Protein leh carbohydrates awm tamna chi exercise hma darkar khatah tal ei tur. Hei hian chakna a siam a, kan hah har a, tihrawl hliam palhna lakah min veng bawk.
Post-Workout: Exercise zawhah taksa a lo chau a, kan thlan a tla nasa a. In recover that a pawimawh êm êm. Protein shake emaw energy bar ei a tha. A nih loh pawhin protein pai tam oats, artui, bawngsa ti, sangha, walnuts leh thil dang ei tam a pawimawh. 

Tlângkawmna:
Taksa hi khâwl ropui tak a nih avangin a enkawlna kawngah mawhphurhna kan nei. Kan enkawl uluk chuan a tlo a, kan thlahdah viau chuan chhe takah a chhuak thei bawk. Exercise lâk hi mi tin tihmâkmawh a ni. Kan hahdam lutuk avang leh kan ei leh in a tui bawk si avangin thau luattukna (obesity) kan nei a, kan taksaa râl do pâwl (immune system) a lo chak loa natna chi hrang hrang kan vei thuai thin.

Exercise hi a pawimawh kan tih rualin a tihdan dik taka tih erawh a pawimawh hle. Vawi khat inhliam hian dam chhuah nan hun rei tak a duh thin tih hria i la. Hmanhmawh avanga nasa taka exercise lâk hian chauh ngawih ngawihna leh mut theih lohna a thlen a, chu mai bakah hliampui tuarna a thlen thei bawk. Kan taksa hi ni tin zawi zawia insiam hret hret tur a ni a, rang taka siam thut kan tum chuan kan tihrâwl, kan lung, kan pumpui, kan kâwng leh kan taksa peng hrang hrangin a tuar nasa thei hle. A pawimawh ber chu hmanhmawh loh hi a ni.

Dr Herman Boerhaave



Dr. Herman Boerhaave hi 31 December 1668 khan Dutch (Netherlands) ramah a lo piang a. A hunlaia Europe khawmualpuia botanist, chemist, Christian humanist leh physician ropui ber a ni. ‘Father of physiology’ an tih hial khawpa ropui a ni. A nun motto ber chu ‘Simplex sigillum veri’ (The simple is the sign of the true) tih a ni.

Pastor fapa a ni a. Pathian thu a zir a, thuhriltu nih a tum thin. A pa thih hnuah vanneihthlak takin scholarship a dawng hlauh mai a, University of Leiden-ah a lut ta a. Lehkha thiam thei tak a ni bawk nen damdawi lam a zir chhunzawm ta nghe nghe a ni.

Kristian tha tak a ni a, a thuziakah pawh Kristian tha tak a nih zia eng emaw zat a tel nghe nghe a, Pathian thu lam hawi a ziak bawk thin. Damdawi chungchanga Pathian thu a ziah pawh English-a lehlin a ni. Retheite a ngaihsak em em a, rethei te hi a dam lo enkawl hlu ber te an ni. Rethei, inenkawlna man nei lote chu pawisa a dil lui ngai lo a, “Pathian chu anmahni peksaktu a ni” a ti mai thin. September ni 23, 1738 khan a thi a, amah uitu an tam hle. A bik takin mi rethei zawk ten an ui hle a, an pa anga an ngaih a ni hial a ni. Mi rethei tanpui hi nuam a tiin Pathianin anmahni tanpui tura a ruat niah a inngai hmiah.

Thil hlui lilamna hmunah lehkhabu hlui deuh pakhat hi a awm ve a. An inlân nak nak a, man to takin mi pakhat hian a lei ta a. Lehkhabu kawmah chuan a ziaktu ‘Dr Herman Boerhaave’ tih a chuang kalh a. A ziaktu atang chuan lehkhabu hlu tak a ni tih hriat theih. Lehkhabu chu a ziaktu bakin tu man an la hawng ngai lo a, an la chhiar bawk hek lo. An han hawng a, a chhûng an han keu chuan ‘Keep your head cool, your feet warm, and you'll make the best doctor poor’ tih chauh hi a lo inziak. He thu tawi te hi a va sei si êm!

Hriselna



Tunlaiin kan thalaite hriselna lamah an tlân nasa hle. Hei hi thil tha tak a ni. Tunhma chuan computer games an khêl nasa a, pawisa chawiin gameroom-ah an inkhel thin. Mobile phone changkang tak tak a lo chhuak a, a huhoin an inkhel a. A thente chuan biak in chhungah te an khel hial thin.

Games hrim hrim hian ‘rau’ a neih tlat avangin addict theih vek a ni. Hunawla khelh mai mai atan tiin kan inthiam fo a, kan hun tha tam tak kan paih reng si. Games hi a tha lo tihna ni loin a chin tâwk hriat hi a har êm a ni. 

“Pawisa hi hman tura siam a ni a” tih changchawiin thenkhat chuan kan ‘mamawh’ ni lêm lo kan ‘duh’ atan kan hmang nasa hle thin. Thenkhat phei chu kan taksa tana tha lo te a la ni zui lehnghâl!

Pawisa kan sêng dawn a nih rau rau chuan lan mawina mai ni loin kan taksa tana hriselna thlen thei thilah ni sela a duhawm hle. Heng zingah hian tuna kan thalaite tuipui leh intihhmuh exercise (workout) te hi a pawimawh ber zinga mi a ni. Pawisa sêng kher lo pawhin zing karah emaw tlaiah te a insawizawi theih a, mi taima tan chuan hriselna tha takin a vawn theih.

Mahse, mi tam tak chuan hei hi kan peih loh avangin fuihtu leh chawk phûrtu kan mamawh a, a tihdan min hrilhtu kan mamawh thin. Exercise lâk hrim hrim hi a dan dika tih loh chuan taksain a tuar thei a, ruh leh tihrawl te, tha thlenga tihnat awl tak a ni. Chuvangin a thiamte kaihhruaina hnuaia uluk taka insawizawi hi a pawimawh hle.

Insawizawi hi thalaite chauh ni loin nu leh pa, pitar putar leh naupangte pawhin kan mamawh vek a, kan zavaiin taim6ak chhuah lehzual ang u. Taksa hrisel chuan rilru leh thlarau hriselna a thlen thin.

Tute nge kohhran chu?



Kohhran tih hming hi thuthlung thar Isua hun atanga rawn irh chhuak niin a lang. Isua thih hnuah zirtirte chu hmun hran hranah kal darhin zirtirna an thehdarh a, kohhran pawh a lo ding ta zêl a ni. Kohhran tih hi pawl pakhat hming mai a ni lo a, Pathian din a nih avangin lei leh van zawmtu a ni.

Kohhranah chuan nausen atanga tar thlengin kan leng vek. Kohhran kalphung leh inrelbawlna a inan loh avangin member nih theih dân erawh a hrang thin. Kohhranah chuan tu pawh a inkhawm thei a, Pathian chibai a bûk thei a ni.

Kohhran kan tih chuan a chhûnga chêng mipuite leh Pathian inzawmna sawina a ni. Tunlaiah a bikin thalaite, nu leh pa leh naupangte hian kohhran thiltih leh hnathawhnaah tel nachang kan hre ta lo telh telh niin a lang. Kohhranin hnatlang a kohin kan tihturah kan ngai ta lo deuh a, tawngtai a tihin upa leh rawngbawltute tih turah kan dah tan ta telh telh a ni awm e.

Kohhran Committee hnuaia din fellowship hrang hrangte hian a dintu kohhran thiltih hi kan ngaih pawimawh lehzual a pawimawh hle. Kohhran nung leh chak ni thei tur chuan a chhûnga chêng mi tin hi kan pawimawh vek. Kan tanrual loh chuan kohhran hian hniam lam a pan telh telh ang.

Kohhranin thil tihtur a duanin kan fellowship theuha kan tihtur aiin kan ngai pawimawh hmasa zâwk zêl tur a ni. Kohhran leh kan fellowship hi a hrang deuh nia kan ngaih chuan chu ngaihdan chu paih bo daih a tûl hle. Kohhran upa leh mipuite hi kan zavaiin kohhran vek kan ni.

BÂN PHAR



Nula chuan a pa hnenah “Eng anga nasain nge min hmangaih?” tiin a zawt a. A pa chuan “Heti chen hian” tiin hmalamah a kut pahnih a ti phei a. Nula chuan a nu hnenah “Eng anga nasain nge min hmangaih?” tiin a zâwt leh a. A nu chuan “Heti chen hian” tiin a kut pahnih chu hmalamah dah pheiin a pa ai chuan a ti zau deuh hlek a. Nula chuan Isua hnenah “Eng anga nasain nge min hmangaih?” tiin a zâwt leh a, Isua chuan “Heti chen hian” tia chhângin a ban pharin Krawsah khenbehin a lo awm ta.Bân phar hi hmangaihna lantirna a nih rualin tlâwmna a entir bawk. Zak kau meuha bân phar hi thil har tak a lo ni! Setana chhiahhlawh tê reuh tê tê hian kan bânah uaiin kan kut phar thei lo turin min chelh tâng tâng thin. Kan hmangaihte kan kuah dâwnin kan bân kan phar chhuak thin a, kan lawmzia lantir nan kan bân kan phar bawk thin. Kan tlâwm a ni tih entir nan kan bân kan phar a, chibai bûk nân kan bân kan phar chhuak bawk thin. Bân phar hian entir tam tak a nei a, midang aiin keimahni lam entirna a ni tlangpui.

Pathian fak tura kan bân kan phar chhuak thei lo hi a mak hran lo. Bân phar hian tlâwmna leh hmangaihna a entir miau avangin mi chapo tân phar chhuah mai theih a ni lo a, Isua hmangaih tak taktu tân lo chuan amah fak nâna bân phar hi tih mai theih pawh a ni hek lo.
 
Bân phar hi tih than a awm thei hauh lo nia! Bible-in buh lem leh buh tak tia a sawi te erawh kan to za reng dâwn. Buh lem chuan a si nên a phar chhuak thin ang. Buh tak erawh chuan tihtak zetin a phar chhuak ang a, ama’rawhchu, harsa taka phar châng pawh a nei ang. Chumai a la ni lo, sualin a beih nasat êm avangin phar theih loh châng pawh a ngah ang. Isua lam a en tikah bân phar chhuakin a fak leh thei thin.
 
Bân phar hi kan harsat viau a nih chuan kan inenfiah a tûl ngei ang. Bân phar hi Mizoten ‘lam’ tiin kan sawi thin a. Hei hian tam tak min ti tîm thin. Thenkhat chuan ‘lam mi ka ni lo’ an ti a, bân phar an hreh phah bawk. Lâm hrim hrim ngaithei lo leh ‘ti mi lo’ nia inngai an awm a, chuti ang mi tân chuan bân phar hi ralpui phiara phiar fe a ngai.Bân phar hian kan lam tihna a ni kher lo. Kan hmangaihna lantirna leh kan tlâwmzia lantirna a ni zâwk. Pathian kan fak duh tak tak a nih chuan bân phar hi a step hmasa pâwl tak a ni âwm e.

Sawisel



Kohhran hi chu mi chi hrang hrang awm khawmna a ni a. Ngaihdan a tam a, pawm dan pawh a tam. Kohhran hruaitute an dawhtheih em em laiin kohhran mipuite hlei hlei hi an zaidam emaw tih tur a ni thin.

Kohhran kalphung hi a awm ve a, chutih rualin mimal kalphung a awm bawk. Kohhran kalphung hi chu a tam zawk duhdan a ni thin a, chu kalphungah chuan mite kan lungawi thin. Mimal kalphung leh tihdan hi kohhran kalphungah seng luh kan tum tlat chuan midang kan hliam a, mi rilru natna kan siam awlsam em em a ni.

Philosopher pakhat chuan sawiselna hi pakhatmah a tha a awm lo a ti. Mahse, he ngaihdan hi mi tam takin an tawmpui lem lo a, keini ngei pawhin kan tawmpui lo chu a nih hi. Kalphung sawi danglam tuma mi tihdan sawisel a awm a, mimal duhdan mila kohhran kaldan sawi danglam tum te sawiselna a awm bawk.

Kohhranah chuan mi sawisel hi kan hreh hle a, a tha zawnga kan sawisel pawhin thenkhat chuan kan ngaithei lo thuai thin. Mi sawisel hi mi huaisen hna a ni a, mi sawisel peih em em reng ringawt erawh mi phunchiar hna a ni thung. Kohhran mite insawisel vak vak hi Bible min zirtir dan a nih lem loh avangin mi tin hi kan ngaihdan ni loah pawh kan ngawi hram hram thin. Mahse, kan zavaia tana thatna turah chuan a dam zawnga mi sawisel hi sual tia puh mai chi a ni lo. Sawiselna tel loin siam thatna a awm thei lo a, sawiselna tel loin hmasawnna a awm thei tak tak lo. Kan zavaia tana thatna turah chuan mi rilru hliam lo zawnga in hrilh hi a sual hran lo e.

Tuesday, June 27, 2017

Tar hlimna thurûk



Hmanlai hianin putar pakhat, thil sawisel peih êm êm hi a awm a. Khawvêla mi vanduai ber ni hialin a inhria a. A ngui reng thin. An khaw mite pawhin an ning thei hle a. A bulah an awm peih lo a, kalsan dan ngawt an zawng thin.
 
Ni khat chu hlim tak hian tuallai a lêng a, mite chuan a vawi khat nan a hlim hmêl an hmu ve ta! Engmah a sawisêl tawh lo a, a nui a, a hmêl hmuh a hahdam ta hle mai. Mi thenkhat chu a kiangah an va kal a, a hlim chhan an va zawt a.
 
Putar chuan, “Eng vang mah a ni lo. Ka hun kal tawh zawng zawngah khân hlimna zawngin ka tlân thin a. Mahse, engmah a sâwt si lo. Vawiinah chuan hlimna zawn vak hi ka bânsan a, nun hi ka hlimpui ta zawk a ni,” a ti.
 
Hlimna hi kan zawn nasat poh leh kan hah a, kan ngui thin. Hlimna a nih beiseiin sum leh pai kan ûm a, hlawkna a nih ringin dâwt sawi kan hreh lo a, mi bum pawh kan pawisa lo. Chumai a la ni lo; unau, thisen zawmpui ngei pawh sum leh pai chungchangah chuan kan inmil thei lo fo.
 
Hlimna a nih beiseiin thil tunlai ber ber kan lei a, in leh lo tha pui pui kan sa a, lirthei changkâng ber ber kan lei a. Chumai a la ni lo, khawsak harsa ve tê tê pawhin nun hlimna zawngin neih bâka liamin thawmhnaw kan lei a, phone changkâng leh man to ber ber kan lek ta va va mai.
 
Hlimna hi kan zawn nasat poh leh kan hmu har dâwn niin a lang. Nun hian hlimna a zawng thin a, mahse, lungawina tak tak chu a hmu ngai si lo. Hlimna hi pâwn lam lang theiah kan zawng a, kan nuih theihna bul chu chhûngrila sum leh paiin a lei theih loh atangin a lo chhuak zâwk si. Hlimna hi archeologist te anga a zawna zawn hmuh chi a ni si lo. Nun hi hlimpui mai tur a lo ni.

Stress



Psychology zirtirtu hian a zirlaite hnenah stress chungchang a zirtir a. Tui no, a chhunga tui awm hi a keng a. Naupangho hnenah chuan “He tui no hi eng tianga rit nge?” a ti a. Naupangho chuan a rih zawng an inrinsiak laih laih a.
 
Zirtirtu chuan “He no rih zawng hi a pawimawh ber lo. Eng tianga rei nge ka ken theih tih hi a pawimawh zawk. Minute khat lek ka ken chuan a la zâng viau. Darkar khat ka ken chuan ka bân a kham hle tawh ang. Nilênga ka ken chuan ka bân a mu chur chur ang a, a che hleithei tawh lo ang a, ka thlauh hial ang. Tui no rih zâwng kha a danglam chuang lo. Ka ken rei chuan a rit ka ti tulh tulh zâwk a ni.”
 
A sawi chhunzawm a, “Stress hi tui no ang a ni. Rei lote kan ngaihtuah chuan engmah a thawk lo. Kan ngaihtuah rei deuh chuan natna min thlen tan a. Nilenga kan ngaihtuah chuan kan bîng chûk a, kan thlauh hma chu engmah ti tha peih lo leh nguai takin min siam thin,” a ti ta a.
 
Inngaihtuah ngut ngut chi an awm a, eng lêm ngaihtuah lo, thawveng em em an awm bawk. Thu leh hla tha tak tak phuah chhuak thin te hi mahni ngaihtuahna kâwm melh melh chi an ni tlângpui. Amaherawhchu, mahni inngaihtuahnaah hian mahni inkhawngaihna emaw a ni lo zawnga ngaihtuahna a luh erawh chuan hlauhawm tak a ni.
 
Room chhûnga inngaihtuah hun a awm a, thian kawm hun a awm a, infiam hun a awm. Taksa chettir loh lutuk hian thluak a tichawlawl fo. Lehkha zir lamah thahnem kan ngai a nih pawhin kan taksa hi kan chettir tur a ni. Room chhûng boruak chauh kan hîp chuan khaw êngah kan meng ngam lo mai ang.

Mihringin harsatna leh hrehawmna kan tih te hi midang leh khuarel atanga kan tawn chu a tlêm zâwk a ni thin. Keimahni chunga keimahni ngeiin harsatna kan insiam hi 80% lai a tling an ti. Chuvangin mahni hrehawmna thlentu ni loin mahni chunga hlimna leh lungawina thlentu nih i tum theuh ang u. Vawiin chu a tha lam chauh ngaihtuah ang che.

Friday, May 19, 2017

Ruang tawih thei lo



Egypt (Aigupta) lal Pharoah Ramese II taksa kha jabalian an tih hmun tuipui sen-ah kum 1898 khan hmuh chhuah a ni a. A taksa kha tawih thei loa siam a ni. Thil dang tawih thei loa an siam ang lo takin a kawchhûng pawh engmah lak chhuah a ni lo. Kum 3000 liam tawha mi niin an ngai.
Ringtute hi ruang tawih thei lo pai kan awm mai lo’ng maw? Paula’n “ni tin ka thi thin” (1 Kor 15:31) a tih te hi kan sawi uar hle a. Ni tina tihsual sim tur kan neih te sim a, tisual leh tawh lo turin kan thi thin. Pathian chuan misual sim chauh a ngaidam thin a, sim hming pu tlaka kan rah chhuah a ngai bawk.
Niminah rûk kan rûk chuan chu sual lakah chuan ngaihdam dila vawiinah leh kan hun la kal zel turah tisual tawh lo tura kan sim a ngai a ni. Chu sual chu kan tih thih tawh avangin thlanah phûm boin a awm a. Ruang tawih mai tur a lo ni ta.
Mahse, chu ruang chu tawih thei loin kan siam a, a tawih lo mai pawh ni loin a thla kan tihrâng hial thin! Sual tam tak kan phûm tawh hnu hi tawih thei loa siam a, kai tho leha a thla kan tihhrân fo avangin kan chak thei lo a ni.
Hebrai 12:1,2 “Chutichuan, chhumpui nasa tak ang thlirtuten min hual vel avang hian, min tihnawk apiang leh sual keimahnia bet tlat chu i dah ve ang u,” tih ziak ang khan keimahnia sual awm hi uiawm angin lang mah se, thing ngêt pangngangin thing a ei hlum ang hian eng tikah emaw chuan min la ei hlum thei tih hriain huaisen takin i paih chhuak ang u.
Thlân lung chu mawiin thianghlim viau mah se, a chhûngah ruang tawih rim chhia a awm thin. Thlan lung hnawih var hian a chhûnga mi hlutna a entir lo ang bawkin sual îtawm leh duhawm tak anga lang hian hremhmun râpthlakzia a tinêp pha chuang lo. Sual hi huat mai a tawk ta lo. Beih let a hun tawh takzet a ni. “Sual dovin thisen chhuak khawpin in la tang lo va.” (Hebrai 12:4)
Thlana ruang kan phûm tawh chu tawih ngei turin i kalsan ngam ang u.

Kohhran hrisel



Pathianin mihring a siam khân hrisel tha takin a siam ngei a rinawm. An ei leh in tur pawh hrisel tak hlîr a pe. Eden huanah khan dul kiar takin a awm a rinawm loh a, thau luat avanga che hleithei lo pawhin an awm a rinawm loh.
Hriselna hi kan nuna pawimawh ‘ber’ ti ila sawi sual a awm loin a rinawm. Sum leh pai tuakin kan hmanhlel a, nawmsak kan duh luatah kan taksa tana pawimawh ber hriselna kan dah bawrhsâwm fo.
Pathianin mihringte ei tura a pêk ei thei vek turin mihring taksa hi chak taka siam a ni. A nih leh, enga ti nge thil tam tak kan ei ngam tâk loh le? Kan taksa chakna kan tihniam a, thil tha pawh ei ngam loin kan insum nasa chu a nih hi.
Kan taksaa natna dotu hi kan thuam that fo a tûl. Thil tui tak tak kan ei hian thau tha lo a pai zawng zawng paih/khawh ral turin kan inhmang leh si lo. Chu chuan harsatna min thlen thin. Mihring hi a duh ei thei turin ropui taka siam a ni a, a duh ti thei turin chak taka siam a ni. Mahse, keini erawh kan ni si lo.
Kan nih lohna chhan chu kan taksa hi a nih tur ang ni tura kan chettîr loh vang a ni. Mihring hi hahdam taka awm tura siam kan ni lo. Taksa che chhuak ngeia hna thawk tura siam kan ni. Thutthlenga thut reng ngai chi hna kan thawk a nih chuan hun âwlah kea kan kal fo a tha awm e.
Kohhran nung Thlarau Thianghlim pawla awm kan duh. Kohhran nung ni tur chuan kohhran hrisel kan nih a ngai. Kan hrisel loh chuan nun a nuam thei si lo. Hrisel lo chu dam lo an ni. Dam lo chunga hlim taka awm a har thin. Kohhran hrisel ni turin mi tinte hian kan taksa hriselna i ngai pawimawh ang u.

Zawlnei Jeremia



Jeremia hi Anathoh (Jerusalem atanga hmarchhak lam 4.8 KM) khuaa puithiam Hilkia fapa a ni a, BC 650 leh 645 inkar vela piang niin an ngai. Israel lal Josia lal kum sawm leh pathumnaah Jeremia hnenah Pathian thu a lo thleng. Mahse, Jeremia chuan “thu ka sawi thiam lo, ka naupang si,” a ti a, Pathian erawh chuan a tir tho a ni. Pathian chuan pum chhunga a siam hma atang tawhin zawlnei atan a serh hrang tawh a ni (1:5). Jeremia hi zawlnei tah belh an ti.
· Jeremia (Hebrai) tih awmzia chu ‘Pathianin chawisan’ tih a ni.
· Jeremia bu bung 52-na tih loh hi chu ama ziah a ni. A secretary Baruch hnenah a sawi a, anin a lo ziak thin. Bung 52-na hi Ezra ziak niin an ngai.
· Jeremia-ah bung 52, chang 1364 leh thumal 42659 a awm.
Pathianin a tirh chhan ber chu bung 1:10 “Hnamte leh lal ram chungah te, tichhe tur te, paih thla tur te, siam tha tur leh din turin hemi niah hian ka dah che a ni.” A rawngbawl chhung hi kum 40 aia tam a tling.
Israel fate hian milem pathian chibai an buk a, inthawi nan naupang hlan te an ching a, van pathian nu chibai an buk a, Baal pathian chibai an buk bawk thin. Hmeichhiat mipatna te, ram dang mi leh hnuchham leh hmeithai tihduhdahna te, sabbath bawhchhiatna te a nasa em em a ni. Jeremia chuan sual simna thu a puang thin a, an sim duh loh chuan Pathian hremna an tawh tur thu a sawi thin. Mahse, an sim duh lo a, Israel fate chuan tam nasa tak an tuar a ni. Hei bakah an hmelma ten an rawn bei a, salah an hruai bawk a ni. Jeremia chuan Babulon ramah salah kum 70 an tan tur thu a lo sawi lawk a ni (25:11-14).
Pathian thu a tlangaupui chu mi tam takin an helh a, an khuaa mite leh a chhungte ngei pawhin amah an do a, an phatsan hial a ni. An tiduhdah thei hle a, puithiam Pashhur phei chuan a kutin a beng a, ni khat chhung kawl a buntir nghe nghe. Lal thupekin Jeremia chu an man a, hruia thlun behin dûm hmunah an dah a. Mahse, a thih hmain lal chuan a lak chhuah tir leh ta a ni.
Pathian thu chu mei alh ang maiin a thinlungah a alh hluah hluah a, a sawi lo thei si lo. Pathian thu an awih loh chuan tihduhdahna leh tâm te an tuar ang a, Pathian thu an awih erawh chuan a zuah tur thu leh a tihlen tur thu a sawi. Pathianin Israel fate hi a hmangaih em em a, heti chung pawh hian a tihchimit vek loh tur thu leh a din thar leh tur thu a la sawi ta fo a ni. (23:3-8)
Pathian mite tana beiseina:
· Jerusalem din thar leh turin Juda mite a hruai kir leh ang (29:10-14; 30:2-3)
· Davida thlah te chu a tungding leh ang (23:5-6; 33:14-17)
· Israel fate chu chhim leh hmarah inthen mah se, an inzawm khawm leh ang a, lalram an din thar leh ang (3:18; 16:14-15; 23:7-8; 30:18-22; 32:36-44; 33:23-26)
· A mite thlarau hliam chu a tidam leh ang (30:12-17; 31:27-28, 31-34; 32:38-41)
Jeremia hian thiltih pawimawh deuh pahnih a neih chu- thil tih suala Pathian hremna tur hrilh lawkna leh rinawm taka an awm chuan din thar an nih tur thu leh Pathian malsawmna an dawn tur thu a ni.
Jerusalem chu Babulon lal Nebukadnezzara chuan a rawn hual a, lal Zedekia hnenah chuan inpe turin vawi tam tak a hrilh a ni. Jerusalem-ah chuan tam nasa tak a tla ta a. Juda indo mite chuan kulh bang a verh pawp a, an tlanchhia a. Mahse, an umzui a, an mah leh ta vek a. Babulon ramah salah an hruai a. Babulon atang chuan mi thenkhatin Aigupta-ah an hruai a, Aigupta ramah 570 BC khan lungin a deng hlum a ni.

Misualte biak ngam loh rawngbawltu



Keini’n misual tia kan sawi ruihtheihthil titute leh Pathian ngaihsak lote hian sualna chu an nei ngei mai. Rawngbawl tia inchhâl keini pawh hian sualna chu kan nei ve asin. Sualna nei ve tho hian biak peih lohna leh hmuh hniamna leh lungtenna lungin kan dêng fo si.
Krismas urlâwk zana kan carol chu ka bulah zu rim nam pakhat hi a kal ve a. Mahse, min hlata awm tumin a tawlh sawn zêl a, kei lahin ka hnaih zêl thung. A hnu-ah chuan “Ka rim chhe si, i bulah chuan ka awm duh lo” a ti a. Ka rilru a khawih êm avangin a dârah ka va kuah ta a. Eng emaw chen ka bula ka kal ve hnu chuan a tawlh sawn leh ta nge nge a.
Krismas zân inkhawmah kan tlarah zu rim nam huam hi a rawn thu a. A tawngtai zo chiah chu ka lo chibai nghâl a. Min en ngam miah lo. Inkhâwm ban hnu chuan min lo chibai leh a, “Biak inah ka chibai tawh che kha” ka ti a. Ani chuan “Kha chu a dang alawm” tiin min chhâng. Thu tawi te, sei deuh si a ni.
Pathian rawngbawltu intite hi hêng mite hian min lo zah hle mai. Kan bula awm pawh an inthlahrung hle. Keini lahin kawm nêl a, tihtlângnêl aiin kan be tha duh lo fo. Hêng mite nêl ngam leh biak ngam rawngbawltu hi kan va mamawh êm! Rawngbawltu ropui leh zahawm tum lutuk hi kan awm ang tih a hlauhawm thin! Mi chhia leh misual tia kan ngaihte biak ngam leh pâwl ngam kan nih theih nân inngaihtlawmna hi tunlai rawngbawltute mamawh ber a ni âwm e.
Isua kha a bula awm ngam loh leh biak that ngam loh khawpin a zahawm loh a. Mi zawng zawngin an nêl zâwk a ni. Isua angin tlâwm zâwk ila. Krista zâra kan zahawmna hi midangte tâna hlîngah chantîr mai loin rimtui takin i pâr chhuahtîr zâwk ang u.

