I ngaihtuah ngai em?

• I lo pian theihna tùra i nu tuarna i ngaihtuah ngai em?
• I sên lai zawng zawnga i nu leh pa hahzia i ngaihtuah ngai em?
• I dam loha hmangaihtu i neih hi i ngaihtuah ngai em?
• I hlimna tùra tuartute hi i ngaihtuah ngai em?
• Man lova ni êng i dawn hi i ngaihtuah ngai em?
• Man lova ruahtui i dawn hi i ngaihtuah ngai em?
• Man lova boruak ṭha i dawn hi i ngaihtuah ngai em?
• A man tu nge pe zo i ngaihtuah ngai em?
• Hrisêlna i neih hi i lei a ni lo tih i ngaihtuah ngai em?
• I chunga mite ṭhatna hi i ngaihtuah ngai em?
• I hlim viau lai khân ṭhenkhat an ṭap tih i ngaihtuah ngai em?
• Chaw tui tak i bâr rual khân ei tùr nei lova rilṭâm an awm tih i ngaihtuah ngai em?
• Khum nuam taka i mut lai khân tualchâra mu an awm tih i ngaihtuah ngai em?
• Thawmhnaw ṭha tak i hâk lai khân hâk tùr nei lo an awm tih i ngaihtuah ngai em?
• Dam taka zîng i thawh rual khân thihna tâwk an awm tih i ngaihtuah ngai em?
• Thi thei i ni tih i ngaihtuah ngai em?
• I thih hnu-ah khaw nge i kal dâwn tih i ngaihtuah ngai em?
• I thih hnu-ah i sum leh pai khân i tân hlutna an nei tawh lo tih i ngaihtuah ngai em?
• Ropui takah inngai mah la, chak lohna i nei tih i ngaihtuah ngai em?
• Rethei takah inngai mah la, mite tih theih loh i tithei tih i ngaihtuah ngai em?
• Nun hohzia hi i ngaihtuah ngai em?
• Nun ropui sizia hi i ngaihtuah ngai em?
• I ṭanpuina mamawh ngawih ngawih an awm tih i ngaihtuah ngai em?
• I thlamuanna leh duhsakna ngai ngawih ngawih an awm tih i ngaihtuah ngai em?
• I ngaihsak loh avangin ṭhenkhat chuan nunna hlu tak an hloh tih i ngaihtuah ngai em?
• I hmangaihna mamawh ngawih ngawih an awm tih i ngaihtuah ngai em?
• I kuta i kuangkuah thlahleltu an awm tih i ngaihtuah ngai em?
• Khawvêla hlu ber ‘nunna’ pawtsei theitu i ni tih i ngaihtuah ngai em?
• Midangte tân malsawmna i ni thei tih i ngaihtuah ngai em?

I ngaihtuah loh avangin thil tam tak i hre lo a, thil tam tak i chân a, thil tam tak i tisual ṭhin. I ngaihsak loh avangin rilṭâm tuihâlin an awm a, lei chârah an mu a, khaw vâwt hnuaiah an khùr asin. I ngaihsak loh avangin an nunna hial an chân si. Ngaihtuahna nên theih tâwpin i ngaihsak ang u.

Read more »

Ngaihtuahna ṭawng (Mind language)

Pianpui ṭawng (Mother tongue) hi kan hre vekin a rinawm a, kan pian aṭanga kan ṭawng theih tirha kan ṭawng hman kha kan pianpui ṭawng chu a ni mai a. Nimahsela, naupang te reuh te an nih laia hnam dangin an enkawl seilen chuan an pianpui ṭawng dik tak kha theihnghilhin ‘Ngaihtuahna ṭawng’ hi an lo nei ta ṭhin. Ngaihtuahna ṭawng kan tih awmzia tak chu, kan ṭawng hman thiam ber leh hman nasat ber tih mai pawhin a la fiah zo lo; thil kan ngaihtuah chhunzawmna ṭawng hi ti ila a fiah zo deuh ang em le. English, Hindi, French, Spanish, etc. ṭawng hrang hrang thiam pawh ni ila, chûng ṭawnga thil kan sawi emaw, miin an sawi emaw kan ngaihtuah chhunzawmna ṭawng kha ‘Ngaihtuahna ṭawng’ (Mind language) chu a ni.

Chu chu eng nge a pawimawhna? Jonathan’s Training-a an hotupa thusawi ka rilrua châm reng chu “Mi thu kan hrilhin emaw, kan titipuiin emaw, ṭhiana kan siam dâwn emawin anmahni ngaihtuahna ṭawng ngei hman tûr. Chu chuan anmahni lamah rinngamna leh inpawhna a thlen a, hneh a awl bîk” a ti. English kan thiam viau pawh a ni thei “What is your name?” emaw “Âapka naam kya hain?” tia min zawhin Mizo dik tak chuan “Tu nge i hming?” tiin ngaihtuahna ṭawngin kan lo let lehchhawng a. Tin, “Tell me the voting behaviour of the President of America” ti ta se, ngaihtuahna ṭawng chuan “America president an thlan dâwn chuan... chuti... kha ti...” tiin Mizo ṭawngin kan ngaihtuah neuh neuh ngei ang.

Rawngbawlna, ṭhian kawmna, sumdâwnna, midang nêna hna thawhhona leh lehkha zirna thlengin ngaihtuahna ṭawng hi kan dah pawimawh ber tûr a ni. Kan thawhpuite/biak te ngaihtuahna ṭawng thiam ve hram tum tûr. Chu ṭawng chuan han bia ila, a dang zaih mai ni. Ka ngaihtuahna ṭawng chu Mizo ṭawng a ni a, ka ṭhenawm vaipa chu kei tluk zetin Mizo ṭawng thiam ve mah se, a ngaihtuahna ṭawng chu Hindi a ni thung. Hindi-a ka biak chuan amahah awlsam takin ka tla tlum nghâl thei. Ngaihtuahna ṭawng ropuizia leh thiltihtheihzia hi chhût chhuak thiam kilh kelh lo mah ila, ti kha chuan tlêm tal chu kan hriat belh ngeiin ka ring.

