Doctor-ten min rawk em?

Hmânah pawh kan sawi tawh ṭhin a, kan la sawi zêl ngei ang. Vanglaini 22&23 September, 2013 chhuaka ‘Aizawla doctor private clinic bihchianna’ tih kha kan lo chhiar deuh furin a rinawm. Vanglaini palaiin doctor private clinic a zirchianna kha a rintlâk tûrah ngai ila. He zirchianna hian tûn hma pawha kan lo sawi fo tawh ṭhin sawrkar doctor-te NPA (Non-practicing allowance) chungchangah mipuite beng a tihvâr ngei ka beisei a, NPA an lâk bawk si chuan thla khata an sum lâk luh tam tûrzia leh dân loa mipui leh sawrkar sum min rûksakzia pawh a lang chiang hle âwm e.

Doctor hna hi anmahni (doctor) ngei pawh hian an hai fo ṭhin. An hna thawh hi service (rawngbawlna) a ni a, business (sumdawnna) a ni lo. Mi duhâm leh mahni ṭânghma hai mi tân doctor hna thawh ve ngawt chi a ni bawk hek lo. Thiamna avanga doctor zir tûra nu leh paten kan fate kan nawr liam ve ngawt ṭhin pawh hi kan inbihchian a hun tawh hle. Miin sum leh pai neih ṭeuh a duh a, hlâwkna a beisei chuan commerce zir sela, sumdawng mai rawh se. Midangte tâna malsawmna nih duh a, miten damna an chan theihna a ni dâwn phawt chuan tia rawngbawlna rilru pu tak tak te tân chauh MBBS hi zir chi a ni.

Mizoram doctor tam tak te hi chuan hlâwkna ringawt ûmin hna an thawk tih a chiang reng mai. Service rilru pu lovin business rilru an pu tlat a. Hei vang hian mipuiten harsatna namên lo kan tâwk a, kan sum leh pai pawh min sawh hêksak nasa hle a nih hi. Businessman aiin doctor, sumdawng rilru pute hi an hlauhawm zâwk. Businessman chuan a customer-te tihlâwm a tum a, hlâwkna tam tak a hmuh theih nân tlâwm takin a insiam ṭhin. Doctor, sumdawng rilru pu te erawh mipuiten kan mamawh a, kan pan lo thei lo tih an inhriat chian êm avangin anmahni pantute rilru an hliam fo ṭhin. Heti ang tih chîng doctor-te hi rawngbawl hna thawk an ni lo va, sumdawng an ni zâwk.

Doctor, sumdawnna rilru pu te hian kan sum leh pai chauh min chhuh a ni lo va, kan rilru thlengin min rawk a ni. Anmahni aṭangin damna leh hahdamna kan beisei a; mahse, rilru na deuha min chhuah châng a tam mai. Sum tam tak sêng chungin ṭawngka vîn leh ngaihnobei lo zet zet kan dawng a, kan rilru min tihhnual châng a va tam êm! Min induh khumtute hi sum tam tham tak kan la pe ta deuh deuh zui!

6th Pay Commission Report (March, 2008)-a doctor-te NPA pêk an nih chhan chu – an zir hun chhûng a rei bîk vang leh hna an thawh hun chhûng (service) a tawi bîk vang te, office hun chhûng mai bâkah emergency thilah an thawh chhuah fo a ngaih vang te leh adt. Finance Department, Govt. of Mizoram-in 2010-a notification a tihchhuahah chuan sawrkar doctor-te basic pay + NPA hi Rs.85,000 p.m. aia sâng lo tûr a ni tih a chuang. NPA la lo ngam doctor chuan thla tin chêng sing chuang chu a hloh zêl dâwn niawm tak a ni. Chutih laiin private practice-na lamah thla tin chêng nuai dâwn emaw nuai chuang an la lût ziah thung. Thla tina NPA an lâk pawh hi mi tam tak thla khat hlawh aia tam a ni a, private practice-a an lâk luh ngat phei hi chu mi tam zâwk thla khat lâkluh aiin a sâng fe a ni.

Sawrkar doctor duat lai, private clinic neia non-practicing allowance la bawk si te hian mipui leh sawrkar min rawk a ni. Heti ang tih chîng doctor-te hi sawrkar hian chhui chhuak vat sela, a ṭûl a nih chuan an phu tâwk hremna pawh pe ngei bawk rawh se. An thil tihsual avang mai pawh ni lovin mipuite min rawkna avang pawhin hrem an phu a ni.

Kum 2010 khân private clinic-a inentîr man Rs.100 aṭangin Rs.200-ah an tisâng a, mipui lam tân chuan na ṭalh ṭalh tak a ni. “Ka pu, hei ka result chu” tiin lehkha pan thlir thler kan hmuh a, an lo thlêk vung vung a, hawrawp chhe fahranin damdawi ei tûr tlêma zâwng an lo ziak a, Rs.200 chu kan chawi a ni dêr! Kan sawisêl ve viau ṭhin na a, a sâwt mawh hle. Doctor-te’n an nihna dik tak an hriat leh lutuk hian mipuiten kan tawrh phah fo.

Doctor thiam tak tak an ther fup te hian kan thla a muang a, natna khirh tak pawh vei ila, dam leh ngei kan inbeisei ṭhin. Mipui rawngbawltute rau rauah doctor leh nurse-te hi chu an fakawm bîk a, kan nunna hi an kutah a awm tak meuh meuh a ni. An tel loa awm thei lo kan ni a, an kutah kan tlu lût a ni ber mai. Chu hun remchâng chu laa kan mamawh ngawih ngawihna chu mahni inhaivûr nâna an hman chuan kan chuti hlauh thung.

Hei erawh kan hriat atân a ṭha âwm e. Kan inentîr dâwn rêng rêngin serious lutuka kan tlûk thal tawp hma ngei hian civil hospital-ah ngei inentîr ṭhin ila. Test hrang hrang pawh civil hospital-ah ngei ni thei se. Mipuite mamawhna a sân avangin doctor-te hian clinic an hawng ṭhin. Chu ‘mamawhna’ chu remchângah lain ṭhenkhatin sumdawn nân an lo hmang a, a pawi hle. Hlâwkna tel lovin tu mah kan thawk ngawt peih lo. Mahse, hlâwkna ûm ngawr ngawra kan thawh erawh chuan midangte tân hlîng kan chang thuai ṭhin. Sumdawnna rilru pu lova rawngbawlna rilru pua hna thawh kan thiam a hun tawh hle a ni. Sum leh pai ît vang maia NPA la chung renga private clinic hawngtute hi ram leh hnam hmêlma, mipui leh sawrkar rawktute an ni.

Read more »

Beiseina Rûn

Beiseina leh Rinna hi thil inhnaih tak, inhne reng leh sawi hran hleih theih loh a ni. Bible chuan “rinna hi thil beiseite awm ngeia hriatna, thil hmuh lohte hriatfiahna a ni,” (Hebrai 11:1) a ti. Thil ṭha kan beisei a, chu kan thil beisei chu hmu si lova a awm ngei a ni tih kan hriat fiahna hi rinna chu a ni. Beiseina tel lovin rinna hi amah ngawtin a awm thei lo va, a famkim thei bawk hek lo. Rinna kan neih theihna tûrin beiseina kan neih hmasak phawt a ngai. Rinna tel lovin beiseina erawh kan nei thei thung.

Mihring nun hi thil lian pui pui pathumin a kaihruai a, chûngte chu – Hmangaihna, Rinna leh Beiseina. Beiseina hi hringnun kawng chhuk chhoah hian a driver seat-ah a ṭhu ṭhin. Eng vangin nge kan inkhawm a, kohhran thil tihna kawng tinrêngah a kûl a taia kan thawh ṭhin? Thlarau nun lamah malsawmna dawn kan beisei vang leh thih hnu vanram kan beisei vang a ni. Eng vangin nge tûk chhuakin office, dawr, leh hna hrang hrang thawk tura kan chhuah ṭhin? Thawh hlawh hmuh kan beisei a, chu chuan kan chhungkaw mamawh a phuhru thei ang tih kan beisei vang a ni. Eng vangin nge naktûk la dam tuma chaw kan ei a, kan hriselna ngai pawimawh a, damdawi te kan ei ṭhin? Hma lamah beisei kan la neih vang a ni. Dam kan thlâkhlelhna chhan tak pawh beisei kan neih vang a ni. Beisei nei lo ila naktûk dam thleng peih tu mah kan awm lo vang. Beiseina chhe te, mit ṭêp tawh pawh kan neih chhûng chuan nun hian awmzia a la nei a; beiseina kan neih tawh loh erawh chuan miin dam a thlahlel tawh lo va, thihna kut vâwt a inmantîr mai ṭhin. Beiseina tel lo chuan hringnun hian hmalam a pan thei lo. Eng kimah a ṭha ber beisei zêl rawh.

He 'Beiseina Rûn' hi kan kohhran (BCM Shalom, Mission Vengthlang, Aizawl) chanchinbu 'Shalom' Pathianni apianga kan chhuah thinah September ni 29, 2013 atangin column pakhatah chhuah tel thin a ni dawn a. Keiman ka enkawl bik ang.

Read more »

Ex-File

Kum 5 a lo liam ve leh ṭêp tawh mai ka ti. A hunlai kha chuan ‘hmangaihna’ te kha hrethiam êm êmin ka lo inhre ve ṭhin a. Mahse, ‘inhriatna’ mai a lo ni. Kâwla ni a liam a liam hnu chuan ‘Hmangaihna hi ka lo la hrethiam hauh lo’ kan ti chuai leh raih ṭhin nia! A nia sin, hmangaihna hi chu sawia fiah chi leh ziaha hriat thiam theih chi pawh a ni lo. Favang ni chhuak te chu fiahin chiang hle ṭhin mah se, hmangaihna erawh tû pa hrilhfiahnaah pawh a la chiang zo lo fo ṭhin.

Zânin chu dâr 9:35 khân kum 5 liam dâwn dâwna ka Ex-in min rawn text ve teh khiah a. Thil hlui hai chhuah leh ka tum pawh a ni hran lo, ‘thi thei lo’ chu a la dam a ni tih min rawn hriattîr a ni ber mai! Kan in text-na file ‘Ex-File’ tia ka vuah tâk mai chu ka’n rawn dah ve mai mai ang e:

Ex: Mu tawh em?

Me: Hla zir zo chiah.

Bla bla bla...

Ex: Zai ka ngaithla a, ka hla ngaihthlâk ka hrilh ang che, i hre duh em?

Me: Han zai chhin phawt la.

Ex: “Ṭuanna tlâng chu dang ṭhin mah se, ka hmangaihna ka hlan che kha vawng reng ang che,” ka aw a lai em?

Me: Lai chhe lutuk lo. Aw pêk dân i zir hlek a ngai a nih kha 

Ex: Nia, min la zirtir la \ha ang, i peih chuan 

Bla bla bla...

Ani chuan fanu kum 3 mi lai a nei ta! Pasal erawh a nei lo. Fa a pai chuan kan inṭhen daih tawh. Damlai lusûn ka ni lo a nia aw! “Nangmah vang a nih hi” min han tih teh tlat chu! Ka sa mai mai. “Min duh lova, min ṭhen a, ka rilru na ka insûm zo lo va, keimah pawh in control zo lovin heti hian ka awm ta a ni” a ti. Mahse, ka pawm lo. An bialpa ten an ṭhen avangin hmeichhe ṭhenkhat chuan runluih nân bialpa dang an nei ṭhin a (mipa ṭhenkhat pawh an ni ve tho), an rilru na thawi dam nân insûm zo lovin hmeichhiat/mipatnaah an tlu lût ṭhin, an ti. Ka pawm lohzia mai chu(h)!

Eden bawhchhiatna malsawmna anchhia avanga tisa châkna lo chhuak, mahni pawh invêng zo lova hum sual an dai lai khân, a tisualtu ang hrima an thisen mawh kan chunga an han vûr ta daih mai ṭhin hi hriat thiam a har mang e. Vantirhkoh a ṭah laia, hremhmun lalpa a nuih lai khân, ‘sual’ tih chu hre mah se, an thinlunga ‘dik’ hriatna chu tihdel a ni a, ‘sual’ hmu thei lo tùrin ‘hriatna’ chu thuhrûk a ni. A nih leh, chutia tisa châkna buan hneh lo va, hmangaihna emaw tia a vâwr tâwp thleng a, thianghlimna pâr an thliah lai chuan ‘kei’ chu a thinlung kil khatah min hre rengin min runluih nâna ti a ni tih a inhre reuh reuh reng dâwn em ni? Hnai lo mai.

Seol sipaiten hnehna hlado chham a, lâwmhla an rem lai khân nuam tiin a si hlawrh hlawrh âwm si a. A ke lêr aṭanga a lu chhîp thleng chuan a khawi lai kutzungte tin kârah tal pawh ka hming, ka hmêl, ka ṭawngka chhuak, ka rim, ka thâwm, ka engmah chuan hmun a chang lo tih ka hria. Chuti si, ‘nangmah’ vang a nih hi, min han ti leh si ni. A lo ni pawh a ni maithei e, ka sawi phâk a awm lo. Eng pawh ni se, mahni chungah meiling emaw malsâwmna emaw chu kan chhêk khâwl ṭheuh ṭhin alawm. Kan chunga thil thlengah hian midang kan mawh puh thiang lo, keimahni tuh rah \heuh kan seng zâwk ṭhin.

Le, in Ex-File lo ngaithla ve tawh ila...

(Written in 13th October, 2012)

Read more »

Aw, kawngkhar

Tûk tinin kan hawng ṭhin a,
Zan tinin kan khar ṭhin;
Nang vangin kan him ṭhin a,
Nang vangin kan lawm ṭhin.

Mawi duhin kan chei che a,
Mi mit fûkna ber i ni;
I phênah sual mah ila,
I phênah vêk mi fel kan ni.

Nang vangin kan mawi a,
Mahse, i zahawmna ro;
Kan nawm kan mâkah,
Kut thak kan hnawih fo.

Thinrim eng phiarin,
Kan hawng ṭhuai ṭhin che;
Min mawitu i nih haiin,
Kan khâr ri bur ṭhin che.

Nang chuan engmah sawi lovin,
Ngawih i chuh tlat si a;
Kan himna leh mawina i nih hi,
Kan hai zêl dâwn a nih hi a.

Read more »

Hmêlma

Paul Newman-a chuan “A man with no enemies is a man with no character,” a lo ti dim diam tawh a. ‘Mi 10 awmnaah chuan ngaihdân sawm a awm’ an lo tih ṭhin angin ‘hmêlma’ tih chungchanga kan ngaihdân pawh a inpersan hlawm viau maithei. Hmêlma nei tûrin kan inzirtir a ni lo a, hmêlma nei ngam tûr khawpa huaisen tûrin kan infuih a ni zâwk. Hmêlma nei ngai lo mihring an awm âwm lo e. Hmêlma neih hi thil awlai tak a nih laiin hmêlma te hneh/hmin erawh thil harsa tak a ni thung. “Kan hmêlmate hi kan tichhe mai mai thei lo va, kan thlâk thleng thei thung.” (George Orwell)

US President 16-na Abraham Lincoln-a kha hruaitu ropui, pa huaisen, mi taima leh teirei peih mi; a hmaa tihtûr awm hlah ngai miah lo a ni. Kum 1860-a American inthlanpui awm dâwna sal neih duh pâwl leh duh lo pâwl boruak lêng kârah President tûrin a in candidate ve a, thlan tlin a ni nghe nghe. Chuta ṭang chuan sal chhuah zalênna dâr a vaw ṭan a. A thiltih chu mi tam tak tân ‘hnâra hlît phawi ang hlauh’ a nih laiin ṭhenkhat tân erawh ‘dâr lehlam sahthlâk’ tluk zeta na a ni thung. Chu’ng zawng zawng chu a hre lâwk vek, a huaisenna leh tumruhna avang chauhin a thil tum a tihlawhtling thei a ni. A hmêlmate chuan thah tumin an veh ṭan ta! Silai mu tawng thei reng a ni tih pawh a inhria. Tichuan, April ni 4, 1865-ah a hmêlmate silai mu dawngin a lo thi ta a ni.

US President 35-na John Fitzgerald Kennedy-a pawh kha a hmêlma te kut tuarin November ni 22, 1963-ah kah hlum a ni. 1960-a President-a thlan tlin a nih hnu khân thil thar ‘New Frontier’ a tichhuak a. A tum chu mipui vantlâng tâna dikna leh chanvo ṭha zâwk siam leh zirna school tâna hmasâwnna kawng thar dap a ni. Thil ṭha tak ti tûrin inbuatsaih mah se, amah haw êm êmtu chu an lo awm ve zêl a. Ram hmangaih mi leh hruaitu ṭha, dik nia a hriatah chuan huaisen taka hma la ṭhin mi chu a hmêlmate kut tuarin a fam leh ta a ni.

May ni 21, 1991-a LTTE (The Liberation Tigers of Tamil Eelam) hoin Rajiv Gandhi-a an thahna chhan ber pawh kha LTTE helho a beih nasat vang a ni. Hel hrâng êm êm mai khân a mit a tikham hle a, beihpui pawh a thlâk nasa hle. Ram tâna ṭhatna a duh avangin hmêlma a insiam a, a hmêlmate chuan remchâng an hmuh veleh a nunna hrui an chhat ta rêng a ni. Franklin D. Roosevelt-a chuan “I ask you to judge me by the enemies I have made,” a ti. He’ng mi huaisen leh mi hrâng te hian an hmêlmate hi an hre chiang êm êm a ni. Sun Tzu chuan “If you know the enemy and know yourself you need not fear the results of a hundred battles,” a ti nghe nghe. An hmêlmate kuta an thih hian hnehna chu anmahni’n an chang tih an inhai lo kher mai.

January ni 30, 1948-a Godse-a’n Mahatma Gandhi-a a thah chhan pawh kha Pu Gandhiji-a’n Muslim unaute a khawngaih avang leh Pakistan ram indan chhana an puh vang a ni. Pu Gandhiji-a kha kan hriat ṭheuh angin hmangaihna ngah leh dikna ngaina mi, tharum thawhna duh miah lo leh dawhtheihna ngah tak a ni. Khati khawpa mi ropui leh tlâwm, mi zawng zawng deuh thaw ngainat rawn khân hmêlma hlauhawm tak a nei a, a hmêlma kut chu a pum pelh hauh lo. Chumi avang chuan â takin a huaisen e ka tihna erawh a ni lo. Ram tâna thil ṭha tih dâwn chuan huaisen taka thutlûkna siam a ngaih châng te pawh a awm ṭhin. Chutih hunah chuan Pu Gandhiji-a kha’n huaisen tak leh tlâwm tak siin thutlûkna a siam ngam a. Chumi avang chuan mi ṭhenkhatte huat pawh a hlawh rêng a, a nunna pawh chhahsakin a awm ta nghe nghe a nih kha.

Kan ram hruaitute hi ka han thlîr ve a, Paul Newman-a’n “Mihring, hmêlma nei lo chuan nungchang a nei lo” a tih ang deuh kha an ni mai âwm mang e tih châng ka ngah ṭhin. Lehlamah awr an dum a, lehlamah an sen ang zuai zuai a. A chângin kekawr an ha a; a chângin pawnfên an fêng a; a chângin mi rethei an tlawn a; a chângin mi hausa tihlungawi loh mawlh an hlau leh si ṭhin. Tum mumal bîk pawh nei chuang loin tui lai an rap a. Chung lêng leh hnuai lêng indo laia bâk ang mai khân an thla neih chhun chuan inchhuang êm êmin min thlawhsan a, a chângin an ha neih chhunin min seh leh sawk sawk ṭhin si a. A tlawn theih apiang an tlawn a, a nui thei apiang tihnuih an tum vek ni te hian ka hre ṭhin. Mi sual ber aṭanga mi fel ber thlengin tihlâwm an tum a, an theih si loh avang leh lem chang mai anni tih kan hriat chhuah zêl tâk avangin zân thim hnuaiah bâk chaw pawh an zawng ṭha ṭhum ngam tawh lo chu a nih hi!

Hruaitu ṭha chuan hmui chauhin hmangaihna thu a sawi ngai lo va, ngaihtuahna chauhin dikna a ṭan ngai bawk hek lo. Lei chauhin Pathian hming a lam ngai lo va, hrawk bâwk chin chunglam chauhin duhsakna thu a fah ngai bawk hek lo. Pathian hming te chu sawi zen zen lo mah se, a hnathawhah kan hmu mai a; dikna leh rinawmna te chu banglaiah târ kelh kulh kher lo mah se, a chêtziain a pho lang tho tho ṭhin. ‘Hmasâwnna’ tih ṭawngkam te chu a ka aṭangin chhuak mawlh mawlh kher lo mah se, a thawh rahin a sawi chhuak tho ṭhin.

Tûn dinhmunah chuan Mizoram hian ram hmangaihtu dik tak a la tawng lo a, hruaitu zui tlâk a nei bawk hek lo. Dinna ngaia ding tlang ngam leh ram tâna ṭhatna tûrah chuan eng pawh huam, thihna thang valh thleng pawha dai ngam khawpa huaisen kan nei lo. Hmêlma neih hi thil ṭha ber a ni hauh lo; mahse, thil ṭha kan tih duh si chuan hmêlma kan neih chu a ṭûl si. Lal Isua ngei pawhin Mathaia 10:37-ah “Tu pawh a nu emaw, a pa emaw keimah aia hmangaih zâwk chu, ka mi ni tlâk a ni lo; tu pawh a fanu emaw, a fapa emaw keimah aia hmangaih zâwk pawh, ka mi ni tlâk a ni lo,” a tih angin ram leh hnam aia mahni inchhûng khur inhai vûr tum ṭhin mite hi ram hruaitu tlâk an ni lo. Ṭhenawmte leh thawhpuite ngei ngei pawh kan hmêlmaa an ṭan châng a la awm ang. Chu dinhmun chu tam takin kan pên thleng ngam lo a, ‘ṭha’ kan tih êm êm pawh ti ngam loin kan tawisan fo ṭhin.

Ram hmangaihtu tak tak chuan hmêlma a nei ngam tûr a ni a, a huaisenna zawng zawng sâwm khâwmin a thil tum a tihlawhtling ṭhin tûr a ni. A thu a zûk leh mai mai tûr a ni lo a, mi zawng zawng tihlâwm a tum bawk tûr a ni lo. Mahni tâna huamhap taka chakai khawrh te, a thim a vâr pawh thlu loa thiltihtheihna neih tuma beih vak vak te hi a naupang chhe inkhuallemna tawh khawp mai. Tih theih loh tûr chiang sa intiam zut zut te hi a mi â thawmhnaw a, tûnlai ṭhalai lung fing zâwkte hian an ngaisâng tawh hauh lo. Thiltihtheihna chan veleh ‘Lal ngai lo lal a na, an lal a kha’ tih thu thlen dik tîrtu nih nghâl ngawt te hi zahah lâkna chang i hria ang u. Kan thu ziak khar nân Ronald Reagan-a kam chhuak hi i hmang teh ang – “Thiltihtheihna fuan khâwm hi zalênna hmêlma kumhlun a ni” (Concentrated power has always been the enemy of liberty).

Read more »

Nupui pasalah kan buai e

Badam kan hmui rim nam chêk chêk chuan chaw ei pawh titui âwm rêng a ni. A rim ngawt pawhin hnar a tihtlai chuan a tak ngat phei chuan hrawk a fah lo thei lo. Buh chhum var siau, ei nuam tâwk chauha rum leh kil khata changkha chhum han pum khat lo let ngât nên, hmarcha pum hnih indi rial leh no lian ṭha pem pawma bete chhum han insuak vûm thar chu ka hmeh neih chhun a ni mai. Thirfiana buh ka hawlh niap niap lai chuan badam pakhat te hi a pâwlpuite aṭangin a rawn lum sawn vei nalh a. Chutia lum sawn ta chu tiin ka thirfian, lian ang hleih hlawih, nau hrâm deuh tawh pawh hrai ila, an helh âwl âwl thei ang tih tûr khawpa dawng hlâwk chuan ka'n lo rît hlawih a. A chan tûr rêng dawnpui loin ka chilh keh riap riap ta mai le. Mahse, chu thil chuan ngaihtuahna lamṭhuam thumah ding leh vei bo tawnin min hnutchhiah lek a lo ni.

Chu ngaihtuahna lamṭhuam thum aṭang chuan ka bona chin ka han chhui lêt a, chhui chhuah zawh rual loha pik a ni tlat mai si. Ṭhuam khatna chuan nupui pasal neih hma nunah min hruai a; ngaihzawng a chhia a ṭha te pawh kan nei ve a, thu hnu dâwn nachâng hre ûk loin nupa kawp chawiah kan insiam leh mai ṭhin. Ṭhenkhat lah hian “I duhtui lutuk a nih kha, duhthusam te chu khawvêlah an awm tak tak lo” min ti mathlawn lo a. Mahse, he zilhna ânka nêm hi sîr lehlam aṭanga thlir chuan thang hlauhawm tak zuk ni thei a. A chhan chu, duhthusam hi awm ta lo se, ‘duhthusam’ tih ṭawngkam pawh hi a piang malêk ang. Chuvangin nupui pasal kan nei dâwn a nih chuan kan duhthusam ngei hi neih i tum ang u. Iai ru tak sia duh luihna hian he lamtluang kan zawhnaah hian hlîng leh khuarkhurum min daipui fo ṭhin.

Ṭhuam hnihna chuan nupui pasal inneih hlim chhâwnnaah min hruai a. A nuamin a hlimawm a, ṭahna te chu chhûn lai laiah pawh kan mangṭha vawng vawng mai nia. Nimahsela, duhthusam ni lo deuh kan nei a nih chuan kan thinlungah ‘ser’ a awm tlat a, tum sa teh mah ila, hlim tak tak a har hle ṭhin. Chu chu eng dang vang ni loin kan duhthusam tak kan neih loh vang a ni. Ṭhuam khatna kan zawh laiin fuihtu derna ânka nêm diai do zo loin duhthusam chiah loh, “a rei anga in inhmangaih chho zel mai ang” tia hnemna thu depdê zâwmin kan nei a, a rah chhuah chu ‘duhthusam chiah loh’ a ni reng tho tho. Ṭhuam hnihna pawh hi inneih hlim, hlimna tawn sân lai ber mah ni se, duhthusam loh na na na chuan duh thu an sam thei tak tak chuang lo.

Ṭhuam thumna ve thung chuan fanau maltluan chawi hunah min hruai thung a. Duhthusam chiah loh kan nei a nih chuan fate chungah pawh zuk rah chhuak zêl a. Kan fate an sualin an tawrhhlelhawm e tihna lam ni loin, an mizia leh nungchangah kan duhthusam loh lai kha an chhawm duh phian lehnghal. Chutih hunah phei chuan ṭhuam khatna leh ṭhuam hnihna kan zawh hun laia kan induh tawnna khân mual a liam titih tawh ang a, mawina leh duhawmna aiin sawisêlna leh iaina chuan a huang a rawn zauh tawh ang. Langsar lo tûr tûr a langsar a, tun hmaa kan lo thup ve hrâm hrâm te lah khân inthlahrunna nei map loin kan do hnanna thingfâk te chu an rawn nam thlu ta bawrh bawrh mai. Inhauna leh innghirnghona thâwm chu mawi lo hle mah se, rimawi awm chhun a ni tawh ang. He mi avang hian nupa ṭâng ṭhenna tam tak a awm tawh a, a awm mêk a, a la awm zêl bawkin ka ring. Mipain a nupui a fawrsan a, hmeichhiain a pasal a bihrûksan chhên tawh chuan ‘fel lo’ a awm tih hrilh chawp kan ngai lo. Chu fel lo chu nimin maia rawn ṭiak ni loin kan duhthusam lohna ṭhang lian zêl kha a ni zâwk si a.

Hei chauh hi i ngaihtuah tlâng teh ang u. Leiah vawi hnih kan vul dâwn si lo a, kan vullai tawi te min vulpui a, kan damchhûng rei lote min thlamuan leh min tihlim tûr chuan duhthusam ngei hi neih i tum ang u. “Duhthusam zawng i hmu lo ang” tiin sêlna ânka pawh dawng raw sek sek i, kan tumna tuang tichhah ila, ngawltâwt i chhuah tlat ang u. Thlado kûng mahin a duhthusam ber Chawnpui a vulpui theih chuan, nang leh kei hian kan duhthusama hmêl ṭha, duhawm, sêlna tûr pawh zawng ila, fakna lai tûr bak ka hre lo e tia kan beidawn ṭhakna tûr hi kan hmu êm êm ang. Hawh teh, duhthu i sâm lawk teh ang.

Read more »

Phingphisiau sing seng

Chutia ruah thimpui zîng phui mup mupin min tuam vêl hnu chuan, mit thim tlin tâwk pawh a tawi tak mai a. Chhùn lai laiah kan âr khaw thim dai thut thut a, Ni khâwnvar chhim tùr awm ta mang lo chu, duh ila duh suh ila unau hmêl hai pawh awl tak a ni. Hmar theih tâwpa Ni a awm hun lai chuan chhuah chhawng leh tlâk dêng lah buai mah suh se, hmar chhawng tân chuan malsawmna a ni miau si a. Chhim chhawng tân lah thuam sûk em rotu an van ang lawi si. Nikir ruah rawn far phawk phawk chuan hmar tâwpa Ni lêng chu hnawt hawngin chhim lam hawiin a pheipui leh ta ṭuang ṭuang mai. Chutah zet zawng chhim chhawng unaute pawh lawm lohin an nui ka hau lo thei bik lo.

Chutia hmar lam aṭanga chhim lam hawia inhnûk ta lawng lawng chu, kawng lakah khaw muang hman hek lo, thlauh palh apui lah an ngah narawh. Vawk hniak mah a chiar dup theih chuan mihring hniak pawh bâng hek suh. Ar hniak thlengin a sai kalh nuk zêl nia. A vân ruahtui dawng zawngin tuium kan hûng a, vân tukverh lah chuan faikhiat bâkin zuk leih baw duh hauh lo va. A mawh lo ve, eng vang mah zuk ni suh, vawkhniahzawn thla a nih vang mai alawm. Mi mah bak lênga chhim kun pan ta chu, a phingphisiau bâk êk thlauh tùr nei hek lo. Chûnnu lahin a manganpui, zing sàrah kâwl a thiang kûk a, thuam faiin han su ang lâwp lâwp mah sela, ni a tlâng sâng dâwn chauh a, ruah lah chu mûr ang sing sengin a rawn phingphisiau leh ang lawi si. He hun zet hi zawng hrehawm tih dâwn a, nuam si; nuam tih dâwna famkim si lo, han phun hlak dâwn ila kan thu a nih lohzia min hriat chhuah tirtu duhawm tak a va ni tehlul em! Aw, Vawkhniahzawn thla (July) leh!

Read more »