Thil nawi thenkhat

Thuhma

Hmasâwnna leh changkânna a nasat poh leh mi remhre zîngah awm a nuam a, mi hawihhai lo bulah erawh buaina a chhuak nasa thin. Mi fing bulah chuan fing emaw intih ve mai te pawh a awl a, mi â bulah erawh kan hawi hû hû zêl. Ram thang mêk (developing country) kan nih ang ngeiin tûnhmaa kan thil tawn ngai loh, awlsamna siper kan dawng ve tan a, kan awlsam phah em tih erawh mimal ngaihdân ni ta sela. Mite thil tih that entawn te hi a sualna a awm hauh lo; mahse, chu thil entawn tûr chuan kan tlâk (qualify) em tih erawh kan inzawh nawn fo a tûl hle ang. Kan rama thil thleng mêk, tam takin kan ngaihtuah ngai lem loh, thenkhatin an vei êm êm si ka rawn thailang ve duh a. Mi thenkhat mit tihvâra a awm hlauh chuan he thil nawi hi a kila lung pawimawh tak a la ni ngei ang tih ka ring tlat a ni.

Biak in sak dân

Kan ram ropuina leh mawina ber chu kan biak in hi a ni. Mipuite tanrualna leh inpêknain kan sa a, a chhûnga luh inthlahrunawm rum rum khawpin kan chei vul thin. A chhûnga inkhawm thin chu kohhran mipui – a pui a pang, a lian a te, dam lo leh khawphal, zeng, hritlang khawsik ser ser atanga cancer natna vei leh HIV+ve vei te kan ni. Amaherawhchu, dam lo leh zakdawh hman ngai, wheel chair-a nawr ngai te tân erawh pan buai loh mai a châkawm châng a tam awm e. Heti ang mite tâna sak a nih ve tho si chuan awlsam taka an kal ve theihna tûr ‘kawng’ kan siamsak a ngai ngei ang. Kan biak in te hi kan tithianghlimin kan serh viaua dam lote tân inkhawm kan phal ve lo a nih erawh chuan thuhran ni se. Pang damte tân kea kalna chauh kan ngaihtuah chhûng chuan dam loten eng tin nge biak inah Pathian chibai an bûk ve theih ang? Awlsam taka an kal ve theihna tûr kawng kan sialsak lo a nih chuan kan biak Pathian hi a lungawi ka ring hauh lo.

TV programme leh inkhâwm

Kristian ram kan inti a; nimahsela, Kristian inti te zîngah inkhâwm ngaihsak miah lo leh a tuma tum chhin eih lo pawh kan awm fur ta! TV channel neitute hi Kristianna leh sakhuana lamah chuan mi tha tak vek an ni. Amaherawhchu, inkhâwm awm hun laia TV programme hmuhnawm tak tak leh reality show neih kan la chîng fo hi chu a fuh ber lo maithei. Inkhâwm boruak tichhe thei leh thenkhat rinna kawnga chak vak lote inkhâwm kan thulhtîr fo mai hi thil pawi tak a ni. Kristian ram a nih ang ngeiin inkhâwm hun lai chuan TV programme pawimawh zual bîk te chu reh thuap sela, a inhmeh viauin ka ring.

Hnatlâng leh chhungkua

Khawtlâng a awm dâwn chuan chhungkaw tin thawhhona tha a awm a ngai. Vêng tin thâwm thangva ngaihthlâk hian a bîk takin inrinni phei chuan hnatlâng hriattirna au thawm hi a ri chuah chuah thin. Hnatlâng hi a pawina leh a sualna a awm hauh lo, kan tihmâkmawh a ni zâwk. Chhungkaw tin kan ngaih pawimawha kan zah thiam erawh a tûl hle. Kâr tluanin rim takin hna kan thawk a, zan lamah kohhran inkhawm leh thil tûlah nu leh pa te kan chhuak a, chhungkaw inkawm khâwmna leh intihhlimna hun tha awm chhun chu inrinni hi a ni. Tûn dinhmunah erawh inrinni hi YMA, VC/LC, leh pâwl hrang hrang hnatlân ni a ni a, chhûngkaw tam tak tân phurrit a tling tan ta! Hnatlâng ve lo inphat kan tih te pawh hi ngaihtuah that a hun tawh hle. Hnatlâng hi tlâwmngaihnaa thawh a ni a, tihluihna a ni ngai lo. Miin a phat duh chuan a pha ang a, a phat duh loh chuan rûn kher hi a tûlin ka hre lo.

Tûnhma kan pi leh pute kha lal hnuaia awm an ni a, lalin tihtûr a tih chu an ti ngei ngei tûr a ni. Khawi sawrkar atang maha khawtlâng enkawlna sum a awm loh avangin hnatlângin an thawk thin. Chu kalphung chu kan kal pêl tawh. Tûnah chuan khawtlâng enkawlna tûr sawrkar atangin sum leh pai kan dawng a, mi thahnemngai ten an thawh khâwm bawk thin. Hnatlâng hi ka sawisêl a ni lo, kum khat chhûngin a tam lamah vawi nga te chu awm ve ang hmiang. Khawtlâng nuam leh thianghlim neih kan duh chuan chhungkua kan dah pawimawh hmasak a tûl hle. Chhungkaw inenkawlna tha atanga rawn zi chhuak chuan khawtlâng thatna tûra thawh chu a peih hle si a.

Information mike

Aizawl leh District khawpui vêng tinin ‘information mike’ hi kan nei theuhin a rinawm. Khawtlâng tâna hriat tùr pawimawh (thihna, gas, ration, khawtlâng hnatlâng, adt.) puan a ni thinin hmanraw tangkai tak pawh a ni ngei e. Amaherawhchu, tùnlai hian kohhran hnatlâng, inkhêl en tùra sawmna leh thil tùl lêm lo vêng thenkhatin puan an chîng ta riau mai. Thenkhat phei chuan thu ngai hi vawi thum te zuk puang thin a. Inrinni phei chuan Aizawl leh khawpui dang hi a ri chuah chuah thin. Tùna Aizawl SP ni lai mêk sawi dân chuan USA-a training an neih laiin khawtlâng hriattùr pawimawh hi mike-ah an puang ve ngai lo. A mawhphurtuten telephone-in an hrilh darh mai a, mipuiin an tihtùr dik tak an hriaa an ti chat chat thin a ti. Mizoramah ve thung chuan a mawhphurtu (VC, LC, YMA, kohhran)-ten kan au ûl ûl a, kan au tam ang hu-in a zâwmtu erawh kan tam lêm si lo. Bengchheng tia sawi tham a tling ta hial mai!

Environment humhalh

Environment venhim leh humhalh kawngah Mizote kan thangharh mêk zêl a. Zirna sikulah pawh kalpui a ni. Ecological balance pawimawhna te pawh a thu mai chuan kan hre bel hlei hlui, a tak ramah erawh nunpui harsa kan ti tlat. A chhan chu, kan thil hriat a taka hmuh leh tawnna remchâng kan neih loh vang a ni. Zirlai naupang ten lui sa chi tinreng pawimawhna, thing leh mau pawimawhna, ramsa leh thilnung chi hrang hrang pawimawhna te an zir a; nimahsela, an hmu ngai lo. School, college leh University-ah te chuan an zirlai tanpuitu atân study tour te an nei thin. Environment & Forest Department emaw state sawrkar atang emaw hian zirlai naupang, NGO leh kohhran thalai tân Environment tour/hiking/tracking emaw te hi awm thei sela, a tangkai ngawtin ka ring. A titheitu department lam te hian nasa zâwkin tan han la sela, sâwt zâwk leh hlawk zâwka awareness campaign neih dân hi awmin ka ring.

OPD vs. Private Clinic

Hmân deuh khân Aizawl Civil Hospital skin OPD-ah ka inentîr a, doctor bulah ka thu fel chiah tih chuan doctor chuan “Khawi lai nge?” a ti a, ka inkeu sawt sawt a. Uluk takin a en ang a, enlenna te kha a bulah a chhawp ve a, a hmang ve îk dâwn emaw ka tih laiin ding lamah a thle bak a, ka OPD card-ah eng emaw a ziak neuh neuh a, a zo chu a ni dêr! Kei lah thil chîk mi leh duh uluk ve tak ka nih avangin ka lungawi zân lo va “A tha ang maw?” ka ti a, doctor chuan “Tha ang” a ti a. Ka la duh tâwk ta lo cheu, “A dam ang maw?” ka la ti tâlh a, ani chuan “Dam ang” a ti awlsam leh mai a. A course min pêk ka la zo vek tawh a; hei, thla khat chu a liam leh mai dâwn, tûn thlengin ka la dam lo chu a nih hi!

Doctor te hian natna zawng zawng an enkawl dam vek lo tih te chu kan hre theuh ang, enkawl dam vek se, tu nge thi duh ang? Nimahsela, thiamna nei, kan natna pawh hria leh a enkawl dân tûr pawh thiam an ni. Kan pan a, dam kan inbeisei thin. Civil Hospital doctor thenkhat hi chuan an dam lote hi an ngai pawimawh tâwk lo hle. OPD card man Rs. 5 a nih lai khân doctor pakhat chuan “Rs. 5 man leh Rs. 200 man te chu a endân a inang thei hleinêm,” a ti e an tih chu! Heti ang hi kan doctor-te rilru put dân a nih tak tak chuan a pawi hle ang. OPD-a an dam lo enkawl dân leh private clinic-a an dam lo enkawl dân hian danglamna a neih chhûng chuan kan ram hi eng tikah mah a hrisel ngai lo ang. Mi rethei leh harsa zâwk te chuan private clinic kan pan ngam lo a, civil hospital kan pan hrâm hrâm thin. Chutih laia pawlawh taka doctor-ten min lo en a, min lo sâwngbâwl hian kan rilru min hliam a, beidawngin kan hawng fo. Kan beiseina doctor-te hian tan han la lehzual sauh sauh teh se. Sum leh pai ringawt hi kan damchhan a ni si lo a.

Posted in: Ram leh Hnam