Ka ngaihtuah a, ka ngaihtuah nawn leh thin



Isuan kohhran rawngbawlna tur a pek hi mission a ni a. Mission-in a tum ber chu Krista chanchin la hre loten an lo hriat a, Isua an rin theihna tura thawh a ni.
Mizoram hi 87% (2011 census) Kristian kan ni a, Isua mission bulpui ber thawk turin BCM-in missionary 1264 (nghet-324, nupui-171, native worler-294, casual worker-101, pawlho chawm-132, school support-218, recognised-22) kan nei a. Chu’ng te chuan ring lote hnenah theihtawpin an bung mek a ni. He mission hi kan rawngbawlna bul ber a ni.
Hei bakah hian Isuan rawngbawl tura min kohna ministry a awm ve thung. Hei erawh ringtute intihchak tawn a, midangte tana thawh hi a ni.
Ministry-in a tum ber chu chak lote tihchak a, hnungtawlhte hruai kir a, kawng dik loa kal te kawng dik kawhhmuh hi a ni. Tunlaia kan ministry kalpui dan erawh member active-te intihhlim a, in chawh phur a, mahni tawka nuam taka inhman ni berin a lang.
Mission hna thawk turin kal thei lo mah ila tawngtai leh thilpekin kan thawk reng a. Kan missionary-te hian an hna dik tak an thawk a. Keini a hmuna awm te hian kan ministry hna hi dik taka thawh i tum ve ang u. Ministry hi inpawl hlimna mai ni loin midangte tana pên chhuah a ni zâwk si a.
Kan vei tur dik chu chanchin tha la hre lote an ni. Mahse, a hmun nghâkte chuan chu chu a taka kan thawh theih vek loh avangin kan vei ber tur ni ta chu kan bul vela mi Pathian ngaihsak lote an ni. Heng mite thlawh khûma fel leh tha intiho inpawlho dial dial ringawt hi a tâwk tawh lo. Krista hnung zui tur chuan lamlianah leh daiah te kal a, sual kawng thim tak zinga mite kan kaih chhuah a hun ta.
Hmangaih tur dik hmangaih dân zir ila, vei tur dik i vei ang u. A fel leh tha chauh kan awm khawm dul dul hian inmil lohna leh inerna a chhuak fo. Thil tih kan neih loh chuan in sawisel tal kan buaipui ber fo thin.

Man neiin kan dam asin



A thlawnin ni êng kan dawng a, a thlawnin boruak thianghlim kan hmu a, a thlawnin tui thianghlim kan dawng a, a thlawnin hriselna kan nei emaw kan inti fo. Damna hian man a nei asin.
Isuan mitdel, kebai, phar, dam lo leh khawphalte a tihdam khan man a nei. Isuan a tihdam khan i dam man i pek a ngai ang a ti lo; a tihdam te khan a thenin Isua an zui nghal a, a thenin an kalna apiangah Isua chanchin an sawi zel. An nuna danglamna leh damna thlentu Isua chanchin sawi nuam an ti ber thin.
Kan hriselna leh dam reina hian man a nei. Ni êng mawi kan hmuh hian man a nei, boruak thianghlim kan dawn hian man a nei, ei leh in tur kan nei hian man a nei. Malsawmna min pêk hi kan chhiar a, kan chhut thiam chuan a man pe let tura kan pen chhuah a, a hnung kan zui a, a chanchin sawi kan uar sauh sauh tur a ni ang.
Pathian thu sawi aia thildang sawi kan uar tulh tulh niin a lang. Hei hian a thisena min tlantu Isua lawm zawng a thlen ang em? Kan chanchin ni tin chhuakah Isua hming hi chhiar theih turin inziak chuk mai teh sela aw.
Isua tlanna a thlâwna kan dawn hi malsawmna chuangliam a va ni êm! Hei baka engkim kan dawn hi a thlâwn vek emaw ti mai loin kan taksa, thiamna, rilru leh ngaihtuahna te hi Pathian tân i pe lêt ve ang u. Isua hnung zui hi kan bat a ni. A hnunga kan zui theih nan leh bo loa van kawng kan zawh theih nan a hniak fiah tak min hnutchhiah si a.

Wednesday, April 19, 2017

Mi ropui phênah nu ropui



Ni khat chu Thomas Edison hian a sikul luhna atangin lehkha a rawn hawn a. A nu hnenah “Kan zirtirtuten he lehkha hi i nu hnenah chauh pe rawh min ti,” a ti a. A nu mitah chuan mittui a tling pam a, a fapa hriat theih tur chuan chu lehkha chu a chhiar a, “I fapa hi a fing bîk êm êm a. Kan sikul hi a luhna atan chuan a tê lutuk, amah zirtir thei tur zirtirtu tha kan nei lo. Khawngaihin nangman lo zirtir mai ta che.”

A nu thih hnu kum tam takah Thomas Edison-a chu thil hmuchhuaktu ropui tak a lo ni ta. Ni khat chu thil hlui dahna a enkual a, lehkha inthlep tha thlap, a zirtirtuten an pêk kha a hmuchhuak a. A hawng a. Lehkhaah chuan “I fapa hi rilru kim lo a ni. Kan sikulah a luh chhunzawm a rem tawh lo. Hnawh chhuah a ni,” tih a lo inziak.

Thomas Edison hre lo fa kan awmin a rinawm loh. A ropuina thurûk chu a thluak that bik vang a ni hran lo, lehkha a thiam theih vang pawh a ni hek lo. A naupan lai pawhin lehkha thiam thei lo leh sikul atang pawha hnawh chhuah hial a ni. Mahse, tu man kan ngainep lo a ni lo’m ni?

Nu pawimawhna hi inhrilh nawn fo ngai pawh ni sela, sawi nawn fo ka ning lo e. Mi ropui tak tak phênah hian nu ropui tak tak an awm thin. Fate enkawl tur hian midang kan ruai fo a, midang kutah kan rîla rah ka fate kan dah fo. Enkawl thei loa kan inngaih avangin hostel-ah kan dah a, home-ah te pawh kan dah fo thin. Mahse, kan fate hian nu leh pa hmangaihna tluka thlâkhlelh an nei lo. Nu leh pate hi an ‘hero’ kan ni a, hero ni tlâka kan nun pawh a tûl rêng bawk.

Sikul tha ber chu chhungkua a ni. Fate hmalam hun hi nu leh pateah a innghat a, nu chungah a innghat nasa lehzual. Thomas Edison anga kan fate mi ropui, khawvelin a tha zawnga a hriat neih kan duh chuan kan fate tân kan inpêk ral thak a ngai. Lehkha thiam leh fin leh hausak kher a ngai lo, inpêkna leh hmangaihna a awm chuan a tâwk e.

Wednesday, April 5, 2017

Mahni infuih



Nu leh pa tel loa awm thei lo fanaute hi rin tur kan neih avangin kan thlamuang sual fo thin. Taima tur chuan fuihtu tha kan mamawh. Kan bula awma kan chauh chang apianga min fuih phûr a, min tichaktute hi kan tan mi pawimawh ber an ni.

Ama'rawhchu, kan chak loh apiang leh kan beidawn apianga kan bula awm reng thei hringfa zingah an awm si lo. Hmuh theih kan bula awm hnai ber chu keimahni bawk hi kan ni.

Rilruin taksa a tihchak a ngai a, taksain rilru a fuih a ngai. Gym-ah hian darthlalang lian pui pui an dah thin. A chhan chu mahni infuih nan a ni. Miin amahah hmasawnna eng nge awm tih ni tin a inen khân a phûr phah sawt thin.

Mahni infuihna tha ber chu darthlalang hi a ni. Kan sam leh make-up te chauh en nan hmang loin mahni infuih nan i hmang thin ang u. Kan beidawn êm êm laiin darthlalangah inen ila, a tûl chuan a ri ngeia tawng chhuakin mahni leh mahni infuih thin ang u. Hei hi thil tangkai leh sâwt tak a ni. Thil tihtum leh hmachhawp kan neih pawhin kan tihhlawhtlin ngei theih nan darthlalang hmaah infuih ila, midang laka thu tiam kher loin mahni chungah ngei thu tiam ila; a nghet a, tihhlawhtlin pawh a awl bîk. Mahni chunga thutiam bawhchhiat hi thil zahthlâk tak a ni. Kan hlawhchham chuan darthlalang hmaa mahni inen pawh thil zahthlâk a ni. Kan hlawhtlin chuan mahni chungah ngei pawh lawmthu kan sawi tur a ni.

Mahni infuih nan darthlalang lo hmang thin la, lo hlawhtling la, lo hlim zel ang che. Mi â nihna a ni lo. Mi fing nihna kailawn rahbi hmasa a ni zâwk si a.

Monday, March 13, 2017

Hlutna



Speaker pakhat lâr tak mai chuan heti hian a thusawi tlâng a kâwm a. A kutah chuan US Dollar 20 rawn lek chhuakin mipui 200 hnênah chuan “Tu nge he pawisa hi duh?” a ti a. Mipui 200 chuan an kut an phar vek a.

“Ka pe ang che u; mahse, thil pakhat ka’n ti lawk ang e,” tih pahin pawisa chu a hmet khâwr ta vak a. “Tu nge pawisa hi duh?” a ti leh a, mi 200 chuan an kut an la phar vek a.

“A tha e. Thil pakhat ka’n ti leh lawk ang e,” a tih zawh chuan pawisa chu leiah a paih a, a rap hrual ta vak mai a. Pawisa chu a chhar leh a, a bâlin a chuar nasa tawh hle. “Tu nge pawisa hi la duh che u?” a tih chuan an zavai chuan an kut an la phar ta vek mai.