A pawimawh ber chu kan mi biak, kawm, hna thawhpui, rawngbawlpui leh zirpuite hi an ngaihtuahna ṭawng zir thiam ve ila, a theih hrâm chuan chumi hmang ngei chuan bia ila, rin phâk bâkin hmasâwnna kan hmu ngei ang.

Read more »

Thianghlimna

Mi bawlhhlawh chuan thinlung thianghlim a nei thei lo va, pâwnlam tenawmna chuan chhûngril lam bawlhhlawhna a tilang thin. Thianghlimna hlutzia hi tam takin kan hrefiah zo lo fo. A ropuina leh mawina hi hmu-in hrethiam ni ila, a pâr mawina hi thliah kan tum lo tûr.

A nih leh, chu thianghlimna chu tû tâna vawnhim tûr nge? Tam tak chuan kan kawppui te tâna invawng thianghlim chauh ni maiin kan inngai fo. A dik lo ka ti hauh lo, mahse chu aia hlu chu a awm asin.

Thianghlimna hlutna leh ropuina pâr tlântu dik tak chu a invawng thianghlima te an ni a. A pâr mawina chhuah a, a rimtuina dawng pha-tu pawh amah bawk chu a ni. Chumi awmzia chu, ‘thianghlimna’ hlutna tak tak chu midangte tân ni ngawt lovin ‘keimahni,’ a invawng thianghlima te tân ngei hian a lo ni.

Thianghlim tawh loh avanga mahni inthiam lohna lian tak kan neih chuan kan nun kal zêlah hrehawmna leh ngaih ngam lohna kan nei thin. Chumi ep chiahah chuan, thianghlimna nun neitu chuan chhûngrilah hlimna leh lâwmna thûk tak a nei thin. Thianghlimna hi ‘tu’ emaw tân mai ni lovin ‘keimahni’ tân ngei a lo ni. Kan invawn thianghlimna hi kan kawppui te tân ai mahin keimahni tân hian a lêt tam takin a hlu zâwk si a. Chuvangin thianghlim takin i nung zêl ang u, mahni tâna chakai khawrhna tha tak a ni si a.

Read more »

Hmêlthatna Thurûk

“Ngai teh, i mawi e, ka hmangaih, ngai teh i mawi e;
Thuro an iang e, i mitten, i hmai khuhna phênah chuan.
I sam chu kêl rual, Gilead tlâng panga bawk ang a ni.
I hate chu berampui rual hmul meh hlim,
Bual zawh hlim ang chu a ni.
I hmuiten an iang e, Sâpsen zai,
I biangten pawmgranet phel an iang e.
I nghâwngin a iang e, Davida kulh bîng sâng.
I hnute pahnih hian a ang, no pahnih,
Sazain phîr a neih, lilî par zînga tlâte chu.
Ni nêma, hlim a her bo hma loh chuan
Ka kal nang e, murra tlâng leh
Beraw mual lamah chuanin.
I mawi zo ngei e, ka hmangaih chu,
Nangmahah demawm a awm lo ve.”
-Bible

Ni e, a mawi a ni, a nalh a ni, a hmeltha a ni, a duhawm êm êm a, sawiselbo a ni ngawt mai. Tu chu maw? A chunga kan chhiar tâk khi mawle. Eng vang ngawt chuan? A hmangaih miau avangin.

Shakespear chuan hmêlthatna chu a thlîrtu mitah a awm a lo ti daih tawh a, a dik viau mai e. Chu bâk pawh chu a la awm a, a ril ber leh a bulpui ber chu hei hi a ni. Hmêltha tam tak an awm, hmai tlâng that vângte, ngo vângte pawh hian eng emaw chen chu a that ve theih viau mai. Mahse hmêlthatna thurûk, ril ber chu thinlung, nungchang leh mizia-ah hian a awm daih!

Hmai tlâng tha fel vîng vêng, a hmui pawh zohniar kaihluih ang hiam, hmuhnawm thama Siamtu kutchhuak, thianpa Siama’n Pâri a sepui thlîr vawng vawng tluk hiala hmêl duhawm pawh a awm theih e. Mahse a hmêl tak lanna chu a Nungchang a ni a, a nungchang a mawi loh chuan hmaifang tha viau mah se a hmêltha tluantling tlat lo. VDP Khuang nih leh darfêng mit fûkna ni chung chuan hmêlthat a har fu ang. Hnung lam atanga mite sawi sep nih leh aw thâm nalh apiang leh thu thlum nazawng ‘Amen’ thei zêl tân chuan hmêlthatna hi lei mai tûr avâng viau ang e. Tha emaw an intih lai khân an confi. sual dêr thei nia.

Saw chu a va hmêltha teh reng êm! MAHSE... ‘Mahse’ tih a tel tawh rêng rêng hi chuan khawvêl hi a buai zo vek thin. A hmêlthatna kha a nunin a thaichhia a, a ngona leh a fai serna kha a nun thimin a pawlh bâl thin. I hmêl leh i pian nalhna chauh i chhuang a nih chuan midang paw’n i hmêl leh i nalhna chauh kha an duh a, i nun tak tak kha an duh lo tih hria ang che. Nangmah pawh i inten chuan midang bum thlûk chu tum duh ting suh, i nun rimchhia an hnim hnaih hunah an tlân bosan leh tho tho ang che.

Nun chhûngril thatna nei si lo, pâwnlam landâna ‘puak’ ti ve si, lo buaipui viautu chu a buaipuia nên khân an danglam tak tak chuang lo. Natna thuhmun vei leh nihna thuhmun chelhtute an ni. Kawng lehlamah chuan chutiang mi chu an inkawp rem duh phian, an hmêlchhiat ve ve avangin! Hmêlthain an duh lova hmêlchhia bawk an thlan mai loh nâkah. Nuam ti takin lêng vêl thin mah se, an Nu leh Pa erawh chu lungngai chal dawmin an kun ngawih ngawih si a ni. Chutiang khawpa nu leh pa rilru tihahtu, hmêlchhe bawk si han nih chu khawvêl vawi khat lo pian ve manah a vanduai thlâk teh e.

Dârthlalangah uluk zetin inen la, lungawi loh avanga kal tau nghawng nghawng pawh ni la, kîr leh teh. Va inen chiang leh la, i hmai leh i pian ringawt ni lovin i nun kha uluk takin han thlîr vang vang zâwk teh. I nundân kha a that a, nungchang mawi i neih phawt chuan hlim rawh, nasa takin lâwm rawh, nang bâka hmêltha an awm chuang lo. Mi tam takin tha ti lo che mah sela, i nun thlîr chunga tha titu che kha midang zawng aia hmêltha a ni ve tho asin. I hmêl kha a zavai a ni lova i nun kha a pawimawh dân a lian zawk daih.

A pahnihnaah chuan hmangaihna avangin mi hi an lo hmêltha thin. Misual leh mi tlâktlai lo ber pawh ni se, mi’n a hmangaih miau chuan ama tân chuan ani tluka hmêltha he khawvêlah hian an awm thei chuang lo. Hei erawh kan sawifiah thiam phâk bâk a ni, miril, mifing, mithiamte hrilhfiah atâna dah mai chi pawh a ni lo. A thûk êm a, pâwnlâng deuha lang siin a ril ngun a ni. Chuvangin he hmêlthatna hi chuan mi eng ang nge tih a thlir lova tha a ti tawp mai a ni.

He khawvêl zaupui maiah hian hmêl ringawt pawh a sang a sang, a sing a sing, a nuai... a, a tam lutuk tlat. Hmêltha pawh an tam, chhe fe fe phei chu an tam zâwk daih ang. Mahse kan thlîrna tarmit i thlâk ang u. Hmêl atang ringawt chuan tehfuh a har tihte chu kan hriat theuh kha! Mi nungchang atangin thlîr ila hmêltha dik tak leh hmêlchhe dik tak kan hmufiah thei ang. He hmêlthatna thurûk, ril leh ualau tak si hi mi tam takin kan thlîr khûm fo thin. Enga pawh chu lo ni se, mi zawng zawng hian hmêlthat kan duh vek. Hmêlthat i duh tak tak a nih chuan i Nun kha fimkhur phawt mai teh.

Read more »

Zawhna ?

John Simone chuan “The key to wisdom is knowing all the right questions” a ti. Finna bul chu zawhna dik tak hriat fiah hi a ni ti ila a dik ber awm e. Zawhna hriat fiah loh avangin zirlai naupang leh competitive exam ṭhin mi tam takin chhânna an pe sual fo rêng a ni. Chu chuan an nun kal zêl tùrah hlet a chhuah ve châwk ṭhin.

Zawhna nangmah i inzawh ang zêl kha i nun kal chho dân tùr chu a ni. Nangmah kha zawhna i inzawh tlêm chuan chhânna pawh i hmu tlêm ngei ang. Zawhna ṭha leh tam zâwk i inzawh chuan chhânna ṭha leh ṭangkai i hmuh belh zêl ang.

Mi ṭhenkhat chuan anmahni chungchangah ‘tiang hian zawhna an siam ṭhin “Eng vangin nge ka vanduai bîk êm êm?” “Enga ti nge hetiang dinhmunah hian ka din bîk?” Heti ang zawhna ṭha lo, mahni leh mahni kan inzawh rêng rêngin chhânna pawh a lungchhiat thlâk lam kan hmu a; mahni inkhawngaihna leh indahhniamna kan neih phah a, kan nun a chawhnuin nguina leh hnualna thlarauin min buan hneh fo ṭhin. Zawhna ṭha zâwk “He thil aṭang hian eng nge ka zir chhuah theih ang?” “Heta ṭang hian hmasâwnna tùr eng thil nge awm?” “He harsatna leh buaina hi hnehin eng tin nge ka tâl chhuah theih ang?” tihte hi kan inzâwt fo tùr a ni. A chhan chu hmasâwnna leh hmalam pan zêlna tùr atâna rahbi pawimawh tak a ni si a.

Zawhna ‘ṭha lo’ ni lovin zawhna ‘ṭha’ chauh inzawh nachang hria ang che. Ka lâwm e.

Read more »

Thinlung nuihza

Piang lo tùra mawi, Chûnnu-in min chawi;
Ram nuam ka fang lo, Chhîngmittui a ko.
Khawiah mawina chu? Khawiah hlimna chu?

Sakruang a mawi e, Ka dem hauh lo che;
Seih zùnah uaiin, Finna kalsanin,
Tlân bosan mah la, I thinlung mawina.

Mahse e, ka thian, Rilruah a lian;
Pâwn lam hlim siin, I seih mawi viauin,
Thinlung ngui si se, Dam i ni em le?

Nuih a zawngah chuan, Pâwn lam seih ai chuan;
Thinlung nuihza hi, Seih mawi ber a ni.
Pâwn lam tap mah se, Thinlung nui rawh se.

Read more »

Chhiartu duh tak

Chhiartu duh tak, nang nên a thlum a al kan eiza lêm lo maithei. Ama’rawhchu, hei erawh ka hria, ka ‘ṭhian’ i ni. Khawvêl hi ‘tu emaw’ tà bîk a ni lo va, ropuina pawh hi ‘tu emaw’ khum tùr bîk a ni hek lo. Thu leh hla te pawh hi tute emaw ziaha phuah tùr bîk emaw te kha ilo ti ngawt ang e. Duhsak takin ‘a ni lo’ tih ka hrilh duh che a ni.

Chhiartu duh tak, nang leh kei hian inzawmna ril tak kan nei. Sakhmêl intawng lovin ànka nêm inhlàn lo mah ila, changkânna hrui duhawm tak hmangin kan inthlun zawm tlat si a.

Chhiartu duh tak, tute nge thu ziak ṭhin a, tute nge hla phuah ṭhin? Keimahni anga tung chhoa kal ve tho an ni asin. An theih bîk vang leh an thiam bîk vang em ni? Ni lo. An tum a, an bei a, an pâr chhuak a, rah duhawm an chhuah mai ṭhin.

Chhiartu duh tak, Pu Kaphleia ‘Thlîrtu’ te kha ilo bih ve tawh ngei ang a. Thil ṭha tih tùr tam tak a hmu a, a hria a, nimahsela, tih tum lovin a thlîr liam mai mai a nih kha. Chuti chung pawhin thu leh hla lama kan mi ngaihsàn nih a ṭhulh chuang lo va, a thu leh hlate chuan Zoram pum a dêng nghîng lawih lawih tho mai. A tih tùr hmuh leh hriat te kha tiin, theih tâwpin han thawk teh sela aw! A aiin a va ropui nasa dâwn êm! Chuti ang chuan, nang leh kei hian tih tùr leh ziah tùr hi kan hre ṭhin ngei ang. Nimahsela, ti lova kan pàmṭùl leh ṭhin hian dinhmun ṭha zâwka kan dinna tùr kan hmaih leh si ṭhin.

Chhiartu duh tak, sum leh pai hi hman sên loh kan nei bîk lo asin. Mi thu leh hla kawmen pêk te hi hekna a nih ngai chuan kei hi rethei ber ka chang tawh ang. Ngai teh, kei aia rethei tùr fê fê hi an la tam mai zuk nia! Mahse maw chhiartu duh tak, kawmen i pêk hian eng nge hekna riau i neih le?

Chhiartu duh tak, midangte hlimna siamsak hi mihring ten kan tih theih ropui tak a ni. Mi thu leh hlaa kawmen i pêk hian a ziak/phuahtute thinlungah lâwmna mak tak i thlen tih nangmah pawh i inhre reng tih ka hria. Chu chuan anmahniah phûrna a siamsak a, chona thar a pe a, mi ropui takah i chhuah dêr thei.

Chhiartu duh tak, i thatchhe lo tih chu in ṭhenawmte pawhin an hriat reng kha. Mi thu leh hlate pawh hi i chhiar chhuak ziah ṭhin ti raw? Chhiar mang lova kawmen pêk ngawt te hi thil zahthlâk a nihzia hrilh hriat kher ngai lovin i hria tih ka chiang alawm.

Chhiartu duh tak, sawi tùr a tam, ziah tùr lah a in pâng-aw-zial tup tup mai si a. Mizo hla phuah thiam Pi Hmuaki lah ‘thangtharte hla phuah tùr a phuah zo dâwn’ tiin a nung chungin an phum daih si a. Kan thu leh hla te hian tuipui râl kai lo mah se, a tlatna mualah chuan a hlim ve phian asin. Ṭhang leh tharte la rawn ziah tùr zawng zawng kan ziak zo vek palh ang tih pawh kan hlau hlel chuang hlei law. Thu beng lût tak tak ziak lo mah ila, kan thu leh hla te hi a nung chunga phùm duh tùr khawpa i rilru a chhiat kan ring phal lo. Uluk takin chhiar ṭhin la, ṭha i ti emaw, ti lo emaw, i ngaihdân tal chu sawi chhuak ve ṭhin ta che aw. Ngaihdân sawi thiam lo tùr khawpa râwn tlâk loh chu i nih hauh loh kha. Eng vangin nge midangte hian i bula awm nuam an tih êm êm? I â lo alawm.

Chhiartu duh tak, i theihna leh thiamna i rawn pho chhuah ve hun hi kan nghâkhlel teh asin. ‘Chhiartu’ mai ni tawh lova ‘Ziaktu’ emaw ‘Phuahtu’ emaw i rawn nih ve hunah chuan pialral kalkawngah Pawla’n a sai hauh lo vang che. Chutichuan, fai sa ringin pialralah kan inṭhenawm dâwn nia.

Read more »

Nunkhaw Sana

Hringnun hohzia zirtîr kher i ngai lo,

Nunna derthâwnzia hrilh kher i ngai hek lo;

Vawiinah rim takin thawk la,

Naktûkah a rah seng lo pawh ni la;

‘Beidawnna’ hi hmun ken kher a ngai lo,

‘Beiseina’ hian i thian nih a châk reng fo.

Tûn hun hi i ta liau liau a ni a,

Hlim tak leh duhawm takin nung la;

Tumruhna nên thawkrim ang che.

Naktûk atân engmah khêk suh –

Chutih hunah chuan Nunkhaw Sana hi

A lo tâwp dêr tawh maithei asin!

Read more »

Bûklung ka khai thin

‘Vâl to lo’ ni tûra ka nu chhûl a​tanga ka lo piang chhuak ve ngawt hi tihpalh chu ni lo mah se, tihfuh tak zawng a ni kher lo maithei. Chutih nâk alaiin thil hrang hrangah ka inham buai a, ‘Vâlbuaia’ ka han ni lehzêl phei hi chu nula tân chuan lukhamtê hman hnu ang maiin thlâkhlelh tûr ka awm lo ve ngawt ang! Hmêlin ‘puak’ ti suhin pianin ‘thûr’ ti hek lo mah se, tlangvâla pumpa ve lêm hmêl duhzâwng te chu hai bîk hek suh. Hmêl mai pawh a ni lo, nungchang tha leh fel, fate nu atâna iaiawm loh tak te phei chu ka hmu thei phian lehnghâl! A mawh lo ve, mipa ka ni miau a. Chuti ni lovin ka mit duhzâwng hi hmeichhe hmuhnawm tih chi hlîr niin, ka ngaihtuahna hi nula ngaihtuahna ang mai lo ni ta se; thla 9 lai ka lo chên tawhna leh ka lo pian chhuahna ka nu chhûl pawh a zahawm lutuk ang asin.

A vau tumbu ka khawrh rei leh ta mah mah, birh nghâl mai dâwn. Tlangvâl nih a, hmalam hun ngaihtuah châng chuan ‘nupui’ hi a lo lan châng a awm thin. A chhia a tha te pawh kan la nei ve ngei ang a, fate hmangaihna avang leh nupuite hmangaih luatah hian kan thaibawih hnûp hnûp ang tih chu a hlauhawm phian. Eng pawh ni se, tûnlaiah thaibawih ni tawh lovin ‘chhûngkaw tangrual’ an ti tawh zâwk em ni kha?

Mihring takin nupui atâna duhthusam hi ka lo bûk ve thin a, a bûkna tehkhâwng pawh ka siam ve thin. Chu bûkna hmang chuan nula te hi ka’n bûk a, a kg. zâwnga rit âwm tak takte pawh hi an lâng leh nul nul thin nia! Ka bûkna hrang hrang te chu a nihna takah chuan ‘duhthusam’ ti ila a sual âwm lo e. Chuti ang mi chu Pathian hnênah ka dil a, ka zawng bawk thin. Nimahsela, tûn thlengin a chhânna ka la hmu lo. Chuvang mai chuan maw le, tûn thlenga ‘tu pu mah, amaha tar’ min tih ve tâk thuak thuak ni!

Tûnah erawh ka duhthusam thil ka dil thin leh ka zawn thin chu thil theih loh a ni tih ka hmuchhuak a, thil âtthlâk tak ka lo ti a ni tih ka inhrechhuak ta. Ka duhthusam thil te chu Pathian tân tih theih loh pakhat mah a awm lo, mahse a ti si lo. A chhan chu ‘mi famkim’ ka dil thin vang a ni. Mi famkim siam chhuak tûr khawpin Pathian hi a â mawlh si lo. Ka dîlna te chu min chhân duh hle mah se, ngawih a chuh ta zâwk a.

Chutichuan, mi famkim nupui tûr ka dil thinna bûklung chu ka paih a. Pathian ruat ngei ka neih theih nân Ama bûklung chu ka khai ta zâwk a ni. Pathian hian mi tin tân plan a nei a; Plan A, Plan B, Plan C leh Plan D thlengin a nei maithei. Kei chuan ka tâna tha ber tûra Pathian ‘Plan A’ khi chan ngei ka tum a ni. Chuti a nih chuan Amahah ka innghah pumhlum a ngai a, a remruatna chu ka lo Amen thlap thlap zêl a ngai ta a ni.

Mihring tehna bûklung hi chuan tu fa mah ka teh tling zo dâwn lova, khawi lam nula mah ka nupui tûr khawpa fel leh tha ka teh chhuak mawlh lo vang. Chuvangin ka point ziah thlâk te pawh chu thaichhiain ka dîl dân pawh ka thlâk ta a. A hma chuan duhthusam, mi famkim ka dil a, ka dil dân a dik loh avangin ka hmu lo rêng bawk a. Tûnah erawh Pathianah rinna nghatin a remruat dân fel tak chu tâwmpui tûrin ka inpeih ta zâwk a. Ka tâna tha ber tur chu a hria a, Ani chuan min tithlâwn lo vang tih ka ring tlat a ni.

Ka lâwm e.

Read more »

Hrilh mai rawh...

Nizân chu ka thianpa pakhat nên kan in text mai mai a, eng eng emaw kan sawi hnuin an vêng nula thenkhatin min * tih a sawi ta! Ka ka hau mai maw le! Ka awih chiah lo a, ka awih lo phal bawk si lo, ‘a nuam e, a hrehawm’ an tih ang deuh hian ka awm nia!

Isua ka an vêna lai tak “piahmang thatna leh hmêl mawina rêng rêng a nei lo va; amah kan hmuha amah kan duhna tûrin mawina rêng rêng a awm lo” tih ziak ang mai khân mawina leh thatna rêng ka nei lo a, mite min duhna tûrin keimahah hian duhawmna rêng a awm bawk si lo. Nulain min * theihna tûr khawpa hmêl tha ka ni lo tih chu ka thiante pawhin min Amen-pui thlap. Mahse, vêng thenkhata nulate chuan min lo * ve khang lang a nih chu.

Ka tân zawng a bâka lâwmna hi a awm thei hauh lo. Mut ka tum a, ka mu ngei alawm, mahse muthilh te chu khawi lamah. Zîng takah ka tho a, ka hawiher te chu zâng tak a ni, zâng tak. Tihtûr awm ang ang pawh phûr takin ka ti zo duak nia maw le! A chhan ni âwma ka puh thlûk tâk ber chu ‘Nula-in min *’ miau alawm. Nuam veng veng tak a ni!

Nula/tlangvâl kan * a nih chuan hrilh mai hi a lo finthlâk ber mai. Min *-tute pawh khân min hrilh zak tlat a, hun rei tak chhûng chu ka hre hauh lo. Chu chuan eng nge awmzia a neih? Ka hriat chiah khân min *-na khân awmzia a nei chiah si a. Chuvangin mi kan * emaw, hmêl tha kan ti emaw, duhawm kan ti emaw, zei hawi kan ti emaw a nih chuan hrilh mai hi a lo fuh ber. A zahthlâk hauh lo. A chhan chu tu mân fakna tawngkam (a der leh uchuak lutuk a nih loh chuan) hi kan haw ngai lo mai pawh ni lovin kan lâwm êm êm zâwk thin.

Zêp tlat ai chuan tlang taka hrilh tawp mai hian rah tha a chhuah zâwk thin. Chumi avanga inngaihzâwn emaw zuam êm êm tûr emaw tihna lam a ni lo. Mi puitling chuan lâwm takin an lo dawngsawng ang a, kan inkârah inpawhna (relationship) tha a awm zâwk ang. I mi ngaihsân, nalh tih, zei tih, hmêl tha tih leh fel tih êm êm kha zâm hauh lovin hrilh tawp rawh. A haw dâwn hauh si lo. Huat a hnêkin a lâwm zâwk dâwn zuk nia! A fel viau phei chuan thil a leisak/eitûr tui hnai tak a treat hlauh thei che asin!

Read more »

Mite chuan...

1. Mite chuan sum tam tak nei mah se tlâkchham an hlau a. Keini erawh chuan ni tin ei khawp kan tlachham lo va, a bâk chu Pathianin min ngaihtuah zêl ṭhin.
2. Mite chuan thil ṭha pui pui an neih hian “Lalpa zâra ka ta” an ti a. Keini erawh chuan natna leh lungngaihna kan tawrhte hi “Lalpa zâra ka ta” kan ti ve ṭhin.
3. Mite chuan a nuai bîin khawvêl an chên a. Keini erawh chuan nundân dik takin khawvêl kan chên ṭhin.
4. Mite chuan thih an hlau a. Keini erawh chuan kan Pa hnên thlenna kawng a ni tih hriain hâwn hlân kan nghâkhlel ṭhin.
5. Mite chuan khawvêl hi tâwp thei lo emaw tiin ropuina an zawng a. Keini erawh chuan tlâwmna nun kan zawng zâwk ṭhin.
6. Mite chuan mahni ṭânghma haiin hlâwkna zawng zawng têl an duh a. Keini erawh chuan midangte tâna beiseina thar siam a, malsâwmna thlen kan tum ṭhin.
7. Mite chuan mawi loh an hlau a. Keini erawh chuan mite mawina kan zawng zâwk ṭhin.
8. Mite chuan lansarh an duh a. Keini erawh chu pindan chhûngrilah kan ṭawngṭai ṭhin.
9. Mite chuan chawimawi nih an châk a. Keini erawh chu midangte chawimawitu nih kan tum ṭhin.
10. Mite chuan hahdam taka thawh a, tam tak hlawh an duh a. Keini erawh chuan kan thawh phu chauh hlawh kan duh ṭhin.
11. Mite chuan hming ṭhatna zawng zawng khum an duh a. Keini erawh chuan hmingchhiat pawh pawisa lovin dikna kan ṭan ṭhin.
12. Mite chuan thil ṭha lo ti ṭhin mah se. Nang leh kei chuan thil ṭha chauh kan ti ang.

Read more »

Ponyo & Totoro

Cartoon/Animation lampang ka ziah avang hian naupang chhia viau tûrah min ngai bîk lo ula. Tlangvâl, nupui neih rual lutuk tawh, mahse neih tûr ber la thlang fel thei lo mai chauh ka ni tih ka sawi hmasa duh.

“Ponyo Ponyo, nghate duhawm te...” tih hla leh “Totoro, Totoro, Totoro...” tih hla hi kan hre lâr hlein a rinawm. Naupang chauh ni lovin puitling tân pawh a hmuhnawm tih phat rual a ni lo. Cartoon a nih avang hrim hrima hmuhnawm a ni lo va, a hmuhnawmna chhan ber chu a story hi a ni zâwk.

Ponyo film atanga kan zir tûr:

1. Sosuke naupang kum 6 mi vêl lek niawm kha puitling leh rintlâk tak a ni tih a hriat theih a, naupang tê tê te pawh hi zirtîrna a that phawt chuan an lo puitlingin an rintlâk thei khawp mai.
2. Sosuke naupang tê khân a pa biaknâ’n light signal kha a hmang thiam êm êm. A nu leh pa zirtîr vang a nih a rinawm. Nu leh pa eizawnna kawngah hian naupang te pawh hian pawimawhna an nei ve a ni.
3. Tar chak lo zâwkte ngaihsak an tûlzia a lang.
4. Ponyo hmangaihna kha a ropui thlâwt! A thiltihtheihna zawng zawng pawh hloh inhuamin Sosuke a zui. Hmangaihna awmzia a lantîr chiang hlein ka hria.
5. Tui lian te, thli tleh te leh ruah sûr te pawh kan tâna thatna tûra hmanraw pawimawh tak a ni thei tih a lang bawk.

Totoro film atanga kan zir tûr:

1. Unau inhmangaihna thûkzia a lang.
2. Nu leh pa chauh ni lovin naupangte hian nu leh pate hi an ngaihtuah ve thei viau asin.
3. U ten naute an ngaihtuahzia a lang a, a tûl chuan an hau bawrh bawrh mai thin, mahse an hmangaih vang chauh a ni.
4. Mei-i bo avanga a u manganzia kan hria a, a tâwpah tap chunga a ngen avangin Totoro-in a tanpui tih kan hmu. Keini pawh hi mangan tâwpah chuan kan tawngtaina leh kan ngenna hi Pathianin min chhâng thin tih a lang chiang hle.
5. Mizo khawtlâng nun a lang telin ka hria. Mei-i bo chungchanga an khawtlâng mite tanrualzia kha a ropui a, tûnlai mite hian entawn tûr kan nei ngeiin a rinawm.

Korean film-te pawh in en thin ngeiin a rinawm (kei zawng ka en ve ngai hauh lo). Korean film atanga zir tûr pawimawh deuh nia ka hriat tlêm azâwng ka’n târlang ve ang e. 1. An thianghlimna leh an invawn ulukna, 2. A changtute hi a tlângpuiin company manager emaw, hna tê tham deuh thawk emaw an ni tlângpui, chu chuan thalai hna thawh nei lo an awm mang lo tih a lantîr, adt.

Kan thil en rêng rêng hi a hmuhnawmna mai piah lamah a zirtîr leh zir tûr tha hi hmu chhuak thiam ila a duhawm hle, chu chu TV en hlâwkna ber tûr pawh a ni. Hmuhnawm ti tak chunga thil tha kan zir chhuah bawk chuan chu bâk bâka thil tha a awm thei chuang lo. Ponyo leh Totoro film-te pawh hi naupang kan enpui laiin thil tha zir tûr lo lang te hi hrilh nghâl zel ila, nakin lawkah an la rawn nunpui chho zêl dâwn alawm. HPC(D) te pawh hian an naupan laiin heng film-te hi en ta se, an nu leh paten kan târlan ho khi hrilh nghâl zêl ta se, ‘unau hmel hai’ tih vêl hi chu a awm lo maithei asin!

Read more »

Fuihna Thu

• Ngaihzâwng chu nei la, ngei zâwng erawh nei suh,
  In hual a thiang a, mi huat erawh ching suh;
  Nuih hi a hrisêl a, ruih erawh buaina thlentu a ni,
  Nun hi zir a, ṭha taka pass tum tûr a ni,
  Mahse pialrâlah bâk kan pass dâwn si lo.

• I mangan ni chuan i ṭhiante au la,
  I lungngaih niin hnêmtu zawng la;
  Hei erawh ka hrilh duh che,
  I beisei angin an ṭanpui lo maithei che,
  Mahse zâm suh, i bulah engkim tithei a awm.

• Vanduaina hian chatuan a daih lo va,
  Vanneihna pawh chuti ang tho chu a ni;
  Vawiina lungngaihna mittui a luan a,
  Beidawnna lung bang i tawhin,
  Naktûkah chuan i nui thâwm kan hria ang.

Read more »

UN-CONDITIONAL LOVE

Thu ṭha sawi turin min beisei em ni? Thu ngaihnawm sawi a, dangmâwn lang hawng hawng khawpa nuihtîr theitu ka ni em ni? A nih loh leh, thu lungkuai ziak a, in mittui per sak sak khawpa ṭahtîr theitu niin min hmu maw? Ngai teh, fuihna thu ṭha ziak a, khawizu anga thlum chu in hmuiah ka rawn tât dâwn em ni? Keimah pawhin ka zawm theih loh chu chil per chhuai chhuai khawpa tlângaupui tûrin min ring a nih chuan, a lâwmawm e. In rinna chu in dampui ngei ang!

Nu leh pa hmangaihna chungchâng ka sawi daih teh ang. Thuhma a sei leh duah ta! Chairman kam tam ang maiin khabe hi lian lo mah se, a lo liam leh hret zawng a ni e. Nu leh pa hmangaihna thûkzia, seizia, sânzia leh zauzia hi sawiin lo pawh ni ila, a fiah tâwk tho âwm asin. Ṭhenkhat hi chuan fate hmangaih dân an (kan) thiam lo fo. Kan fate hian kan hmangaih a ni tih an hre lo fo ṭhin. Hmangaihna hi thiltih tel lo chuan thi a ni ti ta ila, tu pa zu khâwn chang lo râk vêl mai mai angah chuan min chan bîk lo'ng chu maw. Nu leh paten fate kan hmangaih zia lantîr dân tûr tlêm lo târlang ila:-

1. An hriat tûrin mi bulah fak rawh: Kan fate hian fak an phu a nih chuan kan fak mai tûr a ni, fak dân tâwk erawh kan thiam a ṭha. Hmai chhan mai bâkah an hriat phâk tûr siin midang bulah fak ila, anmahni kan hmu a nih pawhin hmu lo der tlat ila, ‘Ka nu leh pate hian min va lo ngâi fel êm!’ an ti ang a, fel an châk zual sauh dâwn a ni.

2. Sum aiin an bulah hun hmang tam rawh: Fa enkawl hi a har a, thiam tak tak theih a ni lo an ti châwk, a dik viau ang. Ṭhenkhat hi chuan an fate enkawltu atân ‘awmpui’ an ruai a, an hlim nân leh pâwna an chhuah tam loh nân sum tam tak tak an sêng ṭhin. Kan fate hi kan hmangaih tak tak a, an ṭhatna kan duh tak tak a nih chuan an tâna kan sum sên aiin an bula kan hun hman hi tam zâwk sela, a man pawh pe tam zâwk bawk ang u.

3. Present aiin Presence: Kan fate hi birthday leh eng emaw nikhuaah thil man to tak tak kan leisakin kan present ṭhin, thil sual chu a ni hauh lo. Nimahsela, a aia pawimawh zâwk a awm, chu chu kan present aiin kan presence hi a ni. Pawisa hlutna aiin an bula kan awm hlutna hi hrechiang zâwk rawh se. Kan bula an awm ṭhat peih loha pawisa erawh an lawm viau chuan kan inen fiah a hun tawh hle tihna a ni ang.

4. An thu ngaihthlâk a, an zawhna chhân peih: Naupang rêng rêng hian thil zirtûr tam tak an nei a, thil hriat châk pawh tam tak an nei ṭhin. Chu an mamawhna chu hriatpui a, an harsatna sutkiansak hi kan tih mâkmawh a ni. Zawhna ngai min zawh pawhin chhân nawn zêl mai tûr. Zilh, hauh leh fuih rengte hi an ning a, an ṭawngna hun siamsak ila, an duh duh sawi sela; an tui zâwng, an nuam tih zâwng te tihpui hrâm hrâm ila, ‘tichuan an lo hlim ang a, an lo hrisel ang a, min zah sawt bawk ang. Kan bula awm nuam an tih phawt chuan khawi lai daikil kârah emaw lênna tûr an zawng reng bîk hauh lo vang.

5. Role model kan ni: Nu leh pa tam tak chuan an thil ṭha lo tihte sim tum chuang lo hian an fate ti ve lo tûrin an ti ṭhin. Awmzia erawh a awm miah lo. Nu leh pa leh u-te hi role model kan ni a, kan tih ang zêlin an rawn ti ve ṭhin. Zu i ina i faten an rawn in ve a nih pawhin a thiam lo zâwk chu nangmah i ni ang. Chuti ang zelin, meizial, tuibur, sahdah, rûkrûk leh hnial hrât thleng pawhin.

6. Discipline kenkawh: Hunbi dik taka thil tih zirtîr te, tihtûr leh tih loh tûr chiang taka hrilh a, an tih dik loh dawhthei taka zirtîr leh an ti duh lo a nih chuan khauh deuh taka enkawl hi discipline chu a ni. Ṭhatna leh ngilneihna zawng zawng sâwm khâwma kan la hlawhchham a nih chuan talhfiak te pawh kan lek ve ang chu, nimahsela, a tâwp khâwkah tak tak aw.

Thil ṭha tam tak a awm a, kan sawiin kan zâwm sêng lo mai zâwk a ni. Rîla rah fanau rochan, malsâwmna kan dawn hi damchhûnga kan buaipui tûrin Pathian min pe a ni. Anmahni aia ngaih pawimawh kan neih chuan kan rawngbâwlna kan hai a ni ang. Fa sual tak neih hi thil zahthlâkah i ngai ang u. Kan duh avanga fel duak thei chu a ni hauh lo, mahse tih ve tûr erawh kan nei. Nu leh pa hmangaihna hian tâwp chin nei suh sela, huam chin nei bawk hek suh se.
Ka lâwm e.

Read more »

SECOND before FIRST

Hmânni kan drama zir tûr chu kan thiannu pakhat hi “Lo kal ve la, midang an thei lo maithei a, an aiah i tel dâwn nia” ka ti thla ve rawk a, a lo sa na sa ta mai. “A tîra min thlang hlei lo, midangte tel theih loh palha tel tûr chuan a teuh lo mai” tiin thinrim ang reng deuh hian min chhâng a. Mite hian ‘pawimawh ber’, ‘tha ber’, ‘midang chunga lêng’ nih hi an lo châk mang e. A dik chiah! Kei ngei pawh hi ka bâng bîk chuang hauh lo tih ka inhmuh chhuah phah a, a lâwmawm letling phian.

First nih dâwn chuan a hmasa berin inngaihtlâwmna leh dawhtheihna neih a ngai hle thin. Chutiang ni lova a tha ber nih kan tum nghâl chuan khawvêl kalphung kan her danglam a tûl ngei ang. Chumi avang chuan a tha ber nih tum loh tûr ka tihna erawh a ni lo. A tha ber nih kan tum ang, amaherawhchu, pahnihna emaw a aia hniam emawa kan lo awm a nih pawhin chutah chuan kan lâwm thiam a tûl hle.

Messi, Ronaldo, adt. pawh hi club-a an luh tirhin substitution bench-a an thut châng a tam ang. A tîr atangin club tân ‘backbone’ an ni kherin a rinawm loh. Hun a kal zêl a, tunah chuan ‘an ni lo liam’ kan ti tawh a ni lo’m ni? Chutiang bawkin Rossi, Stoner, Lorenzo; Schumacher; Nadal, Federer, Djokovic, Petra Kvitova; Tiger Woods; Bolt, adt. (a va tam tak êm! Ka sawi sêng lo) an ni ho pawh hian an hun kal tawhah First an nih hmain Second emaw, a aia hniam pawh vawi tam an lo ni hmasa tawh ngeiin a rinawm.

Khawvêl intlânsiakna hmunah hian ‘tha ber’ ‘langsâr ber’ leh ‘mite fak hlawh ber’ nih kan duh fo. A sual hran lo, mihring zia ve rêng a ni. ‘Superstar’ hi khawi hmunah pawh hian an awm vek a, kan awt ru ngawih ngawih thin. Mahse maw, heti ang dinhmuna an din hma hian mite hriat hlawh lêm lo leh ngaihsak lêm lohin vawi tam kâwla ni tla an lo thlîr liam tawh thin asin. Second nih pawha rilru na lêm lo, substitution bench-a thut pawha vui ngai lêm lote hi eng tik niah emaw chuan chawimawina hlan an ni leh nawlh thin. Hlawhtlinna kawngah hian chirhdiak, hlîng, tui kha hmun, thlalêr leh thang hlauhawm tak tak a awm a, balhla kâwr thlengin kan tlûknâ’n zuk awma maw le! Tlu lo tûr chuan fimkhur taka ke pen a ngai a, kan tum ram (vision, dream, desire) thleng a, First kan nih theih nân hei hi hre reng ila, pahnihna nih ngam hi.

Huaisenna tih hi a hrilhfiah dân hrang hrang a awm thei ang. Hnual chuang si lova, ngaihtuahna sâng, tum ruh leh taima taka bei fat fat chung pawha pahnihna dinhmuna ding thiam te hi mi huaisente an ni. An huaisenna chu inngaihtlâwmnain bul an tan a, an huaisenna chu midangte erna ni lovin thianghlim taka el nân an hmang a, an huaisenna chu mi chapote mithmuhah âtthlâk hle mai se, an hnual chuang lo. An huaisenna avângin fak an hlawh lo va, an huaisenna avângin miten lâwmna an neih phah thung. An huaisenna avangin anmahni ngei pawhin an tuar thin. An huaisenna chuan mi tlâwm takah a siam a, an huaisen miau avangin hlauhnain an thinlungah hmun a chang ngai lo. An huaisenna avângin tlâwmna nun zir chawp an ngai lova, an huaisenna avângin a tâwpah an lo hlawhtling a, rah duhawm tak an chhuah thin.

Substitution bench-a thut hi chu a tlâwm thlâk deuh chu a ni ti r’u? ‘Kei ka ni’ inti ve tân chuan he ‘tlâwmna nun’ hi ‘tlâwmlâk nun’ a ni a, a hmuhsitawm bawk êm a ni. Mahse, tlâwmna nun atang chuan hnehna nun a lo pâr chhuak thin. ‘Second before First’ tih thupui hi vawng tlat ila, vui leh vai a tlêm ang a, sawi leh sêl pawh a kiam deuh mah na. Rinnain hei hi kan thlîr: Eng tik niah emaw chuan FIRST kan nih hun a lo inher chhuak ve ngei ang. Chumi hma chu rinawm takin substitution bench-ah hian thu ila, mite atangin hmasâwnna rahbi lo tuk mial mialin lo inzir thiam ila, a tâwpah zawng ‘A ni ber a tel loh te’n le’ tiin min la nawr chhuak tho tho ang. A nghahhlelhawm teh e!!!

Read more »