Friday, February 17, 2012

Mizo Hmeichhiate An Nêp Bîk Em?

Mizo hmeichhiate hian ei leh bar zawn kawngah, Kohhran leh khawtlângah leh kawng dang dangah pawimawhna an nei lian hle a. An thawh hah leh chhungkua leh hnam timawitu an nihna lam en chuan dinhmun, nihna, chanvo leh mawhphurhna langsar leh pawimawh chelha hmun pawimawh tak luah âwm an ni. Nimahsela, chutiang dinhmun leh nihna pawimawh erawh chu an luah ngai lêm lo.

awng tlânglâwnah pawh –
- Hmeichhia leh uipui chu lo rûm lungawi ve mai mai rawh se.
- Hmeichhe vau loh leh vau vai/sam loh chu an pâwng tual tual.
- Hmeichhe finin tuikhur râl a kai lo.
- Hmeichhia leh pal chhia chu thlâk theih alawm.
- Hmeichhe thu – thu ni suh, chakai sa – sa ni suh.
- Hmeichhia leh khuang chu vuak ngai a ni.
- Hmeichhia leh uite chuan a khâl peih apiang an lâwm.
- Hmeichhia leh chakaiin sakhua an nei lo.

Hêng awngkamte hian Mizo society-a hmeichhiate dinhmun a târlang chiang hle.

Mizo hmeichhe zîngah rorêlna chang pha chin an tlêm hle. Chûng zîngah chuan Lalnu Ropuiliani, Vanpuilala (Vandula) nupui kha a ni. An pasalte hmun ruak luaha rorêlna chang midangte chu – khawchhak lama lal Vanhnuailiana nupui, kum 1871-a Mizote beih vak an nih uma General Bourchier-an inremna a siampui tâk kha a ni. A dang leh chu Pibuki, khawthlang lama Lusei lal nupui kha a ni bawk. Rani Banai Thangpuii pawhin kum 1884 khan Major Boyd-a, khatih hun laia Deputy Commissioner of Cachar kha Zawlbûkah thupui a lo vaipui tawh bawk. Nimahsela, hêng Lalnute pawh hi an pasalte lalna zâra rorêlna kengkawh thei chauh an niin a lang.

India Danpui 73rd & 74th Constitutional Amendment Act chuan Panchayati raj (thingtlâng) leh Municipal (khawpui)-ah 33% reservation a siamsak a. Hetiang hi ni ta lo se, kan Mizo hmeichhiate hi an hmalam hun chu a thim ve viau mai thei. Khawvêl zau zâwk kan thlîr chuan, hmeichhe ropui tak tak hmuh tûr an kat nuk mai.

Margaret Thatcher – British Prime Minister (1970-1990), Condoleezza Rice – U.S. National Security Adviser, leh Hillary Clinton – US Senator, lawyer leh Secretary of State, adt. Hêng mite hi eng vanga hetiang dinhmun pawimawh lutuk luah thei nge an nih a, eng ang takin nge an thawhrim ang tih hi ngaihtuah tham tak a tling âwm e. An tumruhna, huaisenna leh inpêkna avang liau liaua hetiang dinhmun hi luah thei an ni.
India ramah chuan UDA Chairperson Sonia Gandhi a ni, President meuh pawh Pratibha Patil (hmeichhia) a ni. Parliament Speaker Meira Kumar (hmeichhia) a ni. Uttar Pradesh-ah Mayawati, Dalit (untouchable) pawh hmeichhia. Kan ram khawpui ber Delhi-a roreltu chu Sheila Dikshit (hmeichhia) tho a ni. Bengal lamah pawh Mamata Banerjee (hmeichhia) a awm bawk. India ram hmun pawimawh deuh deuhah hmeichhiaten dinhmun pawimawh an chang ta fur mai. Hêng mite nêna kan Mizo hmeichhiate ka’n khaikhin thin hian ka lung a awi thei thlâwt lo.

Mizo hmeichhe lâr leh hmingthang deuh deuhte han thlîr thuak thuak ila – Pi Saptawni (1929-1997), PC Girls School Headmistress a ni a. Kum 1972-a kan ram UT a nih khân politics ngaihven ngai hauh lo chu MLA ruat seat nominated-ah an dah a, amah pawhin MLA a ni ta mai chu mak a ti ve hle a ni awm e. Khawlkungi (1927-2004), Padma Shri Medal dawng tawh leh War Medal, Special Service Star Medal (Guide) leh Medal of Merit (Guide) pawh lo dawng tawh a ni. Lehkhabu pawh thahnem tak a letling nghe nghe. Lalsangzuali Sailo (1949-2006), Padma Shri Award dawng tawh a ni a, thu leh hla lama Mizo tihminghatu a ni.

Hêng zawng zawng ka han sawi deuh duah nachhan chu, Mizo hmeichhiate hian lâr, hmingthan leh thiltihtheih hi an harsat lo. Kan sawite pawh khi eng vanga lâr a, ngaisâng ta viau nge kan nih? Ka awng huatthu suhah, Pi Lalsangzuali Sailo-te kha mipa lo ni ta se, tûn ang êm êm hian a lârin a hmingthang ang em? Hmeichhia chu hmeichhia nên vêk kan khaikhin a, midang el tûr awm ta lo chu an heti leh hluai hin a nih hi (Pi Zualbawihi ka ngaihnêp vang ni lovin).

Anmahnia theihna leh thiamna awm hi hmang chhuak thiam se. Mahni indah hniam lutuk lovin an la se hma an sâwn ngei ang. Intihsiakna, thluak leh ngaihtuahna sên ngaihna ang chi rêng rêngah mipa leh hmeichhia thliar hranna (category) hi awm lo se, hmeichhiate paw’n an an la ve thei deuh mah na.

Khawtlâng, Kohhran, Economics leh Politics lamah pawh hmeichhiate dinhmun sawh ngheha a awm a, chanvo sâng zâwk an neih zêl hi a la ul tulh tulh dâwn. Khawtlânga an dihmun chu a tîr lamah kan târlang tawh a, tunlai hmeichhia te hi kawng henkhatah phei chuan mipa ai mahin an thawhhlâwk zâwk mah awm e.

Kohhran lamah chuan BCM-in Dr. RL. Hnuni Minister atan a nemnghet dâwn a, Kohhran dang erawh chuan an la ti ve lêm lo. Economically chuan eizawnna kawng hrang hrangah hmeichhia an tam tawh viau a, mahse mipa erawh an la hen pha lo. Politically chuan reservation siamsak an ni a, he reservation chauh lo pawh hian an tumna leh theihna hmangin han fight ngam tawh se ka ti ve hle hin.

0 comments:

Post a Comment


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun