Beiseina Rûn No. 14

George Washington Carver

Kum eng emaw zât kal taah khân America khaw thlang lama mihâng pakhat chuan chi inthliarna avangin a nunna hlauhthawnawmah a awm reng a ni tih chiang takin a hria a, a nun Lal Isua hnênah hlânin, a nun kaihruaitu atân Philippi 4:13 “Mi tichaktuah chuan engkim ka tithei a ni,” tih hi a hmang nghe nghe a. Hetih hun lai hian scientist ni tura inzir chho mêk a ni.

Ni khat chu a hnathawhna hmun laboratory-ah a va kal a, “Engkim siamtu Pathian, khawvêl hi eng vanga siam a ni nge min hrilh thei em?” tiin a zâwt a. “I thluak tlêm tê tân khân chu zawng a hautak lutuk. Nangmah nêna inâwm tâwk tûr min zâwt rawh,” tiin a chhânna a lo kal a. “Engkim siamtu Pathian, mihring hi eng vanga siam nge a nih min hrilh thei em?” tiin a han zâwt leh a. “Mihring mai i ni a, i zawhna chu a la lian lutuk,” tiin a chhânna a hre leh a. A tâwpah chuan, “Engkim siamtu Pathian, badam (peanut) hi eng vanga siam nge i nih min hrilh thei em?” tiin a zâwt ta a ni.

Hun a lo kal zêl a, he mihângpa hian badam hman tangkai dân kawng zathum (300) a hmuchhuak a; kâwlbahra (sweet potato) hman dân tûr chi hrang hrang za sawm leh pariat (118), badam chi khat ‘pecan’ an tih mai hman tangkai dân tur kawng sawmsarih panga (75) nên. A thil hmuhchhuah chuan khaw thlanga an eizawnna a thlâk thleng ta hlawk mai. La (cotton) chînga eizawng thin an ni a; mahse, chu chuan an ram lei thatna nasa takin a ei chhia a, badam huan siamin an ram leilung thatna pawh chu an lo hum thei ta a ni.

Badam atanga siam peanut butter i ei leh hun chuan a hmuchhuaktu Pathian mi, George Washington Carver-a i hrechhuak thin dâwn a nia. Mihring hian Pathian thil siam dân zawng zawng hriat thiam vek kan tum hian kan buai thin. Pathian hian hrethiam vek turin min ti lova, ring mai turin min ti zâwk a ni.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 19.01.2014 khân dah a ni.

Read more »

Ka nun hnâr kaitu

Mittui nen tam takin kum hlui an thlah liam a, mittui nên bawk kum thar zîng ni chhuak an thlîr thin. Thenkhat erawh chuan he hun thar, tu ma la dai ngai loh hi rinna nêna ar-khaw-thim-dai tûrin beiseina nên phûr takin an hmuak thung. A ni tak e, C. Luri pawhin kan manganna leh ritphurhna te, kan lâwmna leh hlimna te thlenna tûr chu Lalpaah lo chuan a lo hmu bîk hauh lo, “Lalpa nang lo tu nge ka neih, Ka mangan leh ritphurh ka thlenna; Ka lâwmna leh hlimna te nên,” tiin Pathian chu a engkima engkim a nih thu a lo târlang a ni.

Kan nunin harsatna ruam a zawh lai te hian Pathian lam hawina châng hre lovin thil dangah thlamuanna kan zawng mai thin. Amaherawhchu, chû’ng zawng zawng chuan a tâwpah rilru hahna nasa lehzual min thlen fo thin a ni.

Kum 2014 atân kan chanchin kan ziak leh dâwn a, tunah hian phêk ngana thleng chu kan ziak leh ta! Phêk 360 ziah tûr kan la nei a, a phêk tinah Lalpa hian hmun a chang ve ang em? Keimahni tân chauh a phêk tin hi kan hauh vek ang tih a hlauhawm hle mai. “Ka chanchin hi ziak dâwn ila, I tel ve ang, a phêk tinah,” tia Lalpa telna chanchin hi ni tin ziah i tum ang u.

In leh lo, lirthei leh huan lo ram tha pui pui kan nei a ni thei. Rosum tam tak kan khâwl pawh a ni thei e. Chû’ng zawng zawng chu chhuangin ropui thawkhat emaw nuamsa thawkhat emaw kan inti pawh a ni maithei. Kan thil neihte chu ngaihluin kan induh tâwk viau pawh a ni thei. C. Luri erawh chuan khawvêl sum leh pai te chu ngaihlu duh lovin a neih chhun Isua chu “Ka neih chhun aw, ka ngaihlu che,” a lo ti thei a ni.

Kan pian tirh ata tûn thlenga min hmangaiha min enkawl thintu, kal sualna laka min vengtu leh min kaihruai hnung hi lâwm takin i zui ang u. Kan nun hnâr kaitu chu Isua Krista hi a ni a, kan nun phêk tinah hian a chanchin hi langsâr ber lo ni zêl rawh se.

Lalpa nang lo tu nge ka neih,
Ka mangan leh ritphurh ka thlenna;
Ka lâwmna leh hlimna te nên,
Ka thinlung ril hmu fai vektu.

Ka chanchin hi ziak dâwn ila,
I tel ve ang, a phêk tinah;
Ka hmangaih che i hria Lalpa,
I duhzâwng tih ka duh fo thin.

Nangin min hmangaih,
Nangin min enkawl thin;
Ka pian tirh ata tûn thlengin,
Ka nun hnâr kaitu i ni.

I hmangaihnain i lamah,
Min hîp leh thin bo dâwn ila;
Ni êng leh pâr inkawp ang leh
Ruah leh chhûm, ni, thla leh arsi.

Tlâng, phûl leh lui, nu leh fa,
Êng leh hlim a inzawm ang hian;
Ka then thei lo che aw, Lalpa,
Ka neih chhun aw, ka ngaihlu che.

05.01.2014 Aizawl

Read more »

Aw Lalpa, i malsâwmna hlu

‘Aw Lalpa, i malsâwmna hlu’ tih hla phuahtu Pu Ch. Pasena (Chawngnghilhlova) hi kum 1893 khân Khawrihnîmah a lo piang a. Sir Herbert M.P. châwmin kum 1924 & 1925 khân London-ah lehkha a zuk zir a; Mizote zîngah London-a lehkha zir hmasa ber a ni nghe nghe. Theih tâwpin Pathian rawng a bâwl a, kohhran upa niin kohhran sikul Principal a ni. ‘Tichuan, a rawng a bâwl thin Lalpa hnênah December ni 2, 1961 khân a lo châwl ta.

Ch. Pasena hian Pathian malsawmna kan dawn nasatzia a hmu chiang hle a. Kawng thenkhatah chauh ni lovin “Kan engkim chungah a lang,” a ti hial a. Kan lût leh kan chhuak, kan thu leh kan ding pawh hi Pathian thu vek a ni a, keimahniin engmah kan ti thei lo tih a hmuh chian êm avangin “I thu lo chuan kan nunna hlu, kan neih zawng nên a ral ang,” tiin a au chhuahpui a ni.

Mihring famkim lo, duh tinrênga khat, awhna suala hrin, thinlung uire kan ni chung pawha kan aw neih chhuna “Fak tâwk lo” tia insit tak chung leh Pathian thlazâr hnuaiah lo chuan himna leh damna a awm lo tih hre bawk siin “Min ensan suh” tiin a ngên a; “I duhzâwng min zirtîr rawh,” a tih hian a zawm famkim theih dâwn vang ni lovin Pathian duhzâwng hriat hi khawvêl finna hriat aiin a tha zâwk a, A duhzâwng anga awm chu mihringte tihtûr awm chhun a ni tih a hriat chian vang zâwk a ni. Mihring duhzâwmg hi zawng sual lam âwn sa a ni rêng a.

Kum hlui mual a liam a, hnah hluite an tîl a; khawvêl mawina te, mihring ropuina te rial angin a ral a. Kan sualna te chu tu ma nawh reh theih tawh lohin hunin a liampui ta vung vung mai si. Kan ‘thatlai hun’ te chuan Lalpa hmaa kan dinpui hun nghâkin zamual a liam ta. Nimahsela, ringtute chuan thlasik zîng ni chhuak êng sar ang maia beiseina duhawm kan nei. Chu beiseina chu Ch. Pasena hian hla hmangin “Kan sualna zawng zawngte Lalpa, I theihnain a tihfai hun hmuh kan châk,” tiin nghâkhlel takin rinna mitin a thlîr dauh dauh a ni.

Kum 2013-a kan tihsual te, kan lo tawlh thlûk tawhna te chu tu nge nâwt reha siam tha thei awm? Tu mah kan awm lo. A nih chuan beisei nei lêk lovin kan indawm kun reng dâwn em ni? Ni lo ve. Ch. Pasena bawk hian “Kan faka che, I khawngaihna kan hmuh hian,” a lo ti mathlâwn lo va; Pathian khawngaihna leh hmangaihna avang chuan kan sualna te chu nawhreh theih a lo ni leh ta! Kan tihsualah ngaihdam dîl a, TISUAL LEH TAWH LO tûra Pathian chakna rinchhana ke kan pên a pawimawh hle. Beiseina thar nên, kan chunga Pathian thiltih mak hmuh inbeiseiin Pu Ch. Pasena ang hian rinna mitin kum 2014 hi i thlîr ang u.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 29.12.2013 khân dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 11

Hmangaihnain man a nei lo

Tum khat chu loneitu hian ui note pali a zuar a, a huan kil khatah a dah a. Mipa naupang hi a lo kal a, “Ui note i zawrh zînga pakhat ka lei duh e,” a rawn ti a.

Loneitu chuan a nghâwnga a thlan hrûk zoh zoh pah hian, “Hêng ui note ka zawrhte hi an nu leh pate rêng an tha a; chuvangin a man pawh a sâng hle asin,” a lo ti ve thung a. Mipa naupang chuan a ipte a han zen a, pawisa nawi tam fe hi a rawn hûm chhuak a. “Ka pu, cent 39 ka nei a, tikhân min entîr phal tawh ang em?” a ti zui a. Loneitu chuan lâwm hmêl takin a lu a bu nghut nghut a, mipa naupang chu ui note a dahna lamah a hruai nghâl a.

Mipa naupang chuan ui note chu a han thlîr a, a neitupa sawi ang tak chuan an lo duhawm hlawm hle mai a. Loneitu chuan ball a han lîr lût a, ui note chuan man tumin an ûm laih laih a. A hnuhnung berah chuan pakhat hi hlim takin a tlân ve tiang tiang a, a thiante a ûmphâk lohziaah leh a tlân dân atang chuan a ke a dik tâwk tih a hriat theih mai. A hnuhnung bera ui note tlân chu a hmuh veleh mipa naupang chuan rang takin a kâwk va a, “Saw saw ka duh e,” a ti ta a.

Loneitu chuan mipa naupang lu chu a han chûl a, “Bawiha, saw zawng eng tikah mah tlân pangngaiin a tlân thei dâwn lo va, i infiampui thei ngai dâwn hek lo; chuvangin a dang hi thlang zâwk rawh khai,” a ti a.

Mipa naupang chuan engtin mah a chhâng lo. A kûn hniam a, a kekawrtlâwn chu a tawn tawnin a han hlîm a; mak tak maiin a ke khing hnihah chuan thir ke lem hi a lo invuah reng mai a. Mipa naupang chuan loneitu chu a han en a, “Ka pu, i hmuh ang hian kei pawh ka tlân chak thei bîk chuang hleinem; chuvangin kan pahnih hian kan inhrethiam tawh ngawtin ka ring,” a ti ta a.

Loneitu chuan mipa naupang chu a en vawng vawng a. Ui note chu a’n pawm kâng a, mipa naupang chu a pe nghâl a. Naupang chuan a man zât tur a lo zawt vat a. Loneitu chuan naupang chu duat takin a kuah a. Dam dap hian “Bawiha, a man a nghai lo ve. Hmangaihnain man a nei ngai hleinem,” a ti ta a.

Lal Isua hi a ropuina leh makna nên rawn kal ta sela, kan inhrethiam tawn thei hauh lo vang. Chuvangin nang leh kei anga rawn insiamin, ran thlêngah a lo piang a. Kan chak lohna te hriain kan tawrh ang hrehawmna leh lungngaihna te a rawn tuar a ni. Ani tluka min hrethiamtu hi vanhnuai khuavêlah hian an piang leh tawh lo’ng!

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 22.12.2013 khân dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 10

Lâk aiin pêkin lukhâwng a nei

Paula chuan a unaupa hnên atangin Krismas present-ah car thar nalh tak mai hi a dawng a. Urlâwk tlaia a office atanga a lo chhuah chuan a motor thar chu mipa naupang retheih hmêl deuh maiin ngun tak maia a lo thlêk kual vêl hi a va hmu a, “Ka pu, i car thar em ni?” a lo ti a.

Paula chuan, “Aw, ni e, ka unaupain Krismas present-a min pêk a nih hi,” a han tih chuan chu naupang tê chuan mak a ti khawp mai a. “I unaupa pêk che maw? A man engmah i chawi lo va maw? Theih ni se chuan...,” a ti chuai raih mai a.

Paula chuan chu naupangin sawi a tum chu a lo rin hriat a, ‘Theih ni se chuti ang unaupa neih ve chu ka va han châk êm!’ a tih a ring a, mahse, “Chuti ang unaupa nih chu ka va han châk êm!” a ti ta daih mai chuan a tiphu zawk mai a.

Paula chuan mak ti deuhin naupang chu a en a, “Ka car tharah hian i chuang châk em?” tiin a han zâwt a. “Chuang châk lutuk,” a lo ti var a.

Rei lote an chuan kual hnu chuan mipa naupang chuan, “Kan in bulah tlân kual ila, rem i ti em?” tiin a zâwt a. Paula chu a nui ru deuh tat tat a, chu naupangin a tum niâwma a rin chu an thenawm te hmuhah va intihtheih vêl a châk a nih a ring a. Mahse, a rindân chu a lo dik leh ta hauh lo mai. Mipa naupang chuan, “Kan in bulah sâwn i ding lawk ang aw,” a ti a.

An inah chuan a tlân lût a, a rawn chhuah leh chuan a unaupa piangsual hi a rawn paw chhuak a. Car bulah chuan a thuttîr a, “He car hi alawm ka hrilh che kha. A unaupain Krismas present-a a leisak a nih hi. Pawisa a pêk ve pawh a ngai lo. Eng tik niah emaw chuan heti ang car hi ka la leisak ve che ang a, dawra Krismas thil mawi tak tak an zawrh ka hrilh thin che kha i la hmu ve dâwn nia,” tiin a hrilh mawlh mawlh a.

Paula chuan chu naupang piangsual leh a u chu a car-ah chuan a chuantîr a. Hmun hrang hrangah a kalpuiin hlim takin hun an hmang ta a.

Chu urlâwk nia thil thleng avang chuan Lal Isua thusawi, “Lâk aiin pêkin lukhâwng a nei zâwk,” tih chu Paula chuan a awmze dik tak a lo hre ta a ni.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 15.12.2013 khân dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 9

Lehkhamawi

Hmânlai hian pa pakhat, a nupui fanaute tâna hna thawk rim êm êm mai hi a awm a. Krismas lo thlen hma deuh hian tûk khat chu a fanu kum nga mi lek hian a sum thawh chhuah sa chu lehkhamawi leh bâwm lei nân a lo hman ve avangin a hrem a.

Sum leh pai an pachhe hle a, Krismas eve a lo thlen phei chuan a rilru a hrehawm hle a. An Krismas tree hnuaia thilpêk bâwm, a fanuin lehkha mawia a tuam a hmuh phei chuan a lâwm lo letling zâwk hial a. Chu bâwm chhûngah chuan eng nge awm ang tih te a ngaihtuah neuh neuh a, a chhûnga dah tur pawh chu a lei ngei a ngai awm si a, khawia pawisain nge a lei ang tih te chuan a rilru a tibuai hle.

A tûk zing a lo thlen chuan naupang te chu hlim takin a lo tho a, a phûrin a thothâng hle a, a present bâwm chei mawi chu nui var var chungin a pa hnênah a rawn keng a. “Ka pa, hei i tân,” tiin a pe a.

A fanuin chutia uluk taka a chei, pawisa eng emaw zât a hman ralna chhan chu tha tâwk hlein a ring a. A hmaa a fanu a lo hauh hrepna te pawh chu a inthiam lo ru ang reng hle a. Bâwm chu a han hawng a, a chhûngah chuan engmah a lo awm hauh lo! A pa chu a thinrim hle a, “Mi thilpêk i pêk rêng rêngin a chhûngah eng emaw tal a awm tur a ni tih i hre miah lo em ni?” tiin a hau leh ta hrep mai a.

A fanu chuan mittui parawl teuh chung hian a pa chu a chhoh en vang vang a, zawi te hian “Ka pa, a ruak ringawt a ni hleinêm. A khah hma chu ka duhsakna fawh thianghlimin ka fâwp asin,” a ti a. A pa thinlung chu a kehsawm ta! A fanu duhawm tak chu duat taka kuahin a fâwp ngawih ngawih a. Awmze nei lova a thinrim vak avangin ngaihdam a dil mawlh mawlh mai a.

Ni tam a ral hmain chu hmeichhe naupang tê chu accident avangin a thi ta hlauh mai a. A pa chuan a fanu bâwm chu a khum bulah dahin lunglêng êm êmin a thlir vawng vawng thin. Harsatna leh lungngaihna a tawh châng te hian chu bâwm chu hawngin a chhûnga a fanuin hmangaihna thinlung nena a fawh thianghlim a dah chu a zuk fâwp ve thin a ni.

Keini pawh hian hmuh theih loh bâwm chhûngah, hmangaihna fawh thianghlima khat thilpêk hlu tak chu kan fate, kan chhûngte, kan thiante leh Pathian hnên atangin kan dawng thin a ni. Chu aia hlu leh ropui chu tu mah hian present kan dawng ngai hauh lo.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 08.12.2013 khân dah a ni.

Read more »

Beiseina Rûn No. 8

Zanthiang reh lai takin 

Joseph Mohr-a hi kum 1792 khân Salzburg, Austria ramah a lo piang a. Naupang tê a nih lai atangin zaipawlah te a tel thin a. Kum 1815 khân Roman Catholic puithiam-ah nem ngheh a ni a. Kum 1818 khân St. Nicholas, Alps tlâng ram mawi tak maiah puithiam hna thawkin a awm a. Chumi rama hna a thawh lai chuan ‘Zanthiang reh lai takin’ tih Krismas hla ropui leh mawi tak mai hi German tawngin a lo phuah ta a ni.

A thianpa, an biak ina rimawi tumtu ni bawk nên chuan Krismas hla tha tak biak ina sak tûr an nei lo chu an veizia an sawi dûn fo a. An biak in piano a tha lo bawk nên, rimawi an duhthusam an nei dâwn si lo, an hma lawka Krismas lo thleng mai tûra sak atân he hla hi a phuah ta a ni. A thianpa hnêna a hla thu a va hmuh chuan ani chuan, “Thianpa, Krismas hla mawi ber mai i siam chhuak ta a nih hi. Lalpa chu fakin awm rawh se,” tiin a lo au chûl mai a ni.

Heti ang takin khawvêl pumpuiah sak hlawh a ni ang tih rin ngaihna rêng an hre pha lo a, an khuaah bâk sak a hlawh an ring lo rêng rêng. An biak in piano siam tha tûra lo kal Karl Maurachen-a chuan chu hla chu a la chhâwng a, Austria leh Germany-ah te chuan a lo lâr ta hle mai a. Chûng hun laia zaithiam lâr tak Strasser Children’s Quartet an tih te chuan an sa lâr hle mai bawk a. Kum 1839 khân United States-ah lo lâr ve tanin, saptawng ringawt pawhin chi riatah an let chhuak hial a ni. Tûnah chuan khawvêla tawng hman lâr chi hrang hrangah lehlin a ni deuh vek tawh nghe nghe.

NB: Kan kohhran (Shalom) chanchinbu Pathianni tin chhuak thin 'Shalom'-ah 'Beiseina Rûn' tih column ka siam a, chutah chuan he thu hi 01.12.2013 khân dah a ni.

Read more »