‘Hlutna’ hlutna hi eng nge?

“Zodin SBI bula Mahatma Gandhi lim hlutna hi eng nge?” tiin MA kan zir laia kan Professor-in min zâwt a. A hnua ka ngaihtuah leh hian a hlutna chu kan thinlung lamah a lo awm daih a ni tih ka hre chauh a. A lim ngawr ngawr hi a hlu êm êm a ni hran lo, rangkachaka luan pawh ni hlei lo. Pu Gandhi-a thil lo tih tawh leh ram leh hnam tâna a theihna a lo sên zozai te han chhût chuan thinlung lamah a hlu-in, a lim chu thermocol hmang mai mai pawhin siam ta se, a hlu vet vet dâwn mang e.

Mihausa-pa lirthei dah tlar ter tuar, khalh sên loh nei ai chuan thingtlâng-pa tawlailir chu a hmangtu tân a tangkaiin a hlu zâwk ngei ang. Mihausa-pa chuan lirthei hlutna hi a chhût chhuak thiam tak tak lo, a ngah a, a khalh sêng lo va, atân eng nge chuti teh uala a hlut ang ni. Thingtlâng-pa erawh tawlailir chu a neih chhun ngawih ngawih a ni a, a kea vuah tûr bearing pawh harsa taka a zawn hmuh a ni ngei ang a, atân chuan mihausa-pa lirthei panga ai pawhin a hlu zâwk daih ang. Chuti angin sum leh pai pawh hi a ngah chuan chêng 10 hlutna hi an chhût chhuak thiam thin lo, nuai bi-ah an buai avangin. Mi rethei erawh chuan cheng 10 hlutna dik tak a chhût chhuak thiam a, nuai bi hlutna dik tak pawh a chhût chhuak thiam thin.

Miin lehkha thiamin a sâng thei ang ber zir sela, mahni room chhûngah tawm im-in inkhung kerh kerh sela; khawtlâng, kohhran leh a khawsakpui te tâna thahnem a ngaih si loh chuan hlutna eng nge a neih ang? Sum tam tak ziak bo thei tâwka thiamna nei sela, hna sâng thawkin hlawh ringawtah buai sela, a neih rosum te chu midangte tanpuinâ’n ui tlat si sela, ram tân eng nge hlutna a neih ang? Chu ai chuan lehkha pawh zir sâng lêm lo, ram leh hnam tâna mi thahnem ngai te hian mite ngaihsân hlawh lo mah se, an hlutna hi a bûk a rit zâwk ngei ang.

Rangkachak leh lunghlu te hi kan kawt kaiah let rem rum sela eng nge hlutna a neih ang? Chu ai chuan maite pum hnih khat lek pawh khawpuiah chuan a hlu zâwk âwm asin! Chumi avanga thil vâng nazawng hi a hlu e tihna erawh a ni chuang law. Nang leh kei hian eng nge hlutna kan neih ve? Mahni tâna chakai khawrh ngawt hian damchhûng hun tawi te hi kan duhâm hlur mai dâwn êm ni? Ka thiamna sângin, keima ngaihah ka hlutna hi nasa hle mah se, ka ban phâk maia mite ngaihah hlutna ka neih si loh chuan ka hlutna chu a hlu lo tihna a ni ang.

‘Hlutna’ kan teh dân hi kan chhût ngun fo a tha. “Kraws thihna avangin ka hlu-in ka mawi a ni.” Mihring lamah chuan mi rethei leh hnuaihnung ber pawh kan ni maithei, mahse, Pathian ngaihin kan hlu tlat si a ni. Chu chu eng dang vang ni lovin Amah (Pathian) thinlung lamah kan tlâk nat vang a ni. A nih chuan, keini pawh hian hlutna dik leh hlu kan neih theihna’n kan bula mite leh midangte tân kan nung tûr a ni. Khawvêlin a ngaihsân leh a ngaihhlut thil tinrêngte hi han chhût ila, ‘mahni’ sahmim puar nâna beitu an ni ngai hauh lo nia! ‘Hlutna’ hlutna dik tak chu midangte thinlunga hlutna hi a ni. Chumi rahbi hmasa ber chu “Mahni tân ni lova midangte tâna nun” hi a ni.

Read more »

Beiseina nung

Khawvêlah innghahna tùr ka nei lo hi ka lâwmna a ni,

Pathiana innghah nachâng ka hriat phah a.

Sum leh pai ka ngah lo hi ka lâwmna a ni,

Vâna ka ro min hmuh fiahtîr a.

Ka hrisêl lo hi ka lâwmna a ni,

Vân nawm tùrzia min hriattîr a.

Ka hrehawm avangin ka lâwm ang,

Ka nawmna tùr min zirtîr avangin.

Ka lungngaih avangin ka lâwm ang,

Hlimna thurûk min hmuh chhuahtîr avangin.

Beidawnnain min hliamin ka lâwm ang,

Beiseina nung ropuizia min hriattîr avangin.

Read more »

Hmangaihna

Hmangaihna hi hriatthiam phâk rual a ni lo,
‘Hmangaihna’ erawh chuan min hrethiam ṭhin.
Midangte hmangaih dân ka thiam ne-maw,
Min hmangaihtu hmangaihna erawh ka hai si lo.

Hmangaihna hi mit delin hre ṭhin mah ila,
Min hmuh hmaih ngai si lo.
Mihring chuan mitin kan hmu a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan thinlungin.

Mihringte chuan hmangaihna hi mak kan ti a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan min zirtîr ṭhin.
Hmangaihna avangin mittui a luang a,
‘Hmangaina’ erawhin a hru hul ṭhin.

Hmangaihna avangin miin a nunna a chhat a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan nunna a ngaihlu ṭhin.
Hmangaihna avangin kan tuar a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan kan hrehawm a phal si lo.

Hmangaihna avangin kan ṭap a,
Hmangaihna erawh chuan hlimna thlen a tum ṭhin.
Hmangaihna avangin kan nui a,
‘Hmangaihna’ chu a lâm ṭhin.

Hmangaihna hi kan zawng a,
‘Hmangaihna’ erawh chuan min kalsan ngai si lo.

Read more »

Tû tih nge?

Kan unau zînga a upa ber mipa hi ṭawngṭial takin ‘black sheep’ an tih ang hi a ni ve a. Kum tam tak chhûng kan lo buaipui ve tawh a, ṭawngṭaisak mai lo chu tih theih kan nei lo. Nikum khân vanneih thlâk takin Pathian a tawng ve ta a, a nun chu a inbingbilet ti ila a chiang berin ka hria. Ni tin deuh thaw rui reng ṭhin, chhungkuaah leh tuallaiah buaina siam hrât tak kha a lo ‘danglam’ ta a. A nun ni tla tùr ang maia uai thla tawh leh ngui; khawvêlah hlimna zawnga hmu si lo, thinrima tlâk leh si ṭhin kha favang ni chhuak ang maia êng mawi leh thianghlimin a lo chhuak leh ta! Tû tih nge ni ang le? Keini chu kan ni lo.

A nun siam ṭhat nân Home-a dah hial te kan tum a, mihring lam aṭang chuan ‘a tâwp’ chiang hle. Beidawn hnu-ah engkim tithei, thinlung lung anga sak pawh tisa anga tinêm thei leh A ‘Thu’ pawh ruhtuah leh thlîng phel hrang khawp hiala chhun thei chuan ‘danglamna’ a rawn siam ta a ni. Hêng zawng zawng hi tû tih nge?

Mi ṭhenkhatin Pathian awm an ring lo va, mihring leh thilsiam dang rêng rêng hi inthlah chhâwng zêla lo awm (evolution)-ah an ngai fo. Pathian awm ring lo ho hian inanna an nei vek – Pathian hi chhût chhuah an tum ṭhin. Mihring te chu kan inchhui a, kan inchhût a, science thiamna sâng tak avangin khawvêla thil awm zawng zawng deuh thaw te chu kan hmuchhuakin kan finfiah thei alawm. Chuti ang tùrah chuan Pathian hi an chan a, mahse, an chhui chhuak zo si lo. Mihring mitin an hmu lo va, a ṭawngkam takngial pawh an bengin an hre bawk hek lo. Pâwn lama thil awm, lang thei thil rêng rêng hi hmasâng aṭanga lo awm tawh a ni a, chu chu miin a thluak hmanga a chhût chuan ‘khawvêl kalphung pangngai’ (natural law) tiin thutlûkna a siam ngei ang. A dik alawm. Khawvêl kalphung pangngai a ni rêng e. A nih leh he ‘kalphung pangngai’ kan tih awmtîrtu hi tu nge? Hmasâng aṭang tawha chhum lo chat lo leh chhe lova lo kaltîrtu hi tu nge?

Pâwn lam landân chu thuhran ni se, chhûngril lam hi kan chhût fo a ṭha âwm e. Ka u thinlung, lung anga sak tituiraltu kha kan ṭawngkam thiam vang a ni lo a, kan mize entawn tlâk vang pawh a ni bawk hek lo. Pathian awm ring lote pawhin hei hi chiang takin an hria – chhûngril lamah hian eng emaw chuan a thawk ṭhin tih hi. Mahse, an haider ṭhin. Mihring nun thlâk danglam dawrh theitu chu tu nge ni ang? Lehkhabu ṭha tak tak kan chhiar avang te, fuihna thu ṭha tak tak kan dawn avang te hian danglamna eng emaw chen chu kan nei thei. Mahse, nun thlâk thleng a, chhim leh hmâr anga inhlat leh danglama siam theitu chu mihring mai a ni thei lo hrim hrim a, khawvêl kalphung pangngai mai hi a ni thei bawk hek lo. Zu leh ruihtheihthil hrang hrang tia kawhmawh bâwl ṭhin nundân thlâk danglam hlawk theitu chu tu dang nge ni ang? Cigarette zûk leh sahdah hmuam mai mai pawh mi tam takin sim harsa an ti a nia. Nundân thlâk thleng hlawk phei chu mihring taka tih theih rual a ni lo. Lo theih ta pawh ni se, a khingbai tho tho ang. A nih chuan tû tih nge ni ang le?

Kan thinlungah hian ‘thusawitu’ a awm ṭhin – Pathian emaw Setana. I ngaihthlâk a, i chian duh phawt chuan i hre ngei ngei ang. Ngaihtuahna leh suangtuahna mai a ni lo tih pawh i finfiah thei bawk ang. Chu ‘Aw’ chu kan hre ṭhin a, min thunun pawh an tum ṭhin. He ‘Aw’ ngei hi alawm Pathian min rintîrtu leh rin lohtîrtu chu. Thlarau Thianghlim ‘Aw’ chuan Pathian min hnaihtîr a, Setana ‘Aw’ erawh chuan min hlattîr mai ni lovin ring lo tùrin min pui a. Pathian awm lohzia ‘dâwt thu’ min rintîr ṭhin. Miin Pathian awm a rin loh pawhin hei erawh a ring tlat – Setana a awm tih hi.

Kan thinlung hi eng vanga bum hmang chhe lailet dêr nge a lo nih? Kan thinlungina a ngaihtuah ang zêlin kan che chhuakin kan nung ṭhin. Chu ‘thinlung’chu neitu nih inchuhin he ‘Aw’ pahnih te hi an inbei ngar ngar a ni. Duhthlanna erawh a neitu mihringte chungah a innghat thung. Eng vangin nge kan lo pian? Eng vangin nge kan thih leh si? Hêng zawng zawng ruahmantu hi tu nge ni ang? I hre lo a nih pawhin hei erawh i hria – hêng zawng zawng ‘awmtîrtu’ hi chu a awm a ni.

Read more »

Hmeichhe bazar-pui hi chu a...!

Nimin chu nula pakhatin “Min bazar-pui lawk la” a ti teh tlat a. Kei, vâl zawnga luck-na dawidim phul ve loh, ‘Bei nge sei rûn dung’ tia miten hlawhtlinna an hmuh thin laia la tlawngâwl ta fo chuan, ‘a ni tak alawm le’ tiin tha tho zet, mahse inthup tak siin ka bazar-pui ve ngei alawm. A rei deuh deuha a ninawm tulh tulh...!

Hmeichhia leh mipa hi danglamna tam tak kan awm a, mipa ‘ti kher kher’ tawh laklawh lah hi an khirhkhiap êm êm a. A chuti lo lam lah chuti hlauh chu. Hmeichhia hi chu ‘neuh neuh’ an ngah hrim hrim a, an neuh neuh reng mai ni. Tin, ngaihdân han siam fel ve maina âwmah pawh an kawi an kawi a, a tâwpah a tîra an ngaihdân tho kha an thu ruang zalhna a ni leh tho thin.

Lei tum nei sa, a thil lei duhna dâwr hming nên lama hre sa thlapin kan kal a. Dâwr lian takah chuan kan lût ta a, a thil duh chu luh tan tirh veilamah chuan a hmu nghâl a, “Hei hi alâwm” tiin a kâwk va a. A en anga a lei mai dâwn emaw ka tih laiin “En kual lawk ang” a ti teh tlat a, dâwr chhûng zawng zawng chu kan fang kual tan ta a le! A en kual dun dun a, a lei dâwn emaw ka tih tawh hnu-ah a dah a, a dang a en leh a. Chuti ang rêng rêng chuan a hnungah thuawihna fahrin duhawm tak chuan ka zui dat dat reng mai a ni.

Chu dâwrah tho chuan mipa pahnih hian hmeichhia an lo kalpui ve ve a. An pahnih chuan an hmeichhe kalpuite ve ve thil lei tùr – kawr, pheikhawk, T-shirt, adt. – an pawmsak tûn a. An dawhtheihna leh ngilneihna kha fak tlâkin an lantîr a ni. ‘Anni ai zawngin ka chan a tha hret e’ ti rilru chungin lungawi zêl ka chîng ta a. Ka nui ve thei ta!

Chutia kan kual kan kual hnu chuan, kawngka lam hnaihah kan phei leh a, a lei duh tak chu a lâktîr a; rawng chi hrang hrang a tam si, duh thlan tûrah a buai leh tan ta! “Khawi hi nge nalh ang?” tiin min han râwn leh rih thin. Mahse, hemi thu-ah hi chuan ka inzir fing tawh a, nalh ka tih zâwng pawh sawi chuang lovin “A nalh vek mai, i inhmeh vek ang, nangma thutlûkna kha a pawimawh ber” ka’n ti zaih mai a(h)! Hmeichhia-in heti ang huna min râwn rêng rêngin kan duhdân sawi miah loh tùr; a chhan chu, anmahni thil tùrah na nâ nâ chuan kan duhdân aiin an duhdân an dah lal ngei ngei thin. An mita mawi ber kha lei se buaina kan pumpelh a ni mai!

‘Chuan, rei fê a inngaihtuah hnu-ah kan luh tirha a mit la ber chu a lei ta nge nge a. Kan hun khawhral uiawmzia te kha, mahse, sawi lan chi a ni si lo. An duh tak an lei tawh hi chuan an kâ pawh zen ila min seh nachâng rêng an hre lo. “A tha ber, a mawi ber, i inhmeh lutuk tlat” han tihpui luam ila, restaurant changkâng takah eitùr tuihnai tak tak ei tùra kal nghâl a ni mai!

Read more »

Sual fa lu bâwk

Nula mawng khal tha tak mai inthial vêl han hmuh hi chuan mipa fa chu kan meng pâwng hlawt hlawt mai lâwm! “Kei erawh chuan, tupawh ngaih châka hmeichhe melh apiang chu, a thinlungah a uire tawh reng a ni tih ka hrilh a che u” (Mathaia 5:28). Hnial khân lah hi hre tak a ni. Sual fa lu bâwk ka tla nghâl pang mai!

Upa Ngurthantluanga chuan “Nula leh tlangvâl in awm fâlin in kutte kha ninhlei tîr lutuk suh u” a ti. Phuar beh ang maia awmâwl tîr reng zawng mi fel te tih âwm tâwk lek a ni. Kei, sual fa lu bâwk tân zawng a teuh lo mai!

“Sual ngam chein awm suh la, thatnain sual chu ngam zâwk rawh” (Rom12:21). ‘Thatna... thatna...’ tih te chu a, ka tlin lo hrim hrim. “In hmêlmate chu hmangaih ula, a tiduhdahtu che u chu tawngtaisak rawh u” (Mathaia 5:44) tih ai chuan “I vêngte hmangaih la, i hmêlma haw rawh” (Mathaia 5:43) tih te hi zawm nuam hi ka tia.

“Misual dodal suh u; i biang ding lama bengtu hnenah chuan a lehlam pawh dawh rawh” (Mathaia 5:29). Misual te chu do tûr emaw ka ti mai asin! Ka tla nghâl nal nal. Ka biangah te chuan min han bêng na teh se ‘bur’ a ni mai. “Tupawh a unau ‘mi chhawih pa’ ti apiang chu, rorelna sânga a chungthu rêl a ni ang; tin, tupawh ‘mi â pa’ ti apiang chu, hremhmun meia kal tlâk a ni” (Mathaia 5:22). Chu, hremhmunah pawh ka thlâk nawn awn awn hmêl riau!

“I kutin emaw, i kein emaw a tihtlûk che chuan, tan la, paih daih rawh” (Mathaia 18:8), ka huat zâwng tak. Khawi lama kut leh ke bûl nih te chu a! Hei hi ka duh daih zâwk “Mit aiah mit, ha aiah ha” (Mathaia 5:38). Pa taka chêt vêl hi a nuam alawm le, ti r’u? “In Pa vâna mi a tha famkim angin in tha famkim tûr a ni” (Mathaia 5:48). Pastor leh Upa-te chungchâng thu a sawi a ni lo maw? Kei zawng sual tak ka nia.

Suala hrin, suala châwm len, suala thi leh mai tûr tân chuan Isua Krista thu hi a tha famkim deuh mah mah a ni. NIMAHSELA, Krista thisen tlanna a zârah THIAM CHANG kan lo ni leh hlauh si. Chu tlanna chu rinnaah a famkim thin. Paula’n “Ni tin ka thi thin” (1 Kor. 15:31) a tih te kha dâwt pawh va ni suh. Zawm tûr ‘thu’ tam tak min pe a, mihring tân a tina tin chi pawh a ni lo. Chuvangin ‘ni tin’ sual simin kan thi thin tûr a ni. Chu chu tling lo chunga Pathian mithmuha famkimna a ni si. Sual fa lu bâwk, luchhîp atanga ke lêr thlenga pânchhia vei mah ni ila, Krista thisenah chuan silfai kan ni. Eng khaw sawi set set lova ‘Amen’ pêk thuai thuai na tham maw le. Han pe hmasa phawt ula!

Read more »

Si... Si lo...

Heti ang mi hi awm ta se...

1. Zei si, hur si lo.
2. Ril si, mûk si lo.
3. Fel si, chîmlîm si lo.
4. Hausa si, chapo si lo.
5. Hmêl tha si, lerh si lo.
6. Inren si, uikawm si lo.
7. Zau si, zuamawm si lo.
8. Rilru chak si, inla si lo.
9. Duhawm si, hir-ha si lo.
10. Uluk peih si, khirh si lo.
11. Harhvâng si, ninhlei si lo.
12. Chîk peih si, ninawm si lo.
13. Thil hre si, mi rêl ngai si lo.
14. Taima si, midang phût ngai si lo.

Nupui/pasal/fate atân kan duh awm si, phû kan inti âwm bawk si lo!

Read more »