Monday, April 13, 2015

Adaptability



Scientist-te chuan khawvêl hi kum tlûklehdingawn 4.54 vêl niin an chhût a. Khâ’ng kum zozai kal taah khân khawvêl hi a lo ding khaw chhuak tawh a. A chhûnga chêng mihring leh ramsa, sava leh sangha chi hrang hrang te pawh an lo dam khaw chhuak tawh bawk.

Evolution theory atanga kan thlîr chuan thil nung chi hrang hrang te hi an awmna hmun a zirin an insiamrem (adapt) thin. Leilung hi a danglam nasa thin hle a, Hlimen leimin vak tum khân tlâng kârah tui chhûnga awm thin thil nung ruh an chhar a nih kha. Kan ramah ngei pawh danglamna nasa tak a lo thleng tawh a ni.

Khaw lum leh vawh dân te hi a danglam nasa hle. Ramsa tam tak an thi a, mihring te pawhin harsatna namên lo kan tâwk mêk a ni. Kum 1880 atang khân khaw lum lam chu kum tin 1.4 degrees Fahrenheit (0.8 degree Celsius)-in a pung hret hret (NASA's Goddard Institute for Space Studies). Montana's Glacier National Park chuan kum 1910 khân vûr tlâng (glaciers) 150 a nei a, tûnah chuan 27 chauh a nei tawh. Kum 2040 emaw a aia hmaah Arctic-ah chuan nipuiah vûr a awm tawh lo vang.

Sakhi, sazuk, zebra leh sakawr te hi chhûngkaw khat an ni. Sakhi leh sazuk te hi a mal emaw a rual tlêm têa chêng thin an nih avangin invên nân ki hreu an nei a, zebra leh sakawr te erawh a huhoa chêng thin an nih avangin invênna (ki hreu) an mamawh lo va; amaherawhchu, zebra te chu an inhriat hran theih nân an rawng a tial thung.

Rannung thenkhat chuan thla (wing) tê reuh tê, hman tlâk miah loh an nei. An awmna hmun a zira an insiam danglam (adapt) vang a ni. Satel leh sumsi hi thlahtu pakhat an ni a; amaherawhchu, an awmna hmun avangin an danglam a ni.

Khuarêl danglamna hi hmachhawn a, dam khaw chhuak tur chuan insiamrem (adapt) kan mamawh thin. Kan ramah thil thar leh danglam tam tak a awm a, chû’ng danglamna hmachhawn tur chuan mi tin kan insan ruh a, kan tuang kan tihchhah a tûl hle.

Sawrkarin zu a zuar a, kohhran leh khawtlângin nasa takin kan dodal a, kan tihtur dik tak tiah kan inngai pawh a ni maithei. Zu in turin tu mah kan inti lova, tu man zu hi kan fak bawk hek lo. Thuneitu sawrkarin zawrh a tum a nih chuan a leitu tur mipuite hi he chona hmachhawn tur hian kan insiamrem (adapt) a tûl zâwk a ni.

Zirna leh khawtlâng tâna tha nia ngaiin sikul tan hun tihhma a ni a. A enga mah hmain kan sawisel luai luai a, kan do a, sût leh turin kan nawr chiam ta mai hi a mak ka ti. Thil engkim hian thatna leh that lohna a nei ve ve. A thatna emaw a that lohna lam chauh emaw kan thlîr chuan thutlûkna fing tak kan siam thei ngai lo vang.

Sikul a tan hma a nih chuan chhûngkua kan insiamrem mai tur a ni. Nunphung ngai renga nun kan tum tlat chuan engtin nge khawvêl danglam rengah hian kan dam khaw chhuah theih ang? Kum vaibelchhe 65 kal taa ‘Cretaceous-Tertiary extinction’ (dinasour thih rûnpui) te, kum vaibelchhe 30-35 kal taa ‘Eocene–Oligocene extinction’ (tuifinriata chêng thih rûnpui) te leh kum 15,000 liam taa ramsa lian mammoths, ground sloths, sakawr, sanghawngsang, sakeibaknei thih rûnpui ang mai khân kan thi bul thei a, dam reng siin thi tluk hialin kan awm thei bawk.

Sikul bân hma avanga naupang nun ngaihtuahawm ta riaua kan hria te hi a lo ni lêm lo ve. A hmasa bera hlâwkpuitu chu zîng kâr pawh nei mang lo nu leh pate an ni. Mihring mihrinnaa tih kan tum loh kha dân hmangin thil tha tihtir kan ni a, kan nunphung siam thatna a va ni tehlul êm!

Mi insiamrem thiam te chuan sikul bân hma hi remchângah lain music, dance, tuition, etc. class lâk nân an hmang theuh mai asin. Naupang awm mai mai tur kan ngaihtuah a nih si chuan tunhmaa ‘hun awm lo’ kha tunah chuan hun tha tak an nei ta si a, engtin nge kan tih dawn le?

Thil thar do hrim hrim hi an awm a. Political party pakhat hmalâkna party dangin an do bur ang hi a ni mai âwm mang e. Opposition party hian ministry siam mêktute hi an khalh ngil tur a ni a, an hmalâk dân engkim an enpui ang a, an nawr kal tur a ni. Kan kalphungah erawh hmasawnna awm si lova sawisêl lamah kan ramtang a, sawrkarna siamtute lahin insiamrem chu sawi loh lal kan hrawt zêl zâwk si.

Nimina tha kha vawiinah chuan a lo tha leh tawh lo va. Vawiina mawi kha naktukah chuan a lo hlui leh tawh a. Naktuka rim tui kha thla lehah chuan a lo rim chhe mai thin. Ni tina danglam khawvêlah hian eng thil pawh lo thleng se, a hmachhawntu mihringte hi kan pawimawh ber.

Ramsa leh sava te chu insiamrem thiam lo pawh ni se, mihringte hi chu finna chungchuang bîk neia Pathianin min siam avangin kan insiamrem thiam tur a ni. Kan hmaa awm hi a ngai reng lo va, kan rilru pawh a danglam fo thin. Sawrkar hi a mumal lo a ni hran lo va, kan hun tawng a zir zêlin thutlûkna a siam mai zâwk a ni.

Kum 1864 daih tawha Herbert Spencer-an ‘survival of the fittest’ tia a lo sawi kha tûn thlengin a la nung (applicable) a, hemi thu phênah hian insiamremna (adaptability) hi a bet tlat a ni. Mi insiamrem thiam lo chu an lungngai a, an buai a, an mangang a, an thi thuai thin. Mi insiamrem thiam erawh dam khaw chhuak turin an fit a, dam tlâk pawh an ni.

0 comments:

Post a Comment


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun