I lo sawi ve tûr a awm lo

Mizoram leiba chêng vbc. 5,455.95 a nih thu leh mi pakhatin chêng 50,008.06 theuh ba kan neih thu kan sawi zing ta hle mai. Bat neih duh lo leh nei ngai lo tia inchhâl mi fel tak takte pawh khân ba in lo nei reng zuk nia! Heti chung hian eng dang dâwn lovin kan la nui bâwk bâwk thei chu a ni si a le!

Vaibelchhe bi bat nei chungin minister leh parliamentary secretary-te hman tûr lirthei lei nân Rs. 3,41,50,000 an ruahman mai pawh ni lovin an chah thleng tawh zâwk lo maw? Thukhawchâng pakhat “Bumna ngaiah hmeichhia chu vawi sarih an bum nawn theih” tih thu hi in lo hre theuh tawhin a rinawm. Tûna kan dinhmunah hi chuan Mizoram mipuite hian hmeichhia pawh kan tluk lo tihna a ni.

Kan duh tak kan thlang chhuak tê têa an thiltih kan sawisêl leh vak vak a. Khawiah nge kan duhna kan tihlanna chu? Heti ang hi an ni tih hmân hmânah kan hre tawh a, an thiltih tam tak kan hmu a, ram tân hmasâwnna paw chhuak tak tak si lovin an thên an thên tih ka hria. Hmangaih tûr dik ‘Zoram’ hmangaih lovin anmahni an inhmangaih a, ram aiin lainate tânghma an hai zâwk a, ram aiin party worker-te an ngai pawimawh zâwk a, ram aiin thenawm khawvêngte an ngaihsak zâwk a, ram aiin an lîrthei an duat zâwk a, ram aiin an zawhte pawh an châwm thau zâwk asin.

Bumna ngaia bum nawn mai mai theih nutling leh patling kan lêng suau suau chu a nih hi maw. Mipuiten kan tuar a, kan rûm a, kan tap a, anni erawh sofa dûp nuam taka thuin eng eng uain emaw tawng nuam tâwkin an lem khawlh khawlh maithei asin. Kan duh tak kan thlang tling a, kan duhna chu sêl rual lohvin vote hmangin kan lantîr a, a hnu lama sawisêl leh chiam hi a hmeichhe thu lutuk. Mipa takin kan tuar tûr a ni a, huaisen takin kan hmachhawn ngam tûr a ni.

Duh ila, duh suh ila ‘Amen’ kan pêk a ngai tho tho. Tûnah chuan kan nghah rih a ngai, mi fel tawng thei lo kan nih hlawm hi. Kum nga hnuah chauh tawng thei dinhmunah kan ding rih. Nang leh kei hian sawi ve tûr kan nei lo. Kei phei chuan ‘trîk’ pawh ka ti ngam lo. Nang pawh i lo sawi ve tûr a awm lo.

Read more »

Lal Chaw leh Uain

Daniela 1:8 “Daniela chuan a rilruin lal chaw leh a uain in thin te chuan intihbawlhhlawh loh a tum tlat a.”

Tûn tum chu Pathian mi Daniela nun atang hian i han zir dâwn teh ang. Juda lal Jehoiakima rorêl kum thumnaah Babulon lal Nebukadnekzara’n Jerusalem a hual a, a la ta a. Lal chuan Israel fate zînga mi, mi tha leh fing, lal ina chetla thiam, tawng leh thil thiam zirtir tûrin tilreh hotu Aspenaza chu thu a pe a. An zîngah chuan Daniela-te thianzaho pawh an tel ve a.

Lal thupêk angin kum thum chhûng lal chaw leh uain hmanga châwm a, chumi hnua lal hmaa inlan tûra tih an ni. Daniela erawh chuan lal chaw leh uain hmanga intihbawlhhlawh loh a tum tlat a, Aspenaza hnênah a dîl a. Aspenaza chuan lal thupêk a nih avangin a hnial a; nimahsela, Daniela chuan fiah tûrin a ti a, ni sawm chhûng an fiah ta a. Ni sawm hnuah chuan Daniela-te thianzaho chu lal chaw leh uain hmanga châwm ai chuan an hmêl a lang mawiin an lo thau ta zâwk a.

Thlai ringawt ringin kum thum chhûng an châwm a. Kum thum hnuah chuan lal hmaah an inlan a, lal chuan dawivaih thiam leh aikaihthiam te aiin a lêt sawmin an tha zâwk tih a hria a, ram bung enkawltu atân a hmang ta hlawm a.

Daniela’n a rilrua a tum tlatna chhan chu Pathian a dah hmasak ber vang a ni. Pathian laka a inserh thianghlimna chu a nunah a lang chhuak a, tilreh hotuin a hmuh khân a zah a, a ngaisâng a, a thu pawh a zâwm rêng a ni.

Lal chaw leh sa kha ran thianghlim lo emaw a thisen kai emaw a nih ngei a rinawm. Juda dânah ran thianghlim lo leh a thisen ei phal a nih loh avangin Daniela chuan chu dân chu a zah a, a zâwm tlat a ni. Eng pawh lo thleng dâwn se, eng pawh tâwk dâwn se Pathian lakah a rinawm êm êm a ni.

Huaisenna nêna fiahna piahah hlawhtlinna a awm thin. Khawvêl mite tâna thianghlim kha Kristiante tân chuan a thianghlim lo thei. Tûnlai khawvêlah sualna a pung nasa tawh hle a, chutih rualin ‘sual’ tehna erawh a dang thei hle. Entirnân, zu hi thenkhat tân sual a ni lova thenkhat tân erawh sual lian tak a ni thung. Chuti angin meizial, sahdah, tuibûr, kuhva thlengin sual loa kan ngaih laiin thenkhat chuan sualah an puh thlu dêr nia!

Eng pawh ni se, Kristian nunah fiahna paltlang tûr tam tak a awm a, sual leh sual lo tehna tûr pawh tam tak a awm. Daniela anga eng nge thianghlim leh thianghlim lo kan ngaihven peih a tûl hle. Kalvari tlang Kraws dânah engkim mai hi thiang nia ngaiin kan ti zêl anga Isua thisenin kan tlenfaitîr reng dâwn em ni?

Daniela anga rilru chhûngril taka Pathian tihna nên thutlûkna fel tak kan siam theuh a tûl hle. Daniela leh a thiante kha lal chaw leh uain eia in thei an ni, tu man an hmu lo va, tu man an hêk dâwn bawk hek lo. An eia an in loh khân an chung a pik zâwk hial a, ti lo tûrin an dîl a ngai zâwk hial asin. Zu hi vanramah kan in luih luih a rinawm loha kohhran pawhin kan pawm lo ti r’u? A nih meizial hi vanramah kan la zu khu luih luih tho ang em? Sahdah hi kan la hmuam pâwng tâwlh tâwlh ang em? Tuibur hmuam chungin kan la tawng pawrh pawrh ang em? Vanramah kan tih kan inrin si loh chuan enga ti nge vanram kai tum theuh si khawvêlah kan tih tlat? A thiangin a thiang lo ve ka ti lova, Daniela anga rilru fîm tak pua Pathian duhzâwng eng nge ni tih kan ngaihtuaha thutlûkna fel tak kan siam a pawimawh hle a ni. Daniela chu lal chaw leh uain-a intihbawlhhlawh loh a tum tlat tih kan hria; khawvêl mite tih ang tihpui ve zêl hi a ‘rau’ lutuk lêm lo.

Read more »

Hmêl thar

Hmêl awmzia hrilhfiah thiam an vâng ngawtin a rinawm. Tin, hmêl ringawt hi mal lâk theih chiah pawh a ni lo, ‘mihring’ kan tih ang mai hian thil tam tak inzawm khâwm leh inmamawh tawn, inchuktuah khâwm hian hmêl a siam a ni. Chû’ng pêng hrang zînga pakhat pawh chu awm lo emaw dik lo ta se, hmêl a tichhe vek thei. A tichhetu chauh kha hmêl tihna a ni bîk chuang lo va, a dang tha leh mawi êm êm pawh kha hmêl vek a ni. Chutih laiin pakhat a that loh avangin hmêl a tichhe thung. Hmêl hi a hlui leh a thar a awm ve thei rauh a. Chu chu hmêl chhiat leh that vâng erawh a ni hauh lo. Inbual fai hlim emaw lotion/powder inhnawih hlim emaw avanga thar a ni chuang bawk hek lo. Hmêl hlui kan tih pawh hi balh vang emaw make-up hman loh vang emaw pawh a ni bawk hek lo.

Hmêl nihna tak lanchhuahna chu rilru leh ngaihtuahna hi a lo ni daih mai. Mi lungngai nazawng hmêl a hlui hran lo, mi rilru chhia leh thinrim hmêl te hi a chhia mai pawh ni lovin a hlui bûm thin. Hna rim takin thawk mah ila, thinlunga hlimna kan neih miau chuan eng ang pawhin bâl raw sek sek, kan hmêl a thar sar a, hmuh a nuam êm êm a ni. Mi rilru ngîl leh mi tha hmêl chu ni angin a êng a, tûk tinin a êng zual deuh deuh thin. Pêng thenkhat dik loh deuh vangin hmêl chhia tih hlawh mah se, mi rilru tha hmêl chu a hlui thei chuang lo. Hmêl thar leh hmêl hlui inrînna hi tawi tê a ni. I hmêl kha a thar nge a hlui han inbih teh. Vawiinah i thinrim viau a ni thei, i lungngai viau a ni thei, i rilruin thil tha lo i suangtuah pawh a ni thei e. Naktûkah erawh i hmêl ngai tho pu chungin hmêl thar hmuh kan beisei. Ni thar duhawm hian hmêl thar tha lehzual han chhuahpui teh sela aw! Hmêl hlui zawng hmuh a hahdam thlâk loh êm mai ka thian.

Read more »

Pathianin history a drop-out

Mihringte chuan kan thil tihsual leh tihdik lohte kan inhriatsak a, kan inhmuh mawh phah thin. Kan inngaihdam tawh hnu pawhin kan la insawisak fo a, âr chuk tui loa inchhuah châng te pawh a awm fo mai. Ngaihdamna tak takah chuan sual sim tawh hriat rengna dân a awm lo. Kan hriat reng chhûng chuan kan la ngaidam tak tak lo tihna a ni. Davida’n Uria nupui a uire changchang kha vân mite zâwt ta ila "Davida’n chuti anga Uria nupui a uire âwm rêng rêng kan hre lo, Isua thisenin a tlêng fai vek tawh," an ti ngeiin a rinawm. Pathian hi history ziaktu a ni; mahse, Krawsa Isua a thih a chinah history a drop-out thung.

Exodus 20:5 & Deuteronomy 5:9 "Kei, LALPA i Pathian hi, Pathian thîkthuchhia, pate khawlohna avânga fate hrem thîn, mi hawtute chu chhuan thumna leh chhuan lina thlênga hrem thîn... ka nih hi," a ti. Tûnhma chuan Pathian hi history-ah a tui êm êm a, a hriatna pawh a tha hle. Sualna pawh ngaidam ve mai lovin chhuan thumna leh chhuan lina thlengin a hrem thin (tu nei chin hi a tlângpuiin kum 50-ah chawk rual ta ila, kum 150-200 tihna a ni). Kum 200 hnuah pawh a la hre reng a, a la hrem tlauh tlauh zêl tihna a nih chu!

 

Nimahsela, Kraws lêra Isua Krista thisen avangin ngaihdamna famkim kan lo chang ta. Jeremia 31:34 "An bawhchhiatna chu ka ngaidam ang a, an sualna pawh ka hre reng dâwn tawh si lo," Hebrai 10:17 “An sualte leh an bwhchhiatnate ka hre reng tawh lo vang," Hebrai 8:12 "An bawhchhiatnaahte zah ka ngai ang a, an sualte pawh ka hre reng dâwn tawh si lo," Pathianin a lo ti thei ta a ni. A va ropui êm! Pathian hian history hi hre viauin tui viau mah se, tûna chinah a hre thei tawh lo va, Isua thisen tlanna avangin a theihnghilh hmak tawh a ni.

Nang leh kei hian sualna eng anga tam pawh nei ila, mihring ngaiha ngaihdam theih loh, damchhûng thiam loh chang pawh ni ila, Pathian mit hmuhah chuan thiam chang kan ni. Pathianin ngaihdam theih loh rêng a nei si lo. Sual sima Isua tlanna thisena inbualte chu vûr angin an lo vâr leh ang a, tisa anga nêm thinlung thianghlim a pe leh dâwn a ni. Pathianin Isua Krista avanga history a drop-out hlauh hi nang leh keia tân vanneihna a va ni tehlul êm! "Lalpa ka lâwm e," tia a hnêna inpumpêk hi kan tih mai tûr chu a lo ni.

Read more »

Isua nên engkim a ropui

Ropuina te, chawimawina te, lalna te, thiltihtheihna te hi a tehfung a zirin a danglam thin. Mi thenkhat ngaiha nêp takte hi thenkhat tân chuan a lo ropui êm êm thin. Isua nêna ropuina pawh hi khawvêl mitah chuan a tlâwm hle.

Nun hi
Tu mah buaina leh harsatna tâwk ngai lo kan awm lo. Hringnunah hian kawng ngîl taka kan tlân par par laiin chhuk leh chho kan kal hun a awm thin. A châng phei chuan hah tawngkhawng avang te, beidawn luattuk avanga kal hleihtheih loh châng te kan tâwk thin. Nun hi a ho zâwnga thlîr chuan “chhûm rei lote lo langa ral leh mai thin” tih hian a hrilhfiah chiang hle âwm e. Chutih laiin nun ropuizia hmuh fiah erawh chuan thihna hi a huatthlala êm êm lawi si.

Isua tel lo nun
Isua tel lo chuan nun hi a ruak mai a ni lo, a ro hian a ro ngawih ngawih thin. Isua tel lo chuan thihna hi hmêlma lian ber a ni; Isua tel lo chuan sum hi sual lam kawnga min hruaitu thian rinawm a ni; Isua tel lo chuan harsatna hi fiahna a ni ngai lo va, vanduaina a ni thung; Isua tel lo chuan ‘beiseina’ tih tawngkam te hi mawi viau mah se, awmzia rêng a nei lo; Isua tel lo chuan nunna hian hlutna nei lo riauin kan hria a, dam thlâkhlelhna kan nei ngai lo. Isua tel lo nun hi pâwn lamah awhawm takin lang mah se, chhûngrilah erawh tanpui ngai ngawih ngawih a ni thung. Isua tel lohna nun hi beidawnna bu khuarna hmunpui a ni a, zân angin a thim tlat thin.

Isua nên engkim a ropui
Hausak leh retheihin awmzia a nei lo. Hrisel leh bawrhsawmin awmzia a nei bawk hek lo. Hausakna hi khawvêl sum leh paiah a awm lo, a tehfung hi kan hmang fuh lo mai pawh a. Sum ngah apiang an hlim bîk lova a nei tlêm apiang an hlim chuang bawk hek lo. Rethei tak chunga hausakna te, bawrhsâwm tak chunga damna te, thihna kawr ruama thlamuanna te, harsatna kâra lungawi theihna te hi Isuaah chauh a awm. Thihna ko tlângah ding mah ila, a piahah vân kawngkhâr kan tân inhawng sa a awm tih kan hriat tlat chuan thihna chu nunna chahbi a ni tih kan hria. Rethei takin awm mah ila, lei leh vân siamtu kan rin tlat chuan tlachhamin kan awm ngai lo. Isua nên chuan harsatna hi zuamawm hran lo mah se, tawh a huphurhawm lo va; thihna pawh hmachhawn châkawm hran lo mah se, a hlauhawm hek lo. Isua nên chuan hausak a nuam a, retheih pawh a hrehawm lo. Isua nên chuan hrisêl a nuam a, bawrhsawm pawh a hrehawm chuang lo. Isua nên chuan engkim a ropui a, Isua nên chuan engkim a nuam a, Isua nên chuan engkim hi beiseina hlîr a lo ni.

Read more »

Thing leh maute hi

Chipko Movement (1973) a rawn intan khân an auhla ber chu “Kan harh chhuak a, kan tho chhuak e. Kan chanvo hi rûkruten min rûksak tûr a ni lo. Kan in leh lo a ni a, kan ramngaw a ni. Midangin thutlûkna min siamsak tûr a ni lo,” tih a ni. Kum 1854-a Red Indian mite mingo hovin an beih khân an lalpain America President Franklin Pierce-a hnênah heti hian lehkha a thawn, “Thil zawng zawng hi chhûngkhat thisena inzawm ang hian a inzawm tlat a, mihring hian nunna zai khat pawh a tah lova nunna zai khat lo awm ve chauh a ni. Chu thil zawmna chu a tihbuai zawh poh leh a buai ve a ni mai.” Khawvêla kan thlai chîn 75% leh pangpar 90% inthlah chhâwntîrtute chu sava, bâk, khuai leh phêngphehlepte an ni. Khawizu kg chanve siam tûrin khuai hian pangpâr maktaduai 2 a tlawh a ngai. Changpât hian leia bawlhhlawh eiin thlai tân lei tha chi hrang hrang a e chhuak leh a ‘lo neitute thian’ an ti hial rêng a ni.

Ramngaw, thing leh maute hi boruak thianghlim min petu a ni a, thing pangngai kum 50-a upa hian oxygen chêng nuai 5.5 man hû vêl a pe chhuak thei. Thing puitling pangngai 30-50 ft. hian air conditioner 5 vêl hena chhût a ni bawk. Mizoramah ramngaw chhah tha tih tlâk 3158.57 sq.km (14.98%) leh ngaw pangngai 2628 sq.km (12.46%) chauh kan nei tawh. Ramngaw thiah leh hâl vangin Mizoramah lei chung lâng hâng tha kum tin ton 10-20 luang ral zêl ang a ni. Indian Constitution Article 48A leh Article 51A(g)-ah pawh mimal leh state tinin environment leh ramngaw humhalh tûra mawhphurhna (duty) kan neih thu a chuang.

Red Indian Cree thufing chuan heti hian a ti “Kan thingkûng neih chhun a thih hunah, kan lui neih chhun tûra kan tihbawlhhlawh hunah leh sangha awm chhun man zawh a nih hunah chauh sum hi ei theih a ni lo tih kan hrechhuak ang.”

Kum 1730 khân Amrita Devi leh midang 362 te chuan thing an humhalh avangin ni khat thil thu-ah an nunna an hloh a. Rajasthan Maharaja in sakna tûr sipaihoin thing kih an tum chu phal lovin “Thing pakhat in kih ai chuan ka lu hi tan mai rawh u” tiin thingkûng chu an kuah tlat a. Sipaiho chuan thingkûng chu mihring chawpin an râwt hmiah hmiah mai a ni. Thil awmzia Maharaja-in a lo hriat chuan thing kih chu titâwp tûrin thu a pe ta nghâl a.

India ramngaw chuan chhiat lam a pan zêl a. Khawpui mi hausaten anmahni mamawh atân leh sumdawn nân ramngaw an thiat duai duai a. Heti anga ramngaw thiah an duh lohzia lantîr nân Himalaya district, Uttar Pradesh thingtlâng mite chuan Gandhi-a Satyagraha (Non-Violence) entawnin kum 1973 khân Chipko Movement an tichhuak a. A awmzia chu ‘pawm/kuah’ tihna a ni. Thing kittute an lo kalin thing chu an kuah tlat a, an nunna hloh pawh an hlau eih lo. Chuti ang chuan thing leh mau an humhalh a, an thiltih chuan India ram pum a nghawr chhuak nghâl a. He movement avang hian khatih hun laia India Prime Minister, Indira Gandhi khân Himalaya district-ah kum 15 chhûng thing hring kih thlûk a khap nghe nghe a ni. Ram pumah darh nghâlin hmun tam takah movement hlawhtling tak a ni nghe nghe. Hêng bâkah hian ramngaw humhalhna movement hrang hrang tam tak a awm – The Silent Valley Project, 1976 (Kerala), Save The Forest Movement (Jungle Bachao Andolan), 1983 (Bihar) leh a dangte. Sawrkarin hmasawnna (development) hna thawh a tumna lamah ramngaw tihchhiat leh tihchereu a tûl thin a, chumi do lêt nân movement hrang hrang a lo chhuak a ni. Mipuiten tichereu lovin theih tâwpin thing leh mau an humhalh zâwk thin.

Khawvêl pawhin environment humhalh chungchang hi vei berah a neih a. Kum 1992 khân UN Conference on Environment and Development (UNCED or the Earth Summit) chu Rio de Janeiro-ah neih a ni a. Agenda 21 lai neiin ram 172 an tel. Ram ropui leh changkâng te vei ber chu environment humhalh hi a ni. United Nations pawhin kum 2012 khân Rio de Janeiro-ah Earth Summit pawimawh tak a nei leh a ni.

The Indian Wildlife (Protection) Act, 1972 (Amendment 1993) Chapter IV, Section 18(1) – state sawrkârin humhalh tlâka a ngaih chu sanctuary atân a puang thei ang. Section 19 – sanctuary-a puan a nih dâwnin collector (Chief Officer in charge of the revenue administration of a district)-in a hmun a enfiah hmasa ang a, a huam china mihring chêngte hnênah a sawifiah anga an remtihna a la hmasa ang. Section 21(a) – sanctuary-a puan a nih tûr chhan leh sanctuary huam chin chumi hnaivaia mite hnênah a hriattîr ang; (b) – sanctuary-a puan (proclamation) a nih tûr thu hriattîrna tihchhuah atanga thla hnih chhûngin a huam china chêngten collector hnênah an ram chin dik tak leh compensation chungchang te kimchang takin an thehlût ang. Section 26(a) – compensation leh thil tûl hrang hrang tihfel hun tiam chhûng a tâwp a, harsatna a awm loh chuan state sawrkarin sanctuary atân a puang thei ang. (The Indian Wildlife (Protection) Act, 1972 hi Mizoramah 1st October, 1974 atanga hman tan a ni).

The Indian Forest Act, 1927 Chapter IV, Section 33 – sanctuary leh reserved forest chhûnga phalna loa thing leh mau la chu thla ruk chhûng tân emaw Rs. 5000 chawi emaw a pahniha hrem theih an ni. Chapter VII, Section 41 – protected area chhûnga thing leh mau lâk leh phurh chungchangah state sawrkarin dan leh hrai a duang ang. Chapter VII, Section 41(3) – state sawrkar dân siam hian protected area pâwn lam a huam lo.

India sawrkar mai ni lovin khawvêl pumpui hian thing leh mau leh nungcha humhalh beihpui a thlâk tak meuh a. A humhalhna dân pawh tam tak an zam a, dân bawhchhetute pawh dîm hauh lovin an hrem thin. Sawrkarin tuikhuah (dam) leh industry hmun atân tiin ramngaw thiah an tum thin a. Mipuiten phal lovin an dang tâng tâng a, kan sawi tâk ang khân nunna hial hloh te pawh an awm nual rêng a ni. Thing leh mau hlutzia kan hriat a, kan humhalh lehzual a tûl hle. Thing leh mau tel lovin kan awm thei lo tih kan inhre theuh, chumi avanga duh duha lâk tûr tihna erawh a ni lo.

The Indian Wildlife (Protection) Act, 1972 (Amendment 1993) Chapter IV, Section 27 hnuaiah sanctuary huam china chêng mihringte chu zalên taka an vei-vah phalsak an ni a; amaherawhchu, phalna (permit) nei lo chuan engmah an ti thiang lo. Section 28 hnuaiah Chief Wildlife Warden-in phalna a pe thei a, a pêk theih chin chu – zirna, thlalâk, scientific research, tourism leh sanctuary huam china chêngten sawrkar phal sumdâwnna kalkawng atân. Sanctuary chhûnga luh leh chênchilh tûrin phalna lâk hmasak a ngai a, fee te pawh pêk a ngai thin. Chapter 28 hnuaiah sanctuary chhûnga luh phalna leh chên phalna (permit) neih theih a ni a. The Environment Protection Act, 1986 Chapter 10 hnuaiah sanctuary chhûnga luh phalna pêk theih a ni bawk. Amaherawhchu, hêng dân hnuaiah hian sanctuary huam chhûnga thing leh mau lâk phalna erawh a awm lo. A pâwng-a-taka thing leh mau lâk phalna dân hi a awm ka hre lo (a lo awm mial maithei bawk).

Khawvêlah mihring 7 billion chuang kan awm tawh a, 2011 census final result Mizoram pumah mihring 10,97,206 kan awm. Mihring kan pung zêl a, thing leh mau kan mamawhna pawh a sâng chak hle. Khawvel hian kan mamawh tâwk chu min la pe zo khawp mai. Mamawh chuang liam kan lâk vak vak hian kan chhiat phah ta thin a ni. Rua hi kum khatah 1-2 feet vêlin a thang hman a, mautak hi kum khatah 3-5 feet vêlin a thang hman. Tichuan mau hrim hrim hi kum 5-7 chhûngin hman tlâkin an thang lian hman a ni. Thing thang chak lo chi chu kum khatah 12 inch vêl an thang hman a, a laihawl hi 13-24 inch leh a thang chak zual hi kum khatah 25 inch leh a aia tam tein a thang hman. Thingkûng pakhat puitlin nân kum tam a ngaihzia leh thingkûng puitling tangkai sizia chu kan hrethiam theuh âwm e.

Kan ram zim têa thing leh mau, ramhmul leh nungcha tinrêng te hi a theih chen chenah i humhalh tlat ang u. Thing pakhat kan kih hian a dam laia a hlutna zâtve pawhin kan siam chhuak thei tawh lo. Mahni tânghma chauh hai loin kan tu leh fate tân ram nuam siam i tum ang u. Sawrkar kut chauh chu a tawi lua e, a hmuna chêng mipuite hi kan pawimawh ber. Nunna thâp hial khawpa thing leh mau kan ngaihhlut hunah Mizoram hi ram nuam takah kan chan ngei ang.

Read more »

Tawngkam chuangtlai leh kawng bo

Mizo tawng hi a har a ni ang, a ziah pawh kan ziah dik theih loh laiin a sawi pawh kan sawi dik lo fo mai. Thenkhat lahin “Mizo tawng hi a awl a ni ang, hnam dang hian an thiam zung zung zêl mai” an ti ve thung. Mi han biak theihna tâwk leh titipui theihna tâwk hi chu thiam a har lêm lo rêng bawk a. Mahse, thu leh hla lama chîk mi tân chuan ngaimawh tur hi a tam khawp a, ‘rau’ lêm lo tak nih phei chuan tui loh rawkna khawp hian a inngaihthlâk thinrim tûn theih nia! Tûn tumah chuan thusawitu, hruaitu leh thu puangtute’na kan tihsual fo thin ka rawn târlang dâwn a ni.

1. Min hmangaih thintu – Kan tawngtaiin thenkhat chuan “min hmangaih thintu” kan ti fo a. Hei hian Pathian nihna ‘hmangaihna’ hi a tirinhlelhawm zo thin. Pathian hi mihringte anga min hmangaih thintu mai ni lovin min hmangaihtu a ni. ‘Thintu’ kan tih chuan min hmangaih thin a, min hmangaih leh lo a, chuti ang vêl chu a ni. Chuvangin “min hmangaihtu” tih mai hi a tâwk viau.

2. ...Amen rual theih tûra ring deuh hleka... – Mizote chu tawngtai rual nasa hnam kan ni a, mahni kohhran theuhah mathei lovin kâr tin kan tawngtai rual thin. Zing tawngtai kal thin te phei chu ni tin an tawngtai rual ziah a ni. Kan tawngtai rual rêng rêngin a tâwp berna chu inhawn/Amen nân kan hmang thin. Hei hi hmân atanga kan tihdân a ni a, hruaituin “A tâwp berna chu kan Amen rual theih tûra ring deuh hleka tih ni se” kan ti fo mai hi, a nihna takah chuan tawngkam chuangtlai mai a ni. Sawi lo pawh ni ila, kan hre sa vek tawh a, kan Amen sual chuang lovin a rinawm.

3. Nachin – He thu pawh hian sawi a hlawh thin khawp mai. Mizo tawng kalphungah chuan ‘na’ hi hun lo la thleng tur sawi nân hman a ni thin, eg. nakin, naktuk. Hun kal tawh sawi nân chuan ‘ni’ kan hmang thin, eg. nichin, nimin.

4. Hun chan a khât a – Pulpit tlâng atangin thenkhat chuan “Hun chan a khât a, chuti, khati” an ti fo mai. Ni e, kum khat chhûngin vawi 3 emaw âwrh chauh Pulpit tlângah thu sawina hun an nei pawh a ni thei e. Kohhran mipui 90 % vêl lai hi kum tluan leh damchhûng pawha Pulpit tlânga thu sawi lo tûr an nih hmêl. Chutih laia kum khata vawi 3 emaw Pulpit tlâng chang pha tân chuan “Hun chan a khât a,” lo tih ve chhên hi a mawi chiah lo. Lawmthu an sawi duh chuan sawi mai sela, thil dang veh kual dun dun hi thuhma mawihnai tak angin lang mah se, a mawihnai lêm lo fo.

5. Isu, i hming thianghlimin kan dil a che - Mi thenkhat tawngtai chuan he thu hi a tâwp khâr nân an hmang leh zauh thin. A dik lovin tih miah loh tûr ka tihna ni lovin Isuan tawngtai dân min zirtîr ang khân Isua hmingin Pa (Pathian) hnênah kan dîl thin tûr a ni. ‘Isua chauh hi Pathian a ni’ tih rindân neitute kan ni lova Pathiana minung pathum awm ringtu (Trinitarian) kan ni zâwk. Chuvangin kan tawngtai a nih pawhin Pa hnênah Isua hmingin kan dîl thin tûr a ni.

6. Pathian Lehkhabu Thianghlim i lo ngaithla ang u – Lehkhabu kan chhiar a, Pathian thu kan chhiar a, Pathian thu kan ngaithla a, lehkhabu kher kher erawh kan ngaithla ngai lêm lo. Pathian Lehkhabu Thianghlim ngaithla tûra Bible chhiar tûrten min sâwm hian a ngaihna ka hre lo thin khawp mai. ‘I lo chhiar ang u’ ti ta mai ila, a dik êm êm si a.

7. Ka dîl a che – Tawngtai rual emaw, tantuin a tâwp khâr nân “Ka dîl a che” an tih hian mipuite kan lai hû zêl. Mipui aiawha tawngtai kan ni tih inhriat reng tûr a ni. Mahni mimal chauha dîl kha a rem lêm lo, kan zavaia aiawhin “Kan dîl a che” tih tûr ni zâwk âwm tak a ni.

8. Fakna/chawimawina hla – Kristian Hla Buah hian hla chi hrang hrang a awm a, hunbi neia thliar hran thliah thliah a ni hlawm. Hla zawng zawng hi Pathian fakna/chawimawina a ni vek lêm lova (kawng danga sawi chuan a ni vek thei tho ang chu), hla sak dâwn apianga “Pathian fak nân/chawimawi nân” tih vek hi a dik chiah lo deuh awm e. Entirnân, KHB no. 368 ‘Ka awm angin ka lo kal ang,’ tih hlate hi Pathian fakna chu a ni lêm lo a, hla thupui hlâwm hrang hrang zîngah ‘Piantharna leh Simna’ tih huanga mi a ni. He hla hi lo thlang dâwn ta ila “Pathian fak leh chawimawi nân” tih chu a dik hauh lo. “Mahni inhlan thar nân he hla hi i lo sang ang u,” ti ta ila, a dik thlap mai. Chuti ang zêlin hla hian kalphung leh tum a nei a, chumi hre reng chung chuan hla thlangtuin a sawi dân a thiam a ngai.

9. ...Na nei – He thu pawh hi sawi a ni fo a, kan paih bo hleithei lo chu a nih hi. Thenkhat chuan a dik lo hulhual an tih laiin thenkhat chuan an pawm zam thei thung. A pawm zam thinte pawh hian ‘a dik’ chu an ti chuang lo. Chuvangin ‘...na nei’ hi chu tih loh hrâm i tum ang u. “Tawngtaina i nei ang u” ti lovin “I tawngtai ang u” ti mai ila, “Thingpui inna neih tur a ni” ti lovin “Thingpui in tur a ni” ti mai ila, a dikin a awlsam zâwk daih bawk si.

10. A tha lai a awm chuan – Thu hi ka la sawi tam lo va, mi thusawi erawh ka ngaithla nual tawh thung. Thusawitu thenkhat chuan an thu tlângkawm nân “A tha lai a awm chuan Pathianin malsawm rawh se” an ti fo thin. Han ngaihtuah vang vang hian ‘tha lo’ na na na chu Pathianin mal a sâwm dâwn lo tih a chiang sa reng a; tin, tha tâwk lo kan sawi lui tâlh a nih chuan keimahni thiam loh te pawh a ni ang. Thusawitu tûr chuan theih tâwpin Pathian a pâwl ang a, Pathian thu ang takin sawi chhuah a tum tûr a ni. Chuti anga inbuaihsaih reng chung si a, mahni thusawi sit deuh roh, dik tâwk lo nia ngai, a thenlai erawh dik ve tho leh tha ve thawkhat ni âwm ang hrima “A tha lai a awm chuan...” tih fo hian kan thusawi innghahna a sawi nghîng a, kan thuchah (message) a tipâwnlâng thin. A tha leh tha lo chu Pathian thliar hran tûrah dah ila, a tha lo chu sawi i tum lo bawk ang u.

Read more »