“Ka thiante u, thil pakhat zirtir che u ka duh a ni,” tiin speaker chuan a sawi a, a châwl det a, a sawi zawm leh a. “Pawisa kha engtin pawh ti ila, in la duh zel a. A chhan chu, a hlutna a hloh loh vang a ni. US Dollar 20 a la ni reng. Kan nunah hian dai sual châng te, thil tha loin min tlâkbuak châng te a awm thin. Thutlûkna dik lo tak kan siam hun leh dinhmun chhe taka din châng a awm ang. Hlu lo bîk riaua inhriat châng a awm thin.

“Eng pawh lo thleng se, eng pawh tâwk la, i hlutna i hloh chuang lo. I danglam bîk a ni – theihnghilh ngai suh,” a ti ta a.

Thlêmna sual kan hneh loh apianga chhe ta veka inhriatna te hian min va tibuai nasa tak êm! Vawi khat sualna lamtluang zawh hian chatuana thihna a thlen tih kan hria. Amaherawhchu, kîr lehna remchang kan nei thin. Nunna hlu tak hi a tâwp hma chuan kawng dik zawh leh turin chakna kan nei asin. Kan hlutna hi engmahin a hliah khuh thei loa engmahin a tidal thei bawk hek lo.

Wednesday, January 11, 2017

PATHIAN



‘Pathian’ han tih hian tum pakhat a kâwk a, chu chu engkim siamtu leh dintu, a bul leh a tâwp, mihring chhui chhuah phâk loh hi a ni.

Khawvelah hian sakhaw hrang hrang a awm avangin rindan leh pawm dan pawh chi hrang hrang a awm. Pathian kan sawifiah dan leh kan rin dan pawh a inang lo a, keimahnia a inpuan dan pawh a inang hek lo. Eng sakhua pawh hian pathian awmin an ring a, sakhaw nei lo kan tihte pawh hian pathian awm an ring ve tho.

Khawvela sakhaw hrang hrangte

Khawvelah hian sakhaw hrang hrang 4,200 vêl awm anga ngaih a ni. A thente chu hmanlai sakhua, ral titih tawhte pawh a awm. Sakhaw hrang hrang te chu hlawm lian deuh deuh 30-ah a then theih awm e, chungte chu-

Aladura (West Nigeria), Asatru (Scandinavia and USA), Bahā'ī Faith (Tehran, Iran), Bon (Tibet), Buddhism (NE India), Cao Dai (Vietnam), Chinese Religion (Folk Religion of China), Christianity, Confucianism (China), Druze (Cairo, Egypt), Eckankar (Las Vegas), Epicureanism (Athens), Falun Gong (China), Gnosticism, Greco-Roman (Greeks & Rom), Hinduism (India), Islam (Mecca, Soudi Arabia), Jainism (Eastern India), Judaism, Mayan religion (Mayan Civilization), Mormonism (New York), New Age, New Thought (USA), Rastafarianism (Jamaica), Scientology (California), Shinto (Japan), Sikhism (Punjab, India), Taoism (China), Wicca, Zoroastrianism (Persia)

Heng sakhaw hrang hrang rindan atanga chhûtin khawvelah hian pathian maktaduai 320 vel chibai buk anga ngaih a ni.

Sakhaw hrang hrang lo pian dan leh zuitu zat

Sakhaw hrang hrang lo pian dan hi hriat vek sên a ni lo a. A lian zual leh lar zual chauh kan tarlang dawn a ni. Tun dinhmuna zuitu mihring zat pawh kan thai lang nghâl ang. Tunah hian khawvel pumpuiah mihring tluklehdingawn 7.4 kan awm.

Buddhism: 520 BC vela Siddharta Gautama (the Buddha)-in NE India-a a lo zirtir thin a ni. A zuitu maktaduai 360 vel an awm. Buddha hian Pathian lam thu a ngaihtuah lutuk lo a, a lungkham ber chu ‘awmdan dik’ thu a ni. Nunnemna te, dikna te, thuhnuairawlhna te, rannung nunna pawisak te hi a thupui lian deuh deuh a ni.

Confucianism: Confucia-an 551–479 BC hun laia China-a a hmuh chhuah a ni. A zuitu maktaduai 5-6 an awm. Zahngaihna, dawhtheihna, zahawmna, khawtlang laka dikna, chhungkua leh ram tana rinawmna te hi a zirtirna langsar zual a ni.

Hinduism: India rama chêng hmasate sakhua a ni a, dintu bik awm lo, a din tan hun pawh hriat theih loh a ni. A zuitu maktaduai 900 an awm. Brahman chu an pathian engkim ti thei leh ropui ber a ni a, pathian chi hrang hrangin a inlantir thin. Chatuan nunna chang tur leh an pian nawn pawha a aia tha zâwka an pian theih nan Yoga (meditation), puja (worship), hunserh (devotion) pathian hnena hlan a, ram thianghlima biakzin te hi an zirtirna ber a ni.

Islam: Zawlnei Muhammad-a zirtirna 622 BC Mecca, Saudi Arabia atanga intan a ni. A zuitu tluklehdingawn 1.3 an awm. Allah chu an pathian a ni. Mihring chuan a thih hnu-ah hmun tha a chan theih nan pathian lakah a inpumpêk tur a ni. Ban panga an tihte chu – rinna, tawngtaina, midang tanpuina, biakzin leh chaw ngei.

Jainism: Mahavira-an 550 BC, Eastern India-a a hmuh chhuah a ni. A zuitu maktaduai 4 an awm. Pathian tam tak an nei a, engkim siamtu pathian a awm an ring lo. Pian nawnna atanga nun tha zâwk chang turin thil sual tih kalsan a, tha zawka nung tur leh thilnung laka dawhtheihna lantir te chu an zirtirna ber a ni. Tharum thawh loh, dikna, nupui pasal nei lo tura inserh, rukruk loh, duham loh te chu an thupui ber a ni. Tawngtai leh sakhuana thil vel hi tûl loah an ngai.

Sikhism: Guru Nanak-in kum 1500 khan Punjab, India-a a hmuh chhuah a ni. A zuitu maktaduai 23 an awm. ‘Ik Onkar’ chu an pathian a ni. Pathian duhzawnga awm tura mahni inphatna hmanga sipai thianghlim niha dikna tan tura beih chu an thupui ber a ni. Nun tha zawk chang tura piang nawn turin inbuk tawka hnathawh, pathian chibai buk leh midangte tanpuina pek chu an zirtirna ber a ni.

Taoism: Lao-Tzu zirtirna 550 BC, China atanga rawn indin chhuak a ni. A zuitu maktaduai 20 an awm. Chhungrila inremna leh dam reina an thupui ber a, heng thil nei tur hian Toa duhdan hrang hrang zawm a ngai.

Falun Gong: Li Hongzhi-in kum 1992-a China-a a hmuh chhuah a ni. A zuitu maktaduai 10 an awm. Thlarau lama dinhmun tha ber nei thei tur chuan Falun Gong duhdan zawm a ngai. Dikna tihpun te, thil phalna te, dawhtheihna te hi an thupui laimu a ni. Sa ei loh tur an ti bawk.

Judaism: Kum BC 1300 atanga Hebrai sakhua a ni. A zuitu maktaduai 14 an awm. Pathian thu pêk zawma dik taka nun. Hun lo la kal tur aiin tuna kan hun hman mêk hi a pawimawh a ni tiin an inzirtir ber thin. Inrinni-ah Synagogue-ah an inkhawm thin.

Chinese Religion: China mite hmanlai atanga an hnam sakhua a ni. A intan hun hriat theih a ni lo. A zuitu maktaduai 394 an awm. Nunphung tha tak leh thih hnu pawha hlim taka an awm theih nan inthawi leh pi pute thlarau biak an inzirtir. Pian nawn lehna awmin an ring. 

New Age Religion: Helena Petrovna Blavatsky leh Annie Besant-ten kum zabi 19-na chho-a an tih chhuah a ni. A zuitu maktaduai 5 an awm. Pathian chu hmun dang leh thil dangah awm loin keimahniah hian a awm a ni. Keimahni hi Pathian kan ni an ti.

Christianity: Isua Krista zirtirna zawmtute an ni. A zuitu tluklehdingawn 2 an awm.

Pathian nihna sakhaw hrang hrang rindan

Kristiante Pathian leh sakhaw dang pathian nihna tarlang ila.

1. Buddhist chuan eng pathian mah chibai an bûk lo. Buddhist mite an tawngtai emaw rilru an sawrbing hian Pathian hnena kan tawngtai ang hi a ni lo a, mimal inthununna (self discipline) lam a hawi thin. Rilru sawrbingna atangin miin Nirvana (nat awm lohna, duhthusam awm lohna, mahni inhriatna awm lohna, thihna leh pian nawn lehna awm lohna) a thleng thei. Kristiante Pathian erawh a awm ngei a, mi tam tak hnenah a inlâr thin. Mihring rilru sawrbingna atanga pawh theih a ni ngawt lo a, thlarau tanpuina kan mamawh.

2. Confucianism-ah chuan pathian sawi tur bik pawh a awm chuang lo. Khawtlang leh ram tana tha turin theih tawp an chhuah a, nundan phung inzirtirna a ni deuh ber. Mihring nunphung kalkawng inkawhhmuhna ang chauh a ni. Christianity-ah chuan Pathian dik tak chiang taka tarlan a ni a. Bible-ah mihring nundan tur pawh tam tak a inziak a ni.

3. Hindu pathian ropui ber Brahman chu pathian chi hrang hrang (mipa emaw hmeichhia)-in a intarlang thin. Heng pathian hrang hrangte hi milem, temple, puithiam, lui, ramsa leh thildang hmangin an inlantir thin. Kristiante Pathian chu pakhat a ni a, thil dangah a chang ve ngai lo.

4. Islam sakhuaah chuan pathian pakhat chauh Allah a awm. Muslim-te chuan Allah chu engkim siamtu leh thil tha leh tha lo pawh siamtu a ni an ti. Engkim lo thleng hi Allah duhdan vek a ni. Thiltithei ber leh roreltu fîr tak a ni. Mite an dam laia an thiltih that dan a zir leh sakhuana lama an inpek dan a zir zela zahngaihna lantir thin a ni. Allah chu thil tih that leh sakhuana thila chibai bûk tur a ni. Mi an thihin an dam laia sakhuana lama an thil tih that ang zela lawmman siamsaktu leh an tih that loha hrem thin a ni. Christianity-ah chuan mihring thiltih thatah chatuan nunna a innghat lo. Pathianin Isua Krista kaltlangin Krawsah min rawn chhandam a, a ring apiangin chatuan nunna an chang thin. Mihring chunga thil lo thleng zawng zawng hi Pathian duhdan vek a ni kher loin a rinawm. Mihringin duhthlanna kan nei a, hei hi Pathianin min zahsak a, kan duhthlannaa a lak atanga kan tawlh bo chuan kan tuar thin.

5. Jainism rindanah chuan lei leh van hi chatuan daih a ni. Pathian pawh tam tak a awm. Pathian, mihring leh thil nung tinreng hi a thuneih dan indawtin a inrem fel thlap a ni. Christianity-ah chuan lei leh van hi chatuan daih a ni lo a, lei thar leh van thar siam a ni ang. Pathian thilsiamah hian mihringte hian thuneihna leh tihtheih engmah kan nei ve lo. Khawvela thil awm te erawh enkawl turin min dah mai chauh a ni.

6. Sikhism rindanah chuan Ik Onkar chu an pathian a ni. Pathian hminga tawngtai leh rilru sawrbingna te, temple-a inserh hran te leh hnathawh, chibai buk leh thilpek a inbûk tâwk tur a ni. Puithiam ni tura inserh hran an pawm lo. Kristiannaah chuan Isuan min tuarsak avangin mitin hi kan inpuithiam thei tawh a, mimalin Pathian kan be tlang thei. Khawvel thil aiin van lam thil ngai pawimawh zawk turin Bible-in min hrilh bawk.

7. New Age chuan keimahni hi pathian kan ni a, thiltihtheihna leh chatuan mi nihna kan nei an ti. Engkim siamtu Pathian hi a awm an ring lo. Keimahniah hian pathian a awm avangin pathian dang kan mamawh lo an ti. Mimalin an hmuh, hriat, ngaihtuah leh tawn te hi chatuan thil vek a ni an ti. Genesis kan en chuan mihringte hi Pathian thilsiam kan ni a, Pathian tluk leh Pathian kan ni lo tih chiang takin a lang. Kan thiltih ang zela ro min relsaktu tur a ni.

8. Christianity-ah chuan Pathianin a fapa Isua Krista hmangin Krawsah min rawn chhandam a, chu chhandamna Isua chu miin a lo rin ve a ngai. Rinna hi a pawimawh em em a ni. Rinna mai bakah Pathian rinna chu thiltiha lan chhuahtir a ngai bawk.

Sakhaw hrang hrang pathian hriat dan

· Hindu ho chuan pathian leh pathiannu tam tak an nei. Karma (thiltih, hna thawh) hrang hrangah thlarau nun tha zawk an chan theih nan mimalin nasa takin an bei thin.
· Buddhist chuan pathian a awm lo an ti. Mahni inthununa duhna leh awhna lak ata zalen an tum.
· New Age chuan pathian kan ni an ti.
· Muslim chuan thiltithei tak, mahse hriat loh pathian an bia. Thih hnua paradise an chan theih nan Sakhaw serh leh sang an zawm.
· Christian te chuan hmangaihna Pathian leh nelawm tak kan bia.

Pathian leh Allah danglamna

Islam pathian Allah leh Kristiante Pathian danglamna han tarlang ila.
· Pathian fapa mal neih chhun chu Isua a ni. Allah chuan fapa mal a nei ve lo.
· Pathian chuan a Fapa mal neih chhun mihringte tan a pe a, Amah ring apiang chuan chatuan nunna an nei. Allah chuan engmah a hlan ve lo. A duh anga awm te chauh a chhandam thin.
· Pathian chuan Isua Krista hmangin sual man min peksak. Allah chuan kan sual man engmah min peksak ve lo.
· Isua thisenin mihring zawng zawng sual a tlengfai thei. Allah chuan tu mah a tlan lo, mi tinin an sual man an pek a ngai.
· Pathian Chhandamna hi Isua hmanga thawh zawh a ni. Allah chhandamna chu mihring thiltih ang zel a ni.
· Pathian chhandamna chu Isuaah a ni a. Muslim chhandamna chu Mohammed-a chu engkim leh zawlneia rin a ni.
· Bible-in Isua hi Pathian fapa a ni a ti a. Muslim chuan Isua hi Pathian fapa a ni lo an ti.
· Pathian chuan a fapa Isua chu kawng leh thutak leh nunna a ni a ti a. Allah chuan Isua chu thu puangtu chauh a ni a ti.
· Pathian chuan mipa leh hmeichhia intluk rengin a en a. Allah chuan a en ve lo.
· Pathian chuan nupui pasal pakhat chauh neih a phal a. Allah chuan nupui pakhat aia tam neih a phal.
· Van ramah chuan inneih a awm tawh lo ang. Allah hnenah chuan mipa rinawmte chuan nupui tam tak an nei thei ang.

Messia:
Judaism leh Islam-in messia chungchang an ngaihdan.
· Judaism chuan messia chu lo la kal tur a ni an ti. Pathian ang ni loin hotu angin a lo la kal ang. Isua kha messia a ni lo a, thuhriltu ropui tak angah an ngai.
· Islam chuan Isua kha messia angah an ngai a, mahse, Pathian fapa ni loin mihring zawlnei niah an ngai.
· Christian-te chuan Isua Krista kha messia-ah kan pawm thlap a, khawvel chhandamtu leh kan thih aia thiah kan pawm.

Pathian nihna tak

Pathian chu engkim ti thei a ni
1. Genesis 17:1 Tin, Abrama chu kum 99 mi a nihin, LALPA chu Abrama hnênah chuan a rawn inlâr a, a hnênah, “Kei, Pathian Engkimtitheia ka ni; ka hmaah awm la, thafamkimin awm rawh.”
2. Exodus 6:2-3 Tichuan Pathianin Mosia a bia a, a hnênah, “Kei JEHOVA ka ni: Abrahama hnênah te, Isaaka hnênah te leh Jakoba hnênah te khân Pathian Engkimtitheiain ka lo inlâr ta a, ka hming JEHOVA-in erawh chuan an hnênah ka la inhriattîr lo va.”
3. Jeremia 32:17 Aw LALPA pathian, ngai rawh, i thiltihtheihna nasa leh i kut pharin lei leh van i siam ta a; i tan thiltih harsa lûtuk a awm rêng rêng lo va.
4. Jeremia 32:27 “Ngai rawh, kei LALPA hi tisa nei zawng zawngte Pathian ka ni a, ka tan harsa lûtuk a awm êm ni?” tiin.

Pathian chu khawi hmuna awm a ni
1. Sam 139:7 I thlarau hnên ata hi khawiah nge ka kal ang? I hma ata hi khawiah nge ka tlan bo vang?
2. Jeremia 23:24 Hmun biruah ka hmuh theih loh tûra boru thei an awm dawn êm ni? Tih hi LALPA thu chhuak a ni. Lei leh vanah hian ka khat a ni lâwm ni? Tih hi Lalpa thu chhuak a ni.

Pathian chu engkim hria a ni
1 Johana 3:20, Pathian chu kan rilru aiin a ropui zawk a, engkim a hre si a.

Pathian chu fing tak a ni
Rom 11:33, Pathian finna leh hriatna ngahzia chu a va thuk em! A rorelnate chu hriat theih rual leh, a kawngte chu chhui theih rual a va ni lo em!

Pathian chu chatuan a ni
1. Sam 90:2, Tlangte pian hmaa, Leilung leh khawvel i din hma pawh khan, Chatuan ata chatuan thleng pawhin nang chu Pathian i ni.
2. 1 Timothea 1:17, Lalber chatuana awm, chhe thei lo, hmuh theih loh, Pathian taka chauh chu chatuana chawimawi leh ropuiin awm rawh se. Amen.

Pathian chu a thianglim a ni
1. Sam 99:9, LALPA kan Pathian chu chawimawi ula, A tlâng thianghlimah chuan chibai bûk rawh u; LALPA kan Pathian chu a thianghlim si a.
2. 1 Peter 1:16, “Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka thianghlim si a,” tih ziak a nih kha.

Pathian chu tawp chin nei lo a ni
1. Rom 11:33, Pathian finna leh hriatna ngahzia chu a va thuk em! A rorelnate chu hriat theih rual leh, a kawngte chu chhui theih rual a va ni lo em!
2. Sam 145:3, LALPA chu a ropui a, nasa taka fak tûr a ni; A ropuizia chu chhui chhuah rual a ni lo.

Pathian chu êng a ni
1 Johana 1:5, Tin, thuchah a hnen ata kan hriata in hnena kan hrilh chhawn tur che u chu hei hi a ni: Pathian chu eng a ni a, amahah chuan thim reng reng a awm lo.

Pathian chu thlarau a ni
1. Johana 4:24, Pathian chu Thlarau a ni; a chibai buktuten thlarau leh tih tak zetin chibai an buk tur a ni,” a ti a.
2. 2 Korinth 3:17, Tin, Lalpa chu Thlarau chu a ni a; Lalpa Thlarau awmna apiangah chuan zalenna a awm thin.

Pathian chu trinity a ni
1. Matthaia 3:16-17, Tin, Isua baptisma a chan veleh tui atan a chhuak ta nghal a: tin, ngai teh, a tan van a lo inhawng a, Pathian Thlarau chu thuro anga lo chhukin, a chunga lo fu a hmu a. Tin, ngai teh, van atangin awin, “Hei hi ka Fapa duh tak, ka lawm em ema chu a ni,” a ti a.
2. Matthaia 28:19, Chutichuan kal ula, hnam tina mi zirtirahte siam ula, Pa leh Fapa leh Thlarau Thianghlim hmingah chuan baptis ula,
3. 2 Korinth 13:14 Lalpa Isua Krista khawngaihna te, Pathian hmangaihna te, Thlarau Thianghlim pawlna te chu in zaa hnenah awm rawh se.
4. Juda 20-21, Nimahsela, duh takte u, nangni zawngin in rin chhan thianghlim ber chungah chuan nangmahni leh nangmahni inrem chhovin, Thlarau Thianghlimah tawngtaiin, chatuan nunna neihtirna khawp kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu nghak chungin, Pathian hmangaihnaah chuan invawng tha rawh u.

Pathian chu danglam ve ngai lo a ni
Malakia 3:6, Kei LALPA hi ka danglam si lo, chuvângin nangni, aw Jakoba fate u, tihboral in ni lo ve.

Pathian chu pakhat, hmun tina awm a ni
1. Isaia 43:10, Mi hriata, mi rina, amah chu ka ni tih in hriat theihna tûrin, nangni hi mi hriatpuitute in ni, ka chhiahhlawh ka thlana pawh chu, LALPAN a ti: ka awm hma chuan Pathian rêng rêng din an awm lo va, ka awm hnuah pawh an awm hek lo vang.
 2. Isaia 44:6 LALPA, Israel-ho Lal, an tlantu sipaihote LALPA chuan heti hian a ti: "Kei hi hmasa bera chu ka ni a, hnuhnung bera pawh ka ni; keimah lo chu Pathian rêng rêng an awm lo.
 3. Isaia 44:8 Hlau suh ula, tih hek suh u: hmasâng khan in hnênah ka sawi tawhin ka hriattir tawh che u a ni lâwm ni? Tichuan nangni hi mi hriatpuitute in ni. Keimah lo hi Pathian rêng rêng an awm êm? A ni, Lungpui rêng rêng a awm lo; pakhat mah a awm ka hre lo.
 4. Isaia 45:5-6 Kei hi LALPA chu ka ni, a dang rêng rêng an awm lo; keimah lo chu Pathian rêng rêng an awm lo: keimah lo chu a dang rêng rêng an awm lo tih ni chhuahna lam atang leh thlang lam atanga an hriat theihna tûrin, mi hre ngai lo mah la, i tai ka hrensak ang che: kei hi lalpa chu ka ni, a dang rêng rêng an awm lo.

Pathian mizia

1. Pathian chu tha tak a ni
1. Sam 25:8, LALPA chu a thain a dik a ni: Chuvangin mi sualte chu kawng a entir ang.
2. Sam 119:68, Nang chu i tha a, thil tha i ti bawk a; I thuruatte chu mi zirtir ang che.

2. Pathian chu ngaihdamna ngah tak a ni
1. Sam 86:5, LALPA, nang chu i tha a, ngaihdam i peih a, A kotu apiang che chungah ngilneihna i ngah si thin a.
2. Daniel 9:9, Zahngaihna leh ngaihdamna chu Lalpa kan pathian chuan a nei, a chungah hel ta mah ila;

3. Pathian chu zahngaihna ngah tak a ni
1. Sam 67:1, Pathianin min khawngaih sela, mal min sawm sela, A hmêl chu kan chungah rawn entir rawh se; (Selah)
2. Jacoba 5:11 Ngai teh u, tuartute chu engthawl kan ti a; Joba chhelzia chu in hria a, Lalpan a tawpa a tihzia pawh kha in hmu bawk a, Lalpa chu khawngaihnain a khahzia leh zah a ngaih theihzia pawh kha.

4. Pathian chu dawhthei tak a ni
1. Sam 86:15 Nimahsela, aw LALPA, nang chu Pathian, lainatnaa khat, mi khawngaih thei, Thinnel, ngilneihna leh thutak ngah i ni.
 2. Rom 2:4, 2:4 A nih loh leh, Pathian thatnain simna turin a hruai thin che tih hre lovin,a thatna ngahzia leh, a entheihzia leh, a dawhtheihzia te chu i ngainep em ni?
 3. 2 Petera 3:15 Tin, kan Lalpa dawhtheihzia chu chhandamnaah ruat rawh u; kan unaupa duh tak Paula pawhin a hnena finna pek ang zela in hnena a ziak ang khan;

5. Pathian chu thikthuchhe tak leh phuba lak hmang a ni
1. Exodus 20:5
2. Nahuma 1:2
3. Exodus 34:14 “Pathian dang reng reng chu i be tur a ni si lo va: LALPA chu a hming reng pawh thîkthuchhiaa a ni a, Pathian thîkthuchhia a ni si a.”  

Pathian dang aia Kristiante Pathian kan rinna chhan tur

1. Kristiante Pathian hi pathian dang zawng zawng ang lo takin nang leh kei nena inpawlna tha tak neih duh mi a ni. (Genesis 5:22 Methusela a neih hnu chuan Enoka chu kum 300 chhûng zawng Pathian nên an lêng dûn thîn a. Genesis 6:9 Nova chu mi fel tak a ni a, a dam rualpuite zîngah chuan sawisêlbo a ni: Nova chu Pathian nên an lêng dûn thîn a.)

2. Kristiante Pathian hi hmalam hun zaa za sawi dik thin a ni. (Micah 5:2 5:2 Nimahsela nang Bethlehem Ephratha, Juda ram sâng tamtak zînga telah tê hlê mah la, nangma lak atang hian Israelho rorêltu tûr chu ka tân a lo chhuak ang a; a lo chhuahna chu hmasâng ata, chatuan atangin a ni.)

3. Kristiante Pathian hi science hmang pawha zaa za teh dik theih a ni.

Hmanlai chuan-
• Lei hi a phek a nih an ring.
• Ni hian khawvel a hel a nih ang ring.
• Hmanlai pathian Atlas an tih chuan khawvel hi a kokiah a pu niin an ngai.

Bible chuan-
• Khawvel hi a mum a ni. (Job 26:10 tells us that God “has inscribed a circle on the surface of the waters at the boundary of light and darkness.”)
• Ni khian heltu a nei a ni. (David said about the sun in Sam 19:6, “Its rising is from one end of heaven, and its circuit to the other end.”)
• Khawvel hi eng chungah mah a innghat lo. (Job 26:7, “He [God] hangs the Earth on nothing.”)

4. Kristiante Pathian hi hmangaihna sang ber lantirtu a ni. (A fapa Isua Krista kan thih ai a thihtir.)

5. Kristiante Pathian hi zaa za rintlak lehkhabu ziaktu a ni.
• Muslim chuan Bible hi a bawlhhlawh a ni an ti.
• Atheist chuan Bible-ah hian dik lo tam tak a awm an ti.
• Sam 86:8 Aw LALPA, pathiante zingah nang ang rêng rêng an awm lo va, I thiltihte ang hi thiltih rêng rêng a awm hek lo.

Greek Pathian Zeus leh Kristiante Pathian

Greek pathian Zeus leh Kristiante Pathian hian inanna leh danglamna tam tak an nei. Zeus leh Kristian Pathian hian khawvelah ro an rel ve ve a. Thiltithei tak leh an miten an hlauh em em an ni. An duh loh dana an mite an awm chuan khawvel kalphung ni lo leh danglam takin an hrem thin bawk.

Isua leh Perseus
Nula virgin atangin an lo piang ve ve a, an pian hlimin hmelhma an nei ve ve. Anmahni thah tumin veh mah se, venhimna hnuaiah an him thei a ni. Isua Krista erawh chuan a lo puitlin hnu-in a mite tan a nun a hlan a, Krawsah a thi a ni.

An danglamna
Greek pathian chu thiltithei tak leh ropui tak a ni a, mihring aia chungchuang leh a thiltihtheihna pawh nasa taka lantir thin. Hlauhawm taka inlan thin a ni. Kristiante Pathian chuan a mite chu amah ang turin a zirtir a. A ke hniaka zui turin kawng a kawhhmuh a, nelawm takin a awm a, a mite chu a thian ang maiin a kawm thin.

Tlângkawmna
Pathian hi a awm ngei a ni tih hre tur chuan testimony kan neih a ngai. Khawvel hmasawn leh changkang zelah kan dai chin a zau zel a, sakhaw hrang hrang betu fing tak tak kan la tawng ang. Kristianna hmanga cho ngam turin kan rin Pathian leh sakhaw dang pathian hi kan hriat chian a hun tawh hle.

