Wednesday, April 22, 2015

Mangtha



Hla thu bungrua ngah viau si hian tawngkam bungrua hi duh huna theh chhuah mai tur kan vân riau zêl. Hei hian sawi nawn (repeated word) a tihtam phah viau a ni. Amaherawhchu, Mizo tawng hi famkim tâwk lo mah se, kan duh sawina tur khawp chuan a hausa ve viauin ka hria. A hausakna hai chhuak tur chuan beih ve fe erawh a ngai thung.

Tunlai hla phuah thiam inti tam tak te erawh chuan sapho tih entawnin hla thu pawh ni lo, tawngkam pangngai hman an intihhmuh a. A that viau laiin kei chuan hla thu tawngkam an hriat tam loh vang niah ka ngai thung. Tawngkam ai lam chuan hla thu hi zawngin thinlung a hneh nge nge thin.

‘Mangtha’ tih tawngkam hi hmanna tam tak a awm. A tha lam leh tha lo lamin kan hman pawlh nawk nawk a. ‘Mizo tawng dictionary’ R.K. Lalhluna ziahah chuan heti hian a inziak ‘mangtha (n/adj): Mumang tha, thil duhawm lam tur mumanga hmu,’ tih leh ‘mangtha (v): Mi, mumang tha tak nei tura duhsakna tawngkam, zânah te, mut dâwn tea sawi thin.'

James Herbert Lorrain (Pu Buanga) ‘Dictionary of the Lushai Language’ tihah chuan ‘mang tha (a parting salutation at night, spoken to more than one person) Good night, Good dreams’ a inti bawk. Mangtha tih tawngkam hi kan pi leh pute atanga kan lo hman thin a ni a. A tha lam emaw a chhe lam emawa hman kawp ve ve a ni.

Saptawng hmang hote hi chuan inthlahna tawngkam an ngah khawp mai. goodbye, bye bye, see you, take care, ta-ta, so long, bye, etc. Hman vak loh zîngah – farewell, pip-pip, toodle-oo, cheerio etc. English ni chiah lo hman lâr deuh te chu – ciao, adios, etc. Inthen dân a zirin inthlahna tawngkam hi a hran ve zêl thei a. Ni tina kan thawhpuite chu ‘Goodbye’ ti kher lovin ‘Bye,’ ‘See you,’ ‘Goodnight’ te pawh a tih theih ang. Hla deuha zin tur te chu ‘Take care,’ ‘Goodbye’ te pawh a ni mahna.

Ka thian thenkhatte hi zana ka mangtha hian a then an lungni lo va, a thenin min chhâng duh lo va, a thenin min huat phah lek lek thin. Kei lah hi mi sual tih takah (a dik lohna hre hek lo i) ka la sim thei lo chu a nih hi. “A chatuan êm mai” ti tâwk lah bo lo. A hahthlâk tlâng ngei mai.

JF Laldailova lehkhabu lehlin, a hunlai leh tun thleng pawh kan la ngaihven ‘Hamlet’ tihah khân Awfeli’n a pa thi ta a tah a.

Ka zua pa a fam ta maw?
Ka zua pa ka chân ta maw?
I sakhming ka thinlaiah,
Rial ang dai suh se,
Ka thuro nunnêm, mangtha le. tiin a dah a.

A saptawngah chuan 

They bore him barefac'd on the bier,
(Hey non nony, nony, hey nony)
And in his grave rain'd many a tear.
Fare you well, my dove!
tih a ni thung.

Heta ‘mangtha’ a tih leh ‘fare you well’ a tih hi thuhmun a ni a. Saptawng chuan tawngkam hman tur a awm nual thei a, Mizo tawng erawh chuan a thlâkna tur dang kan neih loh vang nge Pu JF-a pawh hian ‘mangtha’ tih tho a hmang a ni.

Kan hla lâr leh sak tam ber berte zîngah pawh mangtha tih tawngkam hi a tha lo lam atan kan hmang nasa hle. ‘Zan tin mangtha’ (Lalnunzama) “Mal ka sawm che khiangawi i chan thlengin, Damten lêng la, zan tin mangtha.” ‘Nunrâwng hmêltha’ (Dokamlova) “Tun lo tuar ve tawh tak ang maw, I chhai thar di nên zan tin atan mangtha.” ‘Lenlai a rual lo’ (Englandthanga) “Then nân hawilopar min thliah la, Mangtha aw, dam takin mangtha mai le.” ‘Dam takin mangtha mai le’ (Valzotea) “Ka tling zo lo a ni dam takin mangtha le.”

Kan hla thenkhatah erawh a beiseiawm lama hman a ni thung. ‘Kumtluangin mangtha’ (Zira Hnamte) “I tiamthu di zawngte lairilah a châm reng, Kumtluangin aw mangtha, dâr ang tawn leh hma zawng.” ‘Mangtha, Mangtha’ (Lalzova) “Mangtha, Mangtha, Mangtha, mangtha, Damten laikhumah zâl la; Kei a riang chu kan rûn in chhûngah, Tinkim ka dâwn ta nge.”

Hmun hla taka zin tur thlah nân mangtha kan hmang a, zân mut dâwna inthlah nân mangtha kan hmang a; ngaihzâwng then nân mangtha kan hmang a, mitthi thlah nân mangtha kan hmang bawk. Hei vang hian thenkhatin a tha lamah an hman hreh phah thin.

Kan hla tam zâwkah hian mangtha tih hi inthenna leh mitthi thlahna tawngkama hman a nih avangin a ‘chatuan’ ruihin a hriat a. A nêlawm loh rûn mai. Inthlahna rau rauah a duhawm loh riau a, duhsakna lam aiin inthen hlenna lam a kâwk riauin a lang.

Tawngkam dang mawi tak tak pawh kan nei nual. Hla taka zin tur chu ‘tluang takin’ emaw ‘dam takin’ pawh a tih theih a. Zân mut dâwna inthlah nân ‘muttui’ a tih theih bawk. Mangtha tih tawngkam hi dictionary lama a lan dânah chuan a tha lama hman tur niawm tak a nih laiin kan hmanna tam zâwk chu a chhe lam hawi a ni thung.

A chhe lam hawi hian tawngkam hman tur kan pachhe daih zawk a. Chuvangin mangtha tih hi sapin Good night an tih anga hmang lovin a chhe lam hawia hman ni law law sela a fuh zâwk lo’ng maw? A tha lam hawi chu tawngkam dang (alternative) tam tak a awm thei tho si a.

Lalzova hla ‘Mangtha, mangtha’ tih hian a tlâng i han kâwm teh ang. Lalzova hi chuan mangtha tih hi beiseiawm takin a hmang thiam a. Ani mangtha hi chuan a tûk ni chhuak êng mawi hmuh a tichâkawm hliah hliah thung si a nih hi.

Aw le, mangtha en chhim loh di,
Vângkhua a zau kâr a hla;
Tawnmangah tawh leh ni her sela,
Thu tin i hril dûn ang.

0 comments:

Post a Comment


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun