Thursday, August 21, 2014

Hmânah chuan...



Hmânah chuan Norway ram khu Denmark awpna hnuaiah a awm thin a. 1814 khân independence a sual chhuak a; nimahsela, ram rethei tak a nih avangin Sweden ram chu nghêngin ram zalên ni siin Sweden rorelna hnuaiah hun eng emaw chen a kûn nghe nghe. Kum 1980-ah Norway economics chuan ziaawm lam panin intodelhna kawngah a thang nasa hle. He a hmasawnna hi eng dang ni lovin agriculture lamah leh ram dang nêna insumdâwn tawnna kawngah a ni. Thing tam tak an thawn chhuak a, ram dang nêna insumdâwn tawnna kawnga khuahkhirhna tam tak an thlah zalên a. Kum 1981-a international wave of credit liberalization a kalpui ve hnu phei chuan ram hausa tak niin khawvel ram hausa leh intodelh (2013) zîngah Norway chu pakhatna a lo ni ta hial mai.

Hmânah chuan Australia hi ram hausa tak a ni ngai lo. Indopui pahnihna hnu phei kha chuan economics lamah harsatna namên lo tak an tâwk nghe nghe. General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) atanga a inlâk hran hnuah sumdâwnna lamah ramri khamin a inhung tlat a, hmasâwnna an hmu thei lo. Kum 1983 khân Labor Party leh Liberal Party hruaitu Bob Hawke leh Paul Keating tang dûn chuan economic liberalization policy kalpuiin sawrkar corporation tam tak an privatize a. Chuta chinah chuan Australia chu ram hmasâwn leh intodelh tak niin tunah chuan khawvêla ram hausa leh intodelh zinga pahnihna a lo ni ta.

Hmânah chuan Netherlands khu Hitler-a awpna hnuaiah kum 1940 khân a kûn a. Indopui pahnihna a tâwp dâwn khân tangrual pawlin Netherlands chu an la lêt leh a ni. An lâk lêt dâwn khân Nazis-ho chuan Netherlands infrastructure chu nasa takin an tichhia a, kum 1944-1945 thlasik laiin Netherlands ramah tâm ‘Hunger Winter’ an tih chu nasa takin a tla a ni. Hemi hnu hian ram economy siam that tumin theih tâwp an chhuah a. Kum 1944 leh 1957 chhûng khân ram dang nêna insumdâwn tawnna zalên an neih theih nân inremna thuthlung (treaty) tam tak an ziak – The Benelux Treaty, The North Atlantic Treaty Organization, The Treaty of Paris, The Treaty of Rome, etc. Economic liberalization an neih hnuah kum 1980 khân economic privatization policy an kalpui leh a. Inelna tha zâwk awmin sawrkar sum bat pawh nasa takin a tla hniam ta a ni. Khawvêl ram hausa leh intodelh zingah palina a ni pha ta hial mai.

Hmânah chuan India ram hausa tak ni thin kha British awpna hnuaiah a awm a. ‘Drain of wealth’ tih tawngkam lâr tak kan hriatna chu India ram hi a ni. Kum 1947-ah zalênna a hmu a, khatih lai khân India ram kha rethei tak chunga zalên a nih avangin ei leh bâr lamah chuan chhuan tur eih a nei lo. Chutichuan, midang awpna hnuaia awm leh chîm ral hlau êm êmin himna a zawng chûk chûk a. Pâwn lam mi tân India rama sumdawn te kha phal a ni lo va, a ram mi pâwn lama sumdâwn chhuah pawh phal a ni bawk hek lo. Bang rinawm taka inhung tlatin him tâwkah a inngai a. Amaherawhchu, him tak chungin a tâm titih tho si. July ni 24, 1991 khân economic reforms thupuia neiin P.V. Narasimha Rao-a kaihhruaina hnuaiah India chuan khawvêl dang laka a kawngkhâr kalh tlat chu hawngin liberalization policy chu a hmang tan ve ta. He liberalization hnuaiah hian zalên taka ram dang nêna insumdawn tawnna te, foreign direct investment te, privatization leh thil dang tam tak a tel. Liberalization rah chhuah chu langin kum 2007 khân India GDP chuan 9% a tling hial a ni. Khawvêla ram hmasâwn chak ber zingah India hi sawi lan zin ber a ni ta.

Hmânah chuan Mizote hi British awpna hnuaiah kan awm a. Chumi hnuah India rama state pakhat kan lo ni ve ta. British-te khân kan mizia leh nihna min hre chiang hle a, mi nghet lo kan nih hriain kan inhungna tur Inner Line Permit min siamsak a. Mizoram sawrkar, NGO leh khawtlângin hnam dang sumdawng mite khuahkhirhna dân eng eng emaw kan zam tuk bawk. Tunah AMC lamin Licensing Regulations an duang a, a that hmêl viau; famkim erawh a ni lo. NGO lam sawisêlna hi hnam humhalhna mit atanga thlir chuan a dik lohna rêng a awm lo. Chutih laiin Mizoten tih nachâng kan hriat loh leh kan tih peih loh hnam dangin kan ramah an rawn ti a, kan lo thîk leh si hi kan inenfiah erawh a tûl hle.

Hnam dangte hi a pâwng a taka kan dan beh chuan hmasâwnna kawng kan dâl thei. Trade License pêk phal loh ti ringawt lovin sumdâwn phalna hi hnam dang tân chuan tiam chin (limit) awma pêk ni ta sela, a fuh zâwk ngei ang. An duh a nih chuan dil belh leh theiha siam ni se. Hêng hnam dang sumdawng tam tak hi license pe ta lo ila, an sumdawnna ai sumdawng peih Mizote hi kan awm em?

Ram hmasawnna tur chuan sumdawnna lamah kan inhawn zau a ngai. A chunga kan sawi ram thenkhat leh India ngei pawhin economic liberalization an kalpui ang khian keini pawhin eng emaw chenah zalênna kan pêk thiam a tûl. Company lian deuh deuhte hian zalên takin direct investment rawn ti sela, kan chhawr tangkai ngawt lo vang maw? Ram hmasawn leh changkang zâwk te tih dân angin inhungna bang rinawm tak siam ngawt lovin mahni lam rinawmna leh chîm ralna tur laka invênna hi kan ngaih pawimawh hmasak a tûl zâwk a ni.

Mizoram hi intodelha siam turin a chhûnga chêng Mizote hian theihna kan nei. Mahse, kan theihna hman chhuah dân kan thiam tâwk lova, kan hre lova, kan taimaknain a tlin bawk hek lo. Hnam taima, teirei peih leh rinawm tak chu ni ila, hmân hmânah kan intodelh tawh ang. Tûn dinhmunah chuan a rama chêngte hian hmasawnna kan paw chhuak zo lova, chuvangin liberalization policy hi uar zâwka kan kalpui a hun tawh hle. Look East Policy te, rail kawng siam te, hnam dang sumdawng te hi an hlauhawm ngawt lo. Kan ram chhûngah ngei hian sum lêng vâk tam sela, chu chu hmasawnna pakhat a ni phawt mai. Chîm ral kan hlauhthawnna chhan ber chu invên dân kan thiam tâwk loh vang mai a ni. Mizo kan nihnaah hian chiang ila, kan ram chinah chiang ila, a humhalh dân pawh thiam ila. Chu ram chhûngah chuan sumdawng mi, khawi ram leh hnam pawh zalên takin tei vâk sela. Nimahsela, ram leh inben belna nghet erawh pe lo ila. Tiam chin awma pêk ni se, sawrkarin zalên tak chung sia dân hnuaia sumdawnna kalpui a nih theih dân duang chhuak sela, chu chu ram tâna himna pawimawh tak leh hmasawnna duhawm tak a ni ngei ang.

0 comments:

Post a Comment


 
Design by Free WordPress Themes | Re-arranged by Lei hringnun