Mi fate’n an tuar asin

Kan tûnlai Zoram khawvêl hi ka thlîr ṭhin a, lungawina zawn ngial ka tum pawhin ka lung a chhe leh tlat ṭhin. Kan ram kalsiam hi a bilhah a tho lo tih chu tu mân kan hai lo. Kan hruaitu hmasa te khân thil an lo tisual nasa hle mai kan ti a ni hran lo, tihsuala mual mual chu an nei ngei a, tûn huna mite pawh hian tihsuala mual chu kan neih ve nual tho hi. Kan tihsual zînga pawi ber mai leh nghawng nei lian ber mai chu thil ṭha lo kan hriat reng pawh siam ṭhat kan tum lo hi a ni.

Kan rama politics lo luhna te kha hmân ni lawk tak tak kha a la ni a, tûnah chuan patling tap hnung puaka titi pawhin politics thu-khaw-châng bâk sawi tûr an hre meuh tawh lo. Politics kan hriat dân lah chu a ṭha lo zâwng (pessimistic view) a ni zêl lehnghâl. Ei leh bârah lah intodelh a hnêkin kan ṭâm tulh tulh emaw tih mai tûr a ni a, tuialhthei man a sâng a, a nghawng chu kan hria, anṭam man thlengin a sâng ve zêl mai si, a tuartu chu miretheite bawk kan ni leh ṭhin.

India sum hlutna a tlahniam nasa a, Rs. 56.50-in US Dollar 1 a hen pha ṭâwk. Indian GDP lah kum tam tak chhûnga a tlâk hniam ber ṭum niin, 9% thleng pha ve mai dâwna a lan laiin 5.3%-ah a tla leh dawrh a. Central laihrui ringa dam ve ṭâwk ṭâwk tân chuan a luhai thlâk ve viau âwm e. La piang lo na nâ nâ chuan nu thisen leh chaw ṭha an ring ve a, piang chhuak tawh erawhin laihrui tichatin mahnia nunna an lo nei ṭhin. Kan ram pawh hi kan piang tawh a ni lo’m ni? Central sum ringa inchhek arbâwm bânsanin mahni kea din a hun ve tawh khawp asin.

New Land Use Policy (NLUP) beiseina kâwl êng kan thlîr a, ṭhenkhat tân erawh beiseina beidawn thlâk mai a nih châng a tam. NLUP bâwng chhan hrang hrang avanga thi ta te hi Ministers, Directors, Secretaries leh mi hausa pui puite hian a nghawng an tuar ve hauh lo vang, an tawrh theih dân ber chu tûna Ministry chang mêkte hi inthlan leh hunah an dinhmun a tiderthâwng maithei tih chauh a ni. Hêng thiltihtheihna (power) neiho leh sum leh pai avanga mi chunga lêngho hian mi dam khaw chhuahna tûr ang chi (NLUP, centrally/state sponsored schemes, adt.)-ah hian eng pawh lo thleng se harsatna an tâwk ve mang hauh lo, mi fate erawh chuan an tâwk asin.

Kum 2010-2011 chhûnga SSA sikul naupang 1,85,789-te tâna uniform leina tûr chêng nuai 743.16 lai mai a lapse tih chungchânga thu inchuh te hian ngaihtuah a va tibuai tehlul êm! Kum 2 kalta chhûng khân sum awm reng si eng vangin nge an hman loh? Mahni tân an buai lutuk a, midang an ngaihtuah hman lo em ni? Heti zozaia tam sum hi kan ta tûr emaw kan fate ta tûr emaw ni ta se, kum 1 pawh tling loah kan peih fel hman vekin ka ring. Kan tân hamṭhatna a awm dâwn loh vang em ni, a lo thlâwna sum bâwmah kan dah hmuar mai le? Kan ngaihsak loh a leiah mi fate chuan an tuar asin.

Sikul naupang nuai chuang laiin an dawn tûr hamṭhatna an han dawng thei lo ngawt te hi ram hmangaihtu thinlung aṭang chuan a âwm lo hliah hliah a, lai a nâ a ni. Mi hausa pui pui fate chan tûr chu a awm ve lo maithei, anni fate zawng foreign-ah emaw phai lam sikul ṭha zâwkah emaw an zir daih âwm si a. An faten an tuar ve dâwn loh mai avanga an ngaihthah a nih ngat chuan ram tân hmêlma hlauhawm tak an ni ngei ang. Ni tin eichawp zawnga inhlawhfa ṭhin leh neih thinglung khâwng tak meuha fate zirtîr ṭhin tân chuan hêng hamṭhatna luang ral mai tûr hi chil lem dawk dawkin kan thlîr liam lo thei lo. Keini’n tuar lo mah ila, mi rethei fate erawh chuan an tuar asin.

Sawrkâr office hrang hrangah pawh hna pending hi a va tam thei tak êm! Kan ni tin hna a nih avangin kan peih leh kan thawk ṭha a, kan peih loh leh kan lênsan/mutthlûksan a, ṭhahnem ngaihna leh tihtak zetna rilru pu lêm lo hian kan inpêl sup sup mai em ni? Vawiina tih zawh ngei ngei tûr tih order a chhuah loh mai avanga ni tam tak hnua tihzawh kan tum kher te hian midangte tân harsatna a va siam nasa ṭhin tak êm! Keini’n tuar lo mah ila, kan hnathawh ṭhat loh man hi mi fate chuan an tuar asin.

Kawngpui chhe taka siam a nih hian a siamtuten sum hailût hnem mah se, mi fate chuan an tuar asin. Tui, gas leh electric current-a harsatna te hi a tuar nasa ber tute chu mi retheite bawk kan ni. Mi hausate pawhin an tuar ve ngei alawm, an tawrh dân erawh duh tâwka chen tûr an nei lo mai chauh a ni. Mi retheite chuan heti ang hunah hian zan rei pawh sawi thei lovin tui an chawi a, gas chan loh palh phei chuan black-in cheng 1,000 chuanga lei a ngai a, electric current awm ṭhat loh avanga mawmbati (candle) leina ngawt pawh hi mi tam tak tân chuan uiawm tham a tling ngei ang.

Ram hruaitu dik tak chuan hmangaihna thinlung nên ram a hruai tûr a ni a, mite harsatnaah amah a inbarh lût ve ang a, a dâwm chhuak ngei tûr a ni. Harsatna leh buaina a lo thlen rêng rêngin mi chunga lêng te hian an tuar nêp bîk a, rethei fate erawh chuan an tuar na ṭhin. Upa-in “Mahni ṭhenawm do ai chuan khaw sarih do pawh a thlanawm zâwk” an lo tih angin he kan Zoram zîm têah hian inṭhenawm khawvêng vek kan ni a, kan ṭhenawm te tawrh pawh pawisa lo va keimahni chauh kan inngaihtuah chuan eng tikah mah dinchhuahna kâwl a êng hauh lo vang.

Mizoram hi kan hmangaih a nih chuan mi fate tawrh hi kan phal tûr a ni lo va, an ṭhatna tûrin kan thawk zâwk tûr a ni. Midangte hamṭhatna dawn tûr ang chi rêng rêng a rang thei ang bera pe ṭhin mite hi ‘Hruaitu ṭha’ tiin khawvêlin an hming a chhinchhiah ṭhin a, mite fak leh chawimawi an hlawh bawk ṭhin. Mi hausa leh thiltithei tlêm tê te chawimawi nih ai chuan mipuite (mass) chawimawi hi a tlo a, a hlu ber bawk.

Posted in: Ram leh Hnam