1. Pathian hi engkim chunga roreltu a ni. A bul leh a tâwp a ni. Tâwp chin nei lo leh thi thei lo a ni. Hmun tinah a awm a, mi tin biak pawh mai theih a ni. (Thupuan 21:6)

2. Pathian hian engkim lei leh vana awm zawng zawng, hmuh theih leh hmuh theih loh pawh a siam a, a enkawl vek a ni. (Kolossa 1:16)

3. Pathian hian hun kal tawh, tun hun leh hun lo la kal tur zawng zawng a hre vek. Engkim a hriat loh reng a awm lo. Thil lo thleng tur zawng zawng pawh a hre vek a ni. (Rom 11:33)

4. Pathian hian engkim a ti thei a, a tifel vek thin. A tan thil harsa reng reng a awm lo. (Jeremia 32:17)

5. Pathian hian engkim a thunun vek a ni. Khawvela thil awm zawng zawng leh van thengrenga mi te, angel leh sual thlarau zawng zawng pawh a thunun vek a ni. Setana pawhin Pathian thu lo chuang engmah a ti thei lo, Pathian phalna a la hmasa phawt zel. (Sam 103:19)

Khawvela sakhaw hrang hrang dinhmun (2012)

Religion
Adherents
Percentage
2.2 billion
31.50%
1.6 billion
22.32%
≤1.1 billion
15.35%
1 billion
13.95%
394 million
5.50%
376 million
5.25%
Ethnic religions excluding some in separate categories
300 million
4.19%
100 million
1.40%
23 million
0.32%
15 million
0.21%
14 million
0.20%
7.0 million
0.10%
4.2 million
0.06%
4.0 million
0.06%
4.0 million
0.06%
2.6 million
0.04%
2.0 million
0.02%
1.0 million
0.01%
0.8 million
0.01%
0.6 million
0.01%
TOTAL
7167 million
100%

Thu lâkna
1. Liangkhaia, Rev. ‘Sakhaw Khaikhinna’
2. www.skepticsannotatedbible.com/
3. www.everystudent.com/
4. www.quora.com/
5. www.truthortradition.com/
6. www.greekmythzeus.weebly.com/
7. www.christianity.com/
8. www.notashamedofthegospel.com/
9. www.religionfacts.com/
10. www.quora.com/
11. www.greekmythzeus.weebly.com/
12. www.wikipedia.org/

Missionary Day 123-na



January ni 11 hi Missionary Day vawi 123-na a lo ni leh ta reng mai. He ni hi Mizoram tân chuan ni chhinchhiah tlâk leh hlu ber zinga mi a ni. Zosap missionary-te kan tâna an hlutzia hi kan theihnghilh mai ang tih a hlauhawm hle. Sap Upa (Rev. FW Savidge) leh Pu Buanga (Rev. JH Lorrain) te kha Pathianin Mizoramah rawn tîr lo ta se tun dinhmun hi kan thleng kher lo maithei. Fak tlâk chu faka chawimawi phu chu chawimawi mai hi a zâr zotute tân chuan kan tihmâkmawh a ni.

December ni 25 (Krismas ni), 1871 khân sap sipai officer, Thomas Herbert Lewin (Thangliana) chu a nupui Dari leh a hote nen Belkhai atanga mêl 6 Tuikawi khuaah Krismas hman puiin an kal a. Mizote hnênah Isua pian thu a sawi nghe nghe. March Ni 15, 1891 khân The Welsh Calvinistic Methodist Foreign Mission hnuaia Khasi hills Shella khuaa missionary thawk lai Rev. William Williams chuan Mizote chanchin a lo hriat thawi tawh avangin missionary intirh nân a tha dâwn em tih en thlithlai turin Tlawng dung zawhin Mizoram a rawn zin a, Bible milemte pawh a sem ni âwm a ni. A rual hian midang pathum Scottish mi Benjamin Aitken, Assamese mi Kasinath leh Khasi mi U Khanai te an rawn tel ve bawk. Thla khat chauh châm phalna pêk a nih avangin a thawhna lamah a haw leh thuai a. William Williams-an Mizote min veina hi a ropui; amaherawhchu, hemi hnu lawk April 21, 1892-ah a thi ta hlauh mai a, a thil tum erawh a tihlawhtling thei ta lo.

January 11, 1894 khan kan rama missionary hmasa ber Sap Upa leh Pu Buanga-te chuan Sairang an lo thleng a. Heta tanga chhiar tana a kum za-na, Mizoram Gospel Centenery chu Mizoram kohhran lian pahnih Mizoram Baptist Kohhran, Presbyterian Church of India, Mizoram Synod leh kohhran dangte chuan lungrual takin Mizoram pum huapin 1994 khân ropui takin an lawm a ni.

Pu Buanga hi tawng lama mi ril, mi thiam, tawng thiam chak tak a ni a, Sap Upa lah Cambridge University chhuak, Ph.D nei a ni bawk. Hei hi hnam missionary hmasa ber ni tura thil pawimawh tak a ni. Mizoram an rawn luh hnuin Mizo tawng A, Aw, B min siamsak a, Mizote lehkha zirtirin ziak leh chhiar kan lo thiam tan ta. A hnuah Mizo English Dictionary an siam leh a, thumal 7000 zet an dah a, a bu lian zâwkah phei chuan thumal 30,000 chuang an dah a ni. Hêng bâkah hian Bible lehlin hna an thawk bawk. Mizote Chanchin Tha min hrilh a, thinlung takin Mizote min hmangaih a, Kristian hmasate inkhawmnaah pawh mittui tla khawpin Mizo hla an sa thei hial a ni.

August 21, 1895 atangin Bible lehlin hna an thawk a, Luka ziak chu an lehlin hmasak ber niin hemi hnu hian Chanchin Tha Johana ziak leh Tirhkohte Thiltih an letling chhunzawm a ni. Rev. DE Jones a lo chhuah khân Bible lehlin kawngah puiin Lunglei lama an rawn chuanchhuah leh hnuah Zosapthara (Edwin Rowlands) te nen lehlin hna an thawk chhunzawm a, a hnua Pu Sandy-a khân a pui leh bawk. Bible bu pum letling tur hian inchan semin hmâr lamah Pu EL Mendus kaihhruaina hnuaiah Mizo Kristian hmasa ten lehlin hna an thawk a, chhim lamah Pu Buanga hoin Kristian rawngbawltu hmasa ten an letling a, Pu Buanga haw hnuah Rev. WAR Wenger, Rev. J. Raper leh Rev. HW Carter ten an bei zui a. Nasa taka an beih hnuah kum 1959 khan Mizo Bible bu pum hmasa ber chu tlangzarh a ni ta a ni.

Sap Upa khân a bangla kha dam lo enkawl nan a hmang thin. Baptist Missionary Society hnuaia Zosap Nurse Miss E.O Dicks (Pi Dawki) hoin kum 1919 khân damdawi in din tan a ni a, hei hi vawiina Kristian Hospital, Serkawn bul tanna a ni. He damdawi ina doctor hmasa ber Dr. HG Stockley (Dr Zomuana) chu kum 1957 khân a thawk tan.

Hmâr lamah pawh Durtlang lal Pu M. Suaka’n Derhken tlanga Welsh Mission ram a pêkah kum 1928 khân Mizorama missionary doctor puitling lo kal hmasa ber Dr. John Williams-a hoin D. Thianga (compounder) leh Tlawmkungi te nên damdawi in an din a, hei hi vawiina Presbyterian Hospital, Durtlang kan tih hi a ni.

Mizorama Missionary hmasa ber Pu Buanga leh Sap Upa te’n A, Aw, B min siamsak hnuin Mizoram an lo thlen atanga thla 3 hnu April ni 2, 1894-ah Thangphunga vengah sikul an hawng tan a, Thangphunga leh Suaka te chu zirlai hmasa ber an ni. Hemi hnu kum 1895-ah Mizo zirtirh bu (A Lushai Primer) chu siam niin hei hi Mizo tawng lehkhabu hmasa ber a ni. Rev. DE Jones (Zosaphluia) chuan kum 1898 atangin sorkar puihnain sikul a hawng tan bawk a, kum 1897-ah Lungleiah sikul hawn a ni bawk.

Pi leh pute kha ramhuai hlau rêng rênga khawsa an ni a. Inthawiin sa leh khua an bia a, tihlâwm tur tinrêng dapin malsawmna dawn an tum thin. Nun thlamuang lo leh indo rêng rênga khawsain chak zâwk nih an inchuh a, khawsak phung hniam êm êm siin hriselna lam an ngaihthah hle bawk. Mi lu la hnam leh hmuh theih loh leh puithuna âtthlâk tak ring hnam an ni. Kan dinhmun ang hian kal zêl ta ila, kan ral a nih loh vêk pawhin sakhaw dang bia-in ram thim vei ngai tak kan ni ngei ang.

Hêng zawng zawng hi kan Zosap missionary-te khân an hmu nghâl a, a sutkianna kawng awmchhun chu zirna leh Pathian thu a ni tih an hria a. Isua chanchin tha min rawn hrilh a, A, Aw, B min zirtir a, tunah chuan ziak leh chhiar thiam hnam kan lo ni ta. Kohhran min dinsakin kalphung fel tak min duansak a, hnam dang hrim hrim chemhâr thin khân a tha zawnga thiana siam dan te pawh kan lo thiam chho ta.

Kawng tinrênga kan hnam hmasawnna an ni a, kan ram leh hnam lungphûm phûmtute an ni. Lalpan kan pioneer missionary Sap Upa leh Pu Buanga-te hmangin thil ropui tak min tihsak avangin Pathian hnênah lawmthu i sawi ang u. Mizo mipuite leh kan ram tâna an tangkaizia leh an hlutzia hi lehkha phekah hian ziah sên rual a ni lo.

Kan ram sorkar, kohhran leh mipui zawng zawngte hian January 11, Missionary Day hi hlut nachang hria ila, kohhran tin ten Pathian hnena lawmthu sawia inkhawmna hun atan i hmang theuh ang u. He hun ropui leh awmze nei tak hi kan missionary-te rawngbawlna avanga Lalpa fak leh chawimawi nân i hmang theuh ang u. Kan ram sorkar-in chhuti ni atan a lo puang hi a lawmawm hle a, Zofate khawvela kan awm ve chhûng chu tidanglam loin hmang chhunzawm zel thei ila a va lawmawm dâwn êm!

Thu lâkna:
www.mizobaptist.org/
www.mizoarchive.com/
www.misual.com/
www.zalen.co.in/